Ερρίκος Η΄ της Αγγλίας: ένας εγωιστής και απάνθρωπος βασιλέας, σκληρός τύραννος, δολοφόνος των συζύγων του και των εχθρών του. Η πολυτάραχη ερωτική του ζωή τον έφερε στο σημείο να προκαλέσει σχίσμα με την Καθολική Εκκλησία και να κλείσει στον Πύργο του Λονδίνου όχι μόνο παπικούς αλλά και αιρετικούς. Ενας υποχόνδριος Κυανοπώγων που συνεχώς έβλεπε συνωμότες γύρω του. Είναι αδύνατον να επιτευχθεί ομοφωνία για τη δημιουργία μιας πινακοθήκης αχρείων, για μια παγκόσμια ιστορία της ατιμίας όπως έγραψε ο Μπόρχες. Γιατί στην εποχή μας έχουμε δει
αιμοσταγείς δικτάτορες να επευφημούνται από πλήθη οπαδών, μοχθηρούς πρωθυπουργούς να επιτυγχάνουν απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές, κυνικούς παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διεθνούς νομοθεσίας να φθάνουν στα ανώτατα κλιμάκια της πιο ισχυρής χώρας στον κόσμο. Οσον αφορά εμένα, ομολογώ την πεποίθησή μου ότι τα πορτρέτα των περισσότερων κακών σε αυτή τη σειρά επιδέχονται μόνο το ασπρόμαυρο ή το γκρίζο του αλατοπίπερου, όχι όμως το μαύρο κορακί, όπως ίσως θα επιβαλλόταν. Πράγμα που ισχύει για τον Ερρίκο Η΄ της Αγγλίας.
Τον Ερρίκο Η΄, δεύτερο μονάρχη του οίκου των Τυδώρ, τον έχουν όντως υπερασπιστεί σε διαφορετικές εποχές και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Την εποχή της κόρης του Ελισάβετ (που έβαλε τον Γουίλιαμ Σαίξπηρ στη δύσκολη θέση να γράψει ένα έργο για τον πατέρα της, που ήταν συγχρόνως και δολοφόνος της μητέρας της) η κοινή γνώμη του βασιλείου της έβλεπε στον Ερρίκο Η΄ τον άνθρωπο που είχε ελευθερώσει τον αγγλικό χριστιανισμό από την τυραννία της Ρώμης και είχε θέσει τα θεμέλια για την εξέλιξη της Αγγλίας σε μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη.
Σήμερα οι ειδικοί επισημαίνουν τα πολιτικά επιτεύγματά του: την ενίσχυση του κρατικού μηχανισμού (υπουργικό συμβούλιο, συμβούλιο του Βορρά, συμβούλιο των παραμεθόριων περιοχών με την Ουαλλία, συμβούλιο της Ουαλλίας), την επιθυμία να κάνει τη Βρετανία μεγάλη ήδη από εκείνη την εποχή (χάρη στις επανειλημμένες δράσεις απέναντι στη Σκωτία, στην επεκτατική πολιτική απέναντι στη γειτονική Ιρλανδία με την αυτοανακήρυξή του ως βασιλέως και στην οριστική αφομοίωση της Ουαλλίας από την Αγγλία), την ώθηση που έδωσε στη συμμετοχή του κοινοβουλίου στη δημόσια ζωή και, τέλος, τη μετατροπή ενός μεσαιωνικού έθνους σε σύγχρονο κράτος. Δίνεται επίσης έμφαση στο έργο του στο πεδίο του πολιτισμού, που αποδεικνύεται ίσως από τη δημιουργία της μουσικής δωματίου (από τον Ντιονίζιο Μέμο, οργανίστα από τη Βενετία ο οποίος προσκλήθηκε στο Λονδίνο το 1516) και ασφαλώς από τη διάδοση του ανθρωπισμού (Τόμας Μουρ), την ανάθεση έργων σε μεγάλους εικαστικούς καλλιτέχνες (Χανς Χολμπάιν), την ασυγκράτητη οικοδομική δραστηριότητα και τη λάμψη μιας μεγαλοπρεπούς αυλής. Και, τέλος, άλλοι συγγραφείς τονίζουν τα προσωπικά του χαρίσματα: τη φυσική του κομψότητα (προτού η πρόοδος της ηλικίας καταστρέψει το πρόσωπό του και παχύνει σε αφόρητο σημείο το σώμα του), την αθλητική φυσική κατάστασή του, την ικανότητά του στις έφιππες μονομαχίες και σε άλλα αθλήματα, τις διανοητικές του ικανότητες, το πάθος του για τον κλασικό πολιτισμό και την τέχνη της Αναγέννησης, το λεπτό του γούστο που μαρτυρούσε καλλιεργημένο άνδρα, την κομψότητα του έμπειρου αυλικού, ακόμη και το ότι ήταν διαρκώς ερωτευμένος και ακούραστος εραστής.
