Οι ευρωεκλογές φανέρωσαν την αδιαφορία των ψηφοφόρων για την Ευρώπη. Οσοι πρεσβεύουν την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως μοναδική λύση για να μην περιθωριοποιηθούμε στο μελλοντικό γεωπολιτικό παιχνίδι θεωρούν το γεγονός αυτό ιδιαίτερα θλιβερό. Είναι επίσης ειρωνικό ότι η αδιαφορία εκδηλώθηκε λίγο προτού το Ευρωκοινοβούλιο αποκτήσει νέες εξουσίες, εφόσον υιοθετηθεί η Συνθήκη της Λισαβόνας.
Αναμφίβολα η αναζήτηση των αιτίων αυτής της κατάστασης μας οδηγεί σε λάθη της ίδιας της ΕΕ: ταχύτατη διεύρυνση· απουσία θεσμικής μεταρρύθμισης· τεράστια γραφειοκρατία· κατασπατάληση χρημάτων. Αυτοί και άλλοι ανάλογοι παράγοντες υπονομεύουν την εμπιστοσύνη του κόσμου – και δικαίως.
Οι ευρωεκλογές όμως διεξήχθησαν επίσης μέσα σε κλίμα τοπικής απογοήτευσης για τους εθνικούς ηγέτες. Σε ορισμένες χώρες, όπως στην Αγγλία, στην Ιταλία και στην Ελλάδα, η απογοήτευση αυτή συνδυάστηκε με μιαν ασφυκτική οσμή σκανδάλων, αδράνειας και παραπτωμάτων από κορυφαία στελέχη όλου του πολιτικού φάσματος. Αυτή είναι η πτυχή του προβλήματος που πρέπει να εξεταστεί διεξοδικά, διότι ενδεχομένως σηματοδοτεί το τέλος ενός πολιτικού κόσμου. ▅ Τα ελαττώματα των πολιτικών
Εστιάζοντας στην Ελλάδα θα έλεγα ότι η αυτοανάλυση δεν είναι απλώς αναγκαία αλλά και αργοπορημένη. Δεν το επισημαίνω αυτό μόνον επειδή το ποσοστό αποχής (σχεδόν 48%) είναι υψηλό- σημειώθηκαν άλλωστε υψηλότερα στην Ευρώπη. Το ποσοστό αυτό είναι σημαντικό διότι, συνδυαζόμενο με άλλα στοιχεία που εμφανίζονται τακτικά στις δημοσκοπήσεις, δείχνει ότι οι Ελληνες σε μεγάλο ποσοστό παραμένουν αδιάφοροι προς τους πολιτικούς τους. Ιδού μερικοί λόγοι που εξηγούν ίσως αυτή την αδιαφορία:
1. Το αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στα λόγια και στα έργα των πολιτικών Τα λόγια είναι εύκολα, δεν κοστίζουν τίποτα. Εχουν επίσης το πλεονέκτημα ότι ξεχνιούνται γρήγορα. Τα έργα φέρνουν αποτελέσματα, αλλά συνήθως έχουν κάποιο τίμημα. Οι σύγχρονοι πολιτικοί όμως θέλουν τα πάντα δωρεάν. Απεχθάνονται τα τιμήματα κάθε είδους (αν και αρέσκονται στις σπατάλες) και μεταθέτουν στο μέλλον τα όποια επακόλουθα.
Παλαιότερα οι ηγέτες παρουσιάζονταν με μια Βίβλο ή ένα σπαθί στο χέρι, ενώ σήμερα κρατούν τα αποτελέσματα των τελευταίων δημοσκοπήσεων: η πρώτη τούς ενέπνεε· το δεύτερο τους οδηγούσε στη νίκη· τα τελευταία τούς οδηγούν στην προσωρινή επιβίωση και στη σπασμωδική διακυβέρνηση. Αν όμως στόχος του πολιτικού παιχνιδιού είναι η επανεκλογή, η σύγχρονη αυτή πρακτική δύσκολα θα εγκαταλειφθεί.
2. Επικοινωνιακά τεχνάσματα αντί μέτρων ουσίας Αυτά τα τεχνάσματα προσελκύουν την προσοχή και εξασφαλίζουν πηχυαίους τίτλους στις εφημερίδες. Αντιθέτως, το ουσιαστικό έργο δεν προσελκύει την προσοχή καθώς απαιτεί σκέψη και χρόνο για να αξιοποιηθεί. Οι πολιτικοί το ξέρουν αυτό και το εκμεταλλεύονται στο έπακρο. Απόδειξη: η προσοχή που δίνουν οι υπεύθυνοι στο πολιτικό γραφείο ενός υπουργού παραμελώντας ενίοτε το υπόλοιπο υπουργείο!