Σκληρός τύραννος
Ηδη όμως από τον 17ο αιώνα άρχισε να αμφισβητείται αυτή η κολακευτική εικόνα και να τονίζονται άλλα σημεία του χαρακτήρα του πιο αρνητικά, όπως ο απόλυτος εγωισμός του, η συνεχώς κακή διάθεσή του και οι τρομερές εκρήξεις οργής που είχε κάθε τόσο, η ασυγκράτητη υποχονδρία του, η δικτατορική συμπεριφορά του, η αθεράπευτη ζήλια του, η αχόρταγη απληστία του, η έλλειψη ενδοιασμών στην επιδίωξη των στόχων του, ο μηδενικός οίκτος του για τους εχθρούς του (που σε πολλές περιπτώσεις ήταν οι μέχρι πρότινος πιο στενοί συνεργάτες του), η συμπεριφορά του απέναντι στις συζύγους του, στις εφήμερες ερωμένες του, ακόμη και στα παιδιά του. Ετσι ο Γουόλτερ Ράλεϊ (1552-1618), φημισμένος συγγραφέας, ποιητής και εξερευνητής, όταν ο οίκος των Τυδώρ είχε πια δώσει στους Στιούαρτ τη θέση του στον θρόνο της Αγγλίας, είχε την πολυτέλεια να γράψει: «Αν όλοι οι πίνακες και τα σκίτσα ενός πρίγκιπα που του έλειπε τελείως ο οίκτος χάνονταν από τον κόσμο, θα μπορούσαν να ξαναζωγραφιστούν όλα με βάση την ιστορία αυτού του βασιλέα». Και περιττεύει να πούμε ότι εκτός Αγγλίας δεν υπήρχε ανάγκη να περιμένουν τόσο για να εξαπλωθεί η εικόνα του Ερρίκου Η΄ ως ενός σκληρού τυράννου με τα χέρια βαμμένα στο αίμα πολλών εχθρών και αρκετών συζύγων του.
Αφήνοντας στην άκρη την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την πολιτική δράση του για το μέλλον της Αγγλίας και των αποτελεσμάτων από τις θρησκευτικές αποφάσεις του σε ό,τι αφορούσε το μέλλον της χριστιανοσύνης- έργο πολύ απαιτητικό, που δεν μας αφορά-, δεν μπορούμε να παραλείψουμε να πούμε ότι ένα μεγάλο μέρος της πορείας του βασιλείου από τη δεκαετία του 1530 και μετά στηρίχθηκε πολύ στενά σε κυβερνητικά μέτρα που υπαγόρευσαν στον μονάρχη οι προσωπικές του επιθυμίες, δηλαδή που υιοθετήθηκαν θυσιάζοντας ηθελημένα τα συμφέροντα της κοινωνίας στις ιδιαίτερες ορέξεις και στον καθαρό εγωισμό του ηγεμόνα.
Σύζυγοι και ερωμένες
Πράγμα που μας φέρνει φυσικά στο κρίσιμο γεγονός της ακύρωσης του πρώτου γάμου του με την Αικατερίνη της Αραγονίας. Προφανώς το θέμα ανέκυψε εξαιτίας των δυσκολιών της Αικατερίνης να χαρίσει, μετά τη γέννα της Μαρίας Τυδώρ, στον βασιλέα τον γιο που επιθυμούσε διακαώς. Από εκείνη τη στιγμή ο Ερρίκος άρχισε να σκέπτεται ένα τυπικό σφάλμα που υπήρχε στον γάμο του: το γεγονός ότι η βασίλισσα είχε κάνει έναν πρώτο γάμο με τον Αρθούρο, μεγαλύτερο αδελφό του βασιλέα που είχε πεθάνει πρόωρα. Αυτό το γεγονός μπορούσε να θεωρηθεί ότι ενέπιπτε στην απαγόρευση που περιέχεται στο Λευιτικό αναφορικά με τους γάμους με συζύγους αδελφών, παρά το γεγονός ότι ο πρώτος γάμος της Αικατερίνης δεν είχε ολοκληρωθεί και, επιπλέον, επίκειτο παπική άδεια για τη νομιμοποίηση του δευτέρου. Αυτές οι αμφιβολίες του βασιλέα δυνάμωσαν σημαντικά μετά τη γνωριμία του με μια νεαρή ονόματι Αννα Μπολέιν, για την οποία ένιωσε τέτοιο πάθος ώστε δεν θέλησε να συγκρατηθεί και την έκανε ερωμένη του, όπως είχε συμβεί προηγουμένως με την Ισαβέλα Μπλάουντ (η οποία του είχε χαρίσει και έναν γιο, τον Ερρίκο Φιτσρόι, γνωστό από τον τίτλο του δούκα του Ρίτσμοντ, τον οποίο κάποια στιγμή σκέφθηκε να ονομάσει διάδοχό του, παρ΄ ότι ήταν νόθος) ή τη Μαρία Μπολέιν, αδελφή της Αννας, παλαιότερα ερωμένη του Φραγκίσκου Α΄ της Γαλλίας, την οποία θεωρούσε «μεγάλη πουτάνα, πιο άτιμη από όλες».
Ο Ερρίκος έκανε τα αδύνατα δυνατά για να επιτύχει την ακύρωση του γάμου του με την Αικατερίνη, προϋπόθεση για να παντρευτεί την Αννα Μπολέιν. Βέβαια, αυτή η υπόθεση, που σήμερα ο κάθε ιδιώτης μπορεί να αντιμετωπίσει με την πληρωμή ενός ποσού στην Καθολική Εκκλησία, βρήκε μπροστά της ένα εμπόδιο περιεχομένου: η Αικατερίνη ήταν η μικρότερη κόρη των καθολικών βασιλέων, αδελφή της Ιωάννας της Καστίλλης και θεία του αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄, ο οποίος είχε ήδη γίνει κύριος της Ιταλίας και προετοιμαζόταν να επιτεθεί στη Ρώμη. Ετσι ήταν αναγκαίο να παρουσιάσει το αίτημα ακύρωσης σε ένα δικαστήριο στο οποίο προήδρευε ο παπικός λεγάτος, καρδινάλιος Λορέντσο Καμπέτζο. Στη δίκη η Αικατερίνη ισχυρίστηκε ότι είχε συνάψει γάμο «χωρίς να έχει αγγίξει άνδρα» και ότι είχε σταθεί σχολαστικά πιστή, θέσεις ακραίες, τις οποίες θα μπορούσε να επιβεβαιώσει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον ο ίδιος ο βασιλέας, ο οποίος στη διάρκεια της κατάθεσης παρέμεινε σιωπηλός και σαν αδιάφορος. Τελικά, ο Καμπέτζο, ακολουθώντας τις οδηγίες που του είχαν δοθεί από τη Ρώμη, απέφυγε να εκδώσει απόφαση προσφεύγοντας στον Πάπα. Η πικρία του καρδιναλίου