3. Διαφθορά Ορισμένα πρόσφατα γεγονότα στην Αγγλία έχουν ανατρέψει τον μύθο ότι μόνον οι Νότιοι- οι Ιταλοί, οι Ελληνες, οι Αραβες- είναι διεφθαρμένοι· επ΄ ουδενί οι Βόρειοι και ειδικά οι Αγγλοι. Οσοι εξακολουθούν να το πιστεύουν αυτό είναι άνθρωποι που θα πίστευαν οτιδήποτε, οπότε δεν θα μπω στον κόπο να τους μεταπείσω! Η διαφθορά στην Ελλάδα, οικονομική και πολιτική, είναι όμως ανησυχητική διότι εξαπλώνεται σε όλα τα κόμματα και αφήνει τον μέσο έλληνα πολίτη κυνικά αδιάφορο επειδή ξέρει πως ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει τίποτε για να τη σταματήσει. Η κατάσταση αυτή καταστρέφει τη δημόσια ηθική, διαβρώνει το σύστημα αξιών της κοινωνίας και αποστερεί τους νέους από τα όνειρά τους- για να μην αναφέρουμε και τις αμφιβολίες ως προς την αμεροληψία και την αποτελεσματικότητα του δικαστικού σώματος. Αφού λοιπόν η διαφθορά είναι τόσο διαδεδομένη, ποιος έχει συμφέρον να της δώσει τέλος; Ουδείς, ασφαλώς, μια και είναι πάμπολλοι οι καρπωτές της.
4. Υποταγή σε σύγχρονες τάσεις Η δημοκρατία είναι ιερή· η οχλοκρατία είναι επικίνδυνη.
Το δικαίωμα διαμαρτυρίας είναι θεμελιώδες στη δημοκρατία· η κατάχρησή του εις βάρος των πολλών είναι αποδιοργανωτική.
Ο ξένος είναι συνάνθρωπός μας και του οφείλουμε τον σεβασμό μας· η λαθρομετανάστευση είναι αποσταθεροποιητικό κοινωνικό πρόβλημα που απαιτεί άμεση λύση, χωρίς περιστροφές και ψεύτικες «ευαισθησίες». Η ανεξιθρησκία αποτελεί ένδειξη ανωτερότητας· όταν όμως παρατάμε τις δικές μας θρησκευτικές πεποιθήσεις, οδηγούμαστε στην αδυναμία (πολιτική και ηθική).
Η ελεύθερη διακίνηση ιδεών αποτελεί βασική προϋπόθεση για ένα υγιές πανεπιστημιακό περιβάλλον· η κατάχρηση του πανεπιστημιακού ασύλου φανερώνει αδυναμία των ανώτατων πανεπιστημιακών αρχών (που φέρουν μεγάλο μέρος της ευθύνης) και δημιουργεί προβλήματα σε νομοταγείς πολίτες.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η πίστη μας στην πρώτη ιδέα έχει διολισθήσει ώστε να περιλάβει και τη δεύτερη, καταχρηστική έκφανσή της. Το γεγονός αυτό μερικοί το θεωρούν φυσιολογικό και χρήσιμο- υποθέτω, όχι οι περισσότεροι, οι οποίοι όμως φοβούνται να μιλήσουν, όπως φοβούνται και οι πολιτικοί που τους εκπροσωπούν.
Μια σιωπηλή πλειοψηφία ωστόσο δεν είναι πλειοψηφία: δείχνει ότι ένα μέρος της κοινωνίας είναι ημιθανές διότι είναι τόσο απορροφημένο από την έλξη του καταναλωτισμού ώστε αδιαφορεί για τις ιδέες και τους θεσμούς.
5. Η έλλειψη ηγεσίας Τα θέλγητρα της ηγεσίας ωθούν πολλούς να επιδιώκουν τις ανώτερες θέσεις. Τους κάνουν επίσης να λησμονούν πως ο ηγέτης έχει την ευθύνη να άγει και να μην άγεται- αλλά για αυτό απαιτούνται πράξεις και όχι λόγια ή θαρραλέες παραδοχές σφαλμάτων.