Αυτό το αποτέλεσμα έφερε σε δυσμένεια τον καρδινάλιο Τόμας Γούλσεϊ, ο οποίος ως τότε ενεργούσε ως πραγματικός πρωθυπουργός και άνθρωπος της εμπιστοσύνης του Ερρίκου, ο οποίος του αφαίρεσε τα αξιώματα και τον εκτόπισε στην Υόρκη, ενώ προετοίμαζε την αντικατάστασή του από μια ομάδα αποτελούμενη από τρεις άλλους συνονόματους: τον Τόμας Κρόμγουελ, επικεφαλής της πολιτικής και των οικονομικών του βασιλείου, τον Τόμας Μουρ, που διορίστηκε καγκελάριος, και τον Τόμας Κράνμερ, που το 1533 θα προωθείτο στη θέση του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι, στο ανώτερο εκκλησιαστικό αξίωμα της χώρας. Τον Νοέμβριο του 1530 ο καρδινάλιος Γούλσεϊ συνελήφθη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Κατάφερε όμως να πεθάνει καθ΄ οδόν, αναφερόμενος στα τελευταία και πικρά λόγια του στην αστάθεια του κυρίου του, στον οποίο είχε πάντα φανεί πιστός και στον οποίο είχε δωρίσει το 1525, μετά βεβαίως τους σχετικούς υπαινιγμούς από μέρους του μονάρχη, το λαμπρό μέγαρό του στις όχθες του Τάμεση, το Χάμπτον Κορτ. «Αν είχα υπηρετήσει τον Θεό με την ίδια επιμέλεια όπως τον βασιλέα, ο Θεός δεν θα με εγκατέλειπε στα γεράματά μου».
Από εκείνη την ώρα ο Ερρίκος επέσπευσε τα γεγονότα. Το 1531 ανακηρύσσεται ανώτατος αρχηγός της Εκκλησίας της Αγγλίας. Το 1532 παντρεύεται την Αννα Μπολέιν. Το 1533 ο Κράνμερ ακυρώνει τον πρώτο γάμο του βασιλέα και κηρύσσει σε ισχύ τον δεύτερο. Τέλος, το 1534, το κοινοβούλιο ψηφίζει την Πράξη της Πρωτοκαθεδρίας που αναθέτει στον βασιλέα τη διοίκηση της Εκκλησίας της Αγγλίας, επιβάλλει στους υπηκόους του τον όρκο υπακοής και οργανώνει τις διώξεις κατά των προδοτών. Εν τω μεταξύ, τον Σεπτέμβριο του 1533 γεννιέται η μελλοντική Ελισάβετ Α΄. Η γέννησή της θα έχει αλλεπάλληλες συνέπειες: την απαγόρευση προς την πρώτη του κόρη να χρησιμοποιεί τον τίτλο της πριγκίπισσας- η οποία στο εξής, ίσως και λόγω της τραυματικής παιδικής της ηλικίας, έμελλε να υποφέρει από κατάθλιψη, καθώς και από ημικρανίες, ταχυκαρδίες και αμηνόρροια- και την τροποποίηση της διαδοχής υπέρ της δεύτερης, η οποία αργότερα, εξαιτίας μιας άλλης μεταστροφής του πατέρα της, θα βρισκόταν και αυτή στη θέση της νόθας και θα έχανε τον τίτλο της πριγκίπισσας.
Διωγμοί και καμαρίλα
Από τη στιγμή αυτή και μετά, και σε συνέπεια των μεταβολών στις απόψεις του μονάρχη, η ιστορία της Αγγλίας θα μπει σε μια εποχή στιγματισμένη από την κατάπνιξη κάθε γνώμης και συμπεριφοράς αντίθετης με του βασιλέα, ο οποίος στην προσπάθειά του να κρατήσει μια ισορροπία στον σχισματικό καθολικισμό του εξακοντίζει τους κεραυνούς του δεξιά και αριστερά εναντίον «παπικών» και «αιρετικών», τροφοδοτώντας τη μία πυρά μετά την άλλη. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι διαδοχικοί γάμοι του, που αποτέλεσαν το τέλειο πρόσχημα για να ανελιχθούν οι διάφορες καμαρίλες στους κύκλους της εξουσίας, φιλοκαθολικούς ή φιλοπροτεσταντικούς, επιφέρουν την εκδίωξη των ως πρόσφατα υποστηρικτών οι οποίοι μετατρέπονται από τη μία μέρα στην άλλη σε προδότες που πρέπει να πληρώσουν με το κεφάλι τους τον φόβο και την αστάθεια του απόλυτου μονάρχη. Χωρίς να δίνουμε πίστη στις φήμες που θέλουν τις εκτελέσεις να φθάνουν τις 72.000 στο βασίλειο, είναι πάντως βέβαιον ότι υπήρξαν πολλές εκατοντάδες καταδικασμένοι σε θάνατο για πραγματικά ή φανταστικά εγκλήματα, σε βαθμό που μετέτρεψαν τον Ερρίκο σε έναν από τους μεγαλύτερους δημίους που έχουν φορέσει στέμμα στη σύγχρονη εποχή.
Μεταξύ των πρώτων που υπέστησαν τη θανατική ποινή ήταν δύο μεγάλες προσωπικότητες της εποχής, φημισμένες για την ηθική τους ακεραιότητα, που κατηγορήθηκαν για εσχάτη προδοσία για την άρνησή τους να εγκρίνουν την ακύρωση του γάμου με την Αικατερίνη. Ο Τζον Φίσερ, επίσκοπος του Ρότσεστερ, ο οποίος αποκεφαλίστηκε τον Ιούνιο του 1535, δεν μπόρεσε να φορέσει στο κεφάλι του τον πορφυρό σκούφο του καρδιναλίου που του είχε μόλις αποσταλεί από τη Ρώμη επειδή, όπως είπε ο βασιλέας με διεστραμμένο σαρκασμό, θα έπρεπε να το φορέσει στους ώμους του. Την ίδια τύχη είχε τον επόμενο μήνα ο διάσημος ανθρωπιστής Τόμας Μουρ, συγγραφέας της Ουτοπίας (1478-1535), δικηγόρος, συγγραφέας και πολιτικός και μεγάλος ανθρωπιστής, δημιουργός της λέξης «Ουτοπία», με την οποία περιέγραψε τη χώρα με το τέλειο καθεστώς. Ανακηρύχθηκε άγιος από την Καθολική Εκκλησία. Ο Τόμας Μουρ εκτελέστηκε ενώ ο ηγεμόνας διασκέδαζε ήσυχος στο Ρέντινγκ, απαθής απέναντι στον θάνατο αυτού που είχε υπάρξει φίλος, σύμβουλος και καγκελάριός του, και ήταν ένοχος μόνο για τη σιωπή του (τρανταχτή σιωπή ίσως, πιο εκφραστική από εκατό λέξεις) μπροστά στις βασιλικές αυθαιρεσίες.
Στον Πύργο του Λονδίνου
Την επόμενη χρονιά, μετά τον θάνατο της Αικατερίνης (που έστειλε στον σύζυγό της μια τελευταία επιστολή όπου δήλωνε την αιώνια πίστη της), ο Ερρίκος άρχισε να κουράζεται από την Αννα Μπολέιν και να κάνει την επικίνδυνη σκέψη ότι η δεύτερη σύζυγός του τον είχε αποπλανήσει με μάγια και γι΄ αυτόν τον λόγο δεν μπορούσε να του χαρίσει τον γιο που επιθυμούσε. Η συνωμοσία εξυφάνθηκε στα τέλη Απριλίου: η Αννα κατηγορήθηκε από τον Τόμας Κρόμγουελ για επανειλημμένες μοιχείες και για την οργάνωση μιας συνωμοσίας με σκοπό τη δολοφονία του βασιλέα. Αυτές οι κατηγορίες ήταν πιθανότητα ψευδείς, τελικά όμως την οδήγησαν στον Πύργο του Λονδίνου, όπου τον επόμενο μήνα εκτελέστηκε και ετάφη, συγκεκριμένα στο παρεκκλήσιο του Αγίου Πέτρου του Αλυσοδεμένου, που ένας ιστορικός του 19ου αιώνα έχει χαρακτηρίσει «το πιο θλιβερό μέρος στον κόσμο», γεγονός που το ακολούθησε ο αποκεφαλισμός (κατά απόλυτη κυριολεξία) του κόμματός της.
Απληστία και θρησκεία
Η βασίλισσα πέθανε, ζήτω η βασίλισσα. Οποιος διαφωνεί ας κοιτάξει αυτή την αλληλουχία: η Αννα πεθαίνει στις 19 Μαΐου, ο Ερρίκος δίνει λόγο με την Τζέιν Σίμουρ στις 20 και την παντρεύεται στις 30 του ίδιου μήνα. Ο γάμος επιταχύνει την επιστροφή στην εξουσία των φιλοκαθολικών, μολονότι εκείνη δεν εμπόδισε τη θέσπιση ενός μέτρου μεγάλης σημασίας, δηλαδή της διάλυσης των μοναστηριών. Οι ικεσίες της νέας βασίλισσας για την ανάκληση του μέτρου συνάντησαν τη ρητή άρνηση του Ερρίκου, ο οποίος, όπως φαίνεται, δεν παρέλειψε να της θυμίσει τη μοίρα της προκατόχου της. Το θέμα είναι ότι χάρη σε αυτή την επιχείρηση γέμισαν τα σεντούκια του Στέμματος, που είχε την ευκαιρία να πάρει στην κατοχή του εκτάσεις που έφθαναν στο ένα τρίτο του συνόλου της αγροτικής περιουσίας της Αγγλίας. Ηταν επίσης μία ακόμη ευκαιρία για τον Ερρίκο να επιδείξει την απληστία του, ανικανοποίητη παρά τις πολλές δημεύσεις περιουσιών των εχθρών του (συμπεριλαμβανομένων των επτά εκτάσεων και κάστρων του δούκα του Μπάκιγχαμ που είχε αποκτήσει το 1521). Τώρα ο βασιλέας έγινε κύριος χιλιάδων χρυσών αντικειμένων (μεταξύ αυτών σταυροί, λειψανοθήκες και ιερά διακοσμητικά αντικείμενα), ανάμεσα στα οποία ξεχώριζε το ρουμπίνι που είχε στείλει ο Λουδοβίκος Ζ΄ της Γαλλίας για τον τάφο του Αγίου Τόμας Μπέκετ, το οποίο μετετράπη σε δακτυλίδι για να στολίσει τα χέρια του μονάρχη.
Μία από τις άμεσες συνέπειες της θρησκευτικής πολιτικής του βασιλέα ήταν η εξέγερση τον Οκτώβριο του 1536 των καθολικών του Βορρά, που έγινε γνωστή ως Προσκύνημα της Χάριτος και κατέληξε σε νίκη των βασιλικών όπλων και ένα νέο κύμα διώξεων που ολοκληρώθηκε το επόμενο έτος με άλλες 200 εκτελέσεις. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους η Τζέιν Σίμουρ έφερε στον κόσμο ένα αγοράκι, τον μελλοντικό Εδουάρδο Στ΄, στον οποίον αποδόθηκε αμέσως ο τίτλος του πρίγκιπα της Ουαλλίας, αλλά έγινε αιτία να χάσει εκείνη τη ζωή της λίγο αργότερα. Ετσι φάνηκε να γεννιέται μια νέα εποχή μεγαλύτερης ηρεμίας στη δημόσια ζωή, η συνεχής αστάθεια όμως του βασιλέα δεν επέτρεψε στο κουρασμένο έθνος να πάρει ανάσα, αφού η αποκάλυψη μιας ακόμη υποτιθέμενης συνωμοσίας κατά του βασιλέα τον Νοέμβριο του 1538 οδήγησε στον Πύργο του Λονδίνου διάφορα μέλη της ίδιας του της οικογένειας, όλοι τους κάτοχοι επιφανών επωνύμων- Εξετερ, Μόνταγκιου, Νέβιλ-, μερικοί από τους οποίους ήταν γραφτό να εκτελεστούν την επόμενη ημέρα.
Οι τελευταίοι γάμοι
Τον Σεπτέμβριο του 1539 ο βασιλέας, ακολουθώντας τη συμβουλή του Τόμας Κρόμγουελ που ήθελε να προωθήσει μια συμμαχία με τη Γερμανία στην αγγλική εξωτερική πολιτική, θα έλθει σε τέταρτο γάμο, αυτή τη φορά με την Αννα ντε Κλεβ ή ντε Κλέβερις, αδελφή του Γουλιέλμου, του δούκα που ήταν ο αυθέντης αυτού του κράτους. Στην περίπτωση αυτή ο Ερρίκος έδωσε και πάλι ένα δείγμα της χρονίας αδιαφορίας του για τις γυναίκες με την ακαριαία απέχθειά του για τη νέα σύζυγό του, με την οποία ούτε καν ολοκλήρωσε τον γάμο. Σύμφωνα με τα δικά του λόγια, δεν ήταν ικανή να του προκαλέσει σεξουαλική επιθυμία, δεν μπορούσε να υποφέρει την ξινισμένη μυρωδιά της και υποπτευόταν ότι δεν θα ήταν και παρθένος λόγω της «χαλαρότητας του στήθους της» και άλλων εντυπώσεων από στενές επαφές μαζί της.
Οπότε την άνοιξη του 1540 ο Ερρίκος ερωτοτροπούσε ήδη με την Αικατερίνη Χάουαρντ, που είχε σαφείς δεσμούς με το καθολικό κόμμα, και ετοίμαζε την ακύρωση του γάμου του με την Αννα. Μια έμμεση συνέπεια αυτών των ελιγμών ήταν να περιέλθει σε δυσμένεια ο Κρόμγουελ, αποτέλεσμα μιας ανακτορικής συνωμοσίας σαν αυτές που είχε ο ίδιος διοργανώσει τόσες φορές. Ο ισχυρός υπουργός κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του για προδοσία και συγχρόνως ως αιρετικός και αποκεφαλίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου στις 28 Ιουλίου 1540, την ίδια ακριβώς ημέρα που είχε επιλέξει ο μονάρχης για να παντρευτεί τη νέα ερωμένη του, δίνοντας ένα ακόμη παράδειγμα καιροσκοπισμού.
Η ευτυχία του νέου ζεύγους δεν κράτησε πολύ. Η νεαρή Αικατερίνη κατηγορήθηκε για μοιχεία, φυλακίστηκε τον Νοέμβριο του επόμενου έτους και εκτελέστηκε τον Φεβρουάριο του 1542, σε ηλικία 17 ετών. Την εκτέλεσή της ακολούθησαν οι εκτελέσεις των φίλων της, μεταξύ αυτών και της λαίδης Ρότσφορντ, η οποία είχε παίξει ρόλο προξενήτρας στον κρυφό έρωτά της. Εναν χρόνο αργότερα ο Ερρίκος κυνηγούσε πλέον την Αικατερίνη Παρ, σύζυγο του λόρδου Λάτιμερ, που είχε την καλοσύνη να πεθάνει τον Μάρτιο, έναν μήνα μετά τις πρώτες «κρούσεις» του βασιλέα. Ο έκτος και τελευταίος γάμος του Ερρίκου, που έγινε τον Ιούλιο του έτους αυτού, δεν μπορούσε να μην έχει κι αυτός τα απρόοπτά του. Αυτή τη φορά δεν έφταιγε η ερωτική συμπεριφορά της βασίλισσας αλλά οι μετριοπαθείς φιλολουθηρανικές τάσεις της, που είχαν ως αποτέλεσμα την υπογραφή από τον βασιλέα μιας διαταγής για τη σύλληψή της τον Ιούλιο του 1546. Κατά καλή τύχη η διαταγή δεν εκτελέστηκε. Ευτυχώς, γιατί εκείνη ήταν μια περίοδος έντονων διώξεων των προτεσταντών και οι πυρές έκαιγαν συνέχεια στο Σμίθφιλντ.
Ο φόβος των ασθενειών
Ο Ερρίκος Η΄ έσβησε τον Ιανουάριο του 1547 προτού προλάβει να υπογράψει την πολλοστή καταδίκη σε θάνατο, αυτή τη φορά για τον δούκα του Νόρφολκ, ο οποίος είχε κατηγορηθεί, όπως και τόσοι άλλοι, για εσχάτη προδοσία. Παρά την επικείμενη εξέλιξη, όλοι όσοι περιστοίχιζαν τον βασιλέα φοβούνταν να του αναγγείλουν τον επικείμενο θάνατό του και να τον παρακινήσουν να προετοιμάζεται για τη μετάβαση στην άλλη ζωή, αφού και μια τέτοια δήλωση μπορούσε να θεωρηθεί προδοσία. Ηταν μία από τις συνέπειες της υποχονδρίας που πάντα βασάνιζε τον βασιλέα, ο οποίος ζούσε με τον τρόμο της ασθένειας, έφευγε σαν τρελός από το Λονδίνο με την υποψία και μόνο ενός ξεσπάσματος πανώλους ή άλλης νόσου, είχε στην υπηρεσία του έξι γιατρούς συγχρόνως και εμπιστευόταν τα δικά του σπιτικά γιατροσόφια, όπως το αφέψημα απήγανου, φασκόμηλου και φύλλων κουφοξυλιάς για να καταπολεμήσει την «ασθένεια των ιδρώτων». Τελικά, εξέπνευσε στις 28, χτυπημένος κατά πάσα πιθανότητα από πνευμονική εμβολή. Ετσι χάθηκε αυτός ο «Αγγλος Νέρων», όπως τον θεωρούσε ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης έξω από την Αγγλία.
Σήμερα, όπως είδαμε, υπάρχει ένα ρεύμα αναθεωρητικό που προσπαθεί να αποκαταστήσει τη μορφή του βάσει των επιτυχιών του στον πολιτικό και στον πολιτιστικό εκσυγχρονισμό του βασιλείου. Αυτοί οι ισχυρισμοί όμως πάσχουν συνήθως από εμφανή μακιαβελισμό, από τον εξαγιασμό των μέσων από τον σκοπό. Και μολονότι αυτή είναι μια αντίληψη που βρίσκει μεγάλη ανταπόκριση ανάμεσα σε κάποιους από τους κυρίους ηγέτες της εποχής μας για να δικαιολογήσουν ανόσιους πολέμους και άλλες φρικαλεότητες, το αίμα που έχυσε ο Ερρίκος Η΄ κάνει να γέρνει εις βάρος του η πλάστιγγα σε οποιαδήποτε ετυμηγορία, εκτός από την περίπτωση του Τζιοβάνι Παπίνι (1881-1956), ιταλού δημοσιογράφου, ποιητή και μυθιστοριογράφου, γνωστού για τις αμφιλεγόμενες απόψεις του, του οποίου η απεριόριστη ευσπλαχνία ξεπερνά την ευσπλαχνία οποιουδήποτε εν ενεργεία θεού: τον κάνει να καταργεί την Κόλαση και να συγχωρεί όλα τα πρόσωπα της Ιστορίας.