▅ Υπάρχουν θεραπευτικά μέσα;
Υπάρχουν. Δεδομένου όμως ότι η νόσος είναι τόσο προχωρημένη, κανένα μέσο δεν μπορεί να γίνει εύκολα δεκτό.
Τα θεραπευτικά μέσα εξαρτώνται από την αιτιολογία της νόσου.
Τα προηγούμενα δεν σημαίνουν ότι η Ελλάδα στερείται χαρισματικών ατόμων αλλά ότι η σημερινή δομή του πολιτικού επαγγέλματος φαίνεται να έχει ελάχιστα περιθώρια βελτίωσης. Η διαρκής συμφεροντολογία διαιωνίζει μια καθεστηκυία τάξη σχεδόν συνώνυμη με τη δυσκυβερνησία.
Αυτό που αποτελεί ελαττωματικό μηχανισμό στα χέρια των αντιπάλων σου θα αποβεί πλεονεκτικό για εσένα όταν τους διαδεχθείς και το κληρονομήσεις. Γιατί λοιπόν να επιχειρήσεις πραγματικές μεταρρυθμίσεις όταν αρκεί απλώς να «μπαλώνεις» τα προβλήματα;
Επιπλέον, είναι ανώφελη η αλλαγή κυβέρνησης όταν αυτοί που την απαρτίζουν είναι οι ίδιοι άνθρωποι που κυριαρχούν στον πολιτικό μας βίο εδώ και περισσότερο από 30 χρόνια.
Τι μας κάνει να πιστεύουμε- ή να ελπίζουμε- ότι, αν ο Χ γίνει πρωθυπουργός αντί του Ψ, η πολιτική του θα είναι διαφορετική;
Θεωρούμε σοβαρά ότι, αν το κόμμα Α πάρει τη θέση του κόμματος Β, η εξωτερική μας πολιτική θα εξαρτάται λιγότερο από τις απαιτήσεις της Αμερικής;
Νομίζουμε ότι, στην ουσία τους, οι οικονομικές πολιτικές των δύο μεγάλων κομμάτων θα είναι διαφορετικές τη στιγμή που διαμορφώνονται από ξένους παράγοντες και επιβάλλονται από ξένους θεσμούς;
Θεωρούμε ότι οποιοσδήποτε έλθει στην εξουσία θα λαμβάνει αποφάσεις στηριζόμενος στις πεποιθήσεις του και όχι στην επιθυμία επανεκλογής;
Πιστεύουμε ειλικρινά ότι θα εξαφανιστούν κάποτε τα golden boys ή ότι οι αντικαταστάτες τους- τα silver boys- θα είναι καλύτεροι;
Αντιπαθώ τον κορεσμένο άνθρωπο. Φοβάμαι όμως τον πεινασμένο.
▅ Μια τολμηρή ιδέα
Μόνο μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θα επέτρεπε μία και μόνη περίοδο κοινοβουλευτικής θητείας και θα επέβαλλε ακολούθως μια περίοδο παύσης θα απελευθέρωνε ίσως τους βουλευτές από την τάση να επιδιώκουν ό,τι μπορεί να εξασφαλίσει την επανεκλογή τους, ενθαρρύνοντάς τους να κάνουν το καλύτερο δυνατόν για τη χώρα τους.
Θα αντέτεινε κανείς ότι αυτό θα έπληττε την κυβερνητική συνέχεια. Ας το ξανασκεφθούμε όμως: Τι είδους συνέχεια είχαμε ως τώρα; Κομματική, προσωποποιημένη, αυτοεξυπηρετική συνέχεια- διάρκειας έξι ή οκτώ και όχι τεσσάρων χρόνων. Εχει άραγε αποδειχθεί λειτουργική; Και είναι όντως ό,τι χρειαζόμαστε πραγματικά;
Η προτεινόμενη αλλαγή δεν θα προσείλκυε άραγε στην πολιτική πιο επιτυχημένους επαγγελματίες και όχι τους κατ΄ επάγγελμα πολιτικούς, πολλοί από τους οποίους ελάχιστα έχουν κάνει προτού μπουν στη Βουλή και λίγα αφότου μπήκαν;
Ολα αυτά, θα πουν κάποιοι αναγνώστες, είναι απλώς ανεφάρμοστες ιδέες ενός στοχαστή. Ισως. Τούτο όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να αγνοηθούν οι προειδοποιήσεις του. ▅ Η μεταρρύθμιση ως επακόλουθο κοινωνικής κατάρρευσης
Η χώρα μου ή μάλλον και οι δύο χώρες μου- εφόσον έχω περάσει 40 χρόνια από τη ζωή μου στην Αγγλίαέχουν πρόσφατα βιώσει στιγμές μεγάλης παρακμής. Πράγματι, είναι ευρέως αποδεκτό ότι η σημερινή θέση της Αγγλίας είναι η χειρότερη σε όλη της την ιστορία. Και στην υπόλοιπη Ευρώπη, όμως, ιδίως στην Ανατολική, επικρατεί παρόμοια κατάσταση. Το χάος σε αυτές είναι ante portas. Σε όλη αυτή την περίοδο η Ελλάδα έζησε δύο μεγάλες στιγμές και μία στιγμή εθνικής περηφάνιας. Η ένταξή της στην Ευρώπη το 1979 και η υιοθέτηση του ευρώ το 2002 αποτέλεσαν πραγματικά σημεία καμπής στην ιστορία της· η περηφάνια ήλθε με τους Ολυμπιακούς.
Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα: δεν έχουμε σημειώσει άλλες επιτυχίες που να μας κάνουν υπερήφανους.
Η έλλειψη αυτή, όπως δεν σταματώ να λέω, οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουμε πλέον κάποιον αγώνα να μας ενώσει, κάποια σταυροφορία να στηρίξουμε, κάποιο ιδανικό να επιδιώξουμε, κάποιες «ολυμπιακές» στιγμές να μας κάνουν υπερήφανους.
Είμαστε έρμαια του ρεύματος: αποθαρρυμένοι, αδιάφοροι, εγωκεντρικοί ή ενίοτε μηχανορράφοι. Αναζητώ (ματαίως) έναν πολιτικό που μπορεί να συσπειρώσει τον λαό μας γύρω από έναν νέο σκοπό.
Αν αποδειχθεί ανώφελη αυτή η αναζήτηση, τότε η παρακμή που ζούμε, βυθισμένοι στα σκάνδαλα, τυφλωμένοι από την αμερικανική δύναμη του χθες, ναρκωμένοι από έναν κατά το πλείστον «κίτρινο» και οικονομικά χρεοκοπημένο Τύπο, που βγάζει χρήματα μοιράζοντας DVD, θα επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο.
Οι φοιτητές δεν θα ξεγελαστούν με τις παραχωρήσεις που τους ετοιμάζουν, μια και γνωρίζουν ότι θα υποβαθμίσουν την ποιότητα των πτυχίων τους.
Η παραοικονομία δεν μπορεί επ΄ άπειρον να μας σώζει από την εθνική μας τάση προς τη σπατάλη.
Με κλειστά μάτια, ποτέ δεν θα δούμε ότι ο ελληνικός δημόσιος τομέας είναι υπερβολικά μεγάλος.
Το εθνικό μας χόμπι, η εξαπάτηση του κράτους, ποτέ δεν θα μας επιτρέψει να έχουμε ένα φορολογικό σύστημα έστω και μετρίως λειτουργικό. Πού, λοιπόν, μας πηγαίνει το ρεύμα;
Συνολικά οι ευρωεκλογές δεν ξαναζωντάνευσαν τον κόσμο τού χθες αλλά ούτε και ΄δείξαν αγάπη για τον κόσμο τού σήμερα. Ούτε, τέλος, έδωσαν και το πράσινο φως στους φημολογούμενους δελφίνους ή αποστάτες να αναλάβουν αυτοί τα ηνία από αυτούς που συνολικά συγκέντρωσαν λιγότερους από τους μισούς εγγεγραμμένους ψηφοφόρους. Κοντολογίς, οι ευρωεκλογές δεν υπέδειξαν μίαν ακόμη ανώφελη αλλαγή πολιτικών πόστωναλλά την ανάγκη για μια ριζική αλλαγή νοοτροπίας και πιστευτού προγράμματος. Καθώς αμφιβάλλω αν αυτή έλθει, δεν προβλέπω να σταματήσει η παρακμή ώσπου να φτάσουμε στον πάτο , οπότε και η πολιτική αποτυχία θα μεταλλαχθεί σε κοινωνική αναταραχή . Τότε θα έλθει όντως η αλλαγή. Μπορεί όμως να μην είναι όπως την περιμένουμε. Και οπωσδήποτε δεν θα είναι ανώδυνη.
Ο κ. Βασίλης Μαρκεζίνης φέρει τον τίτλο του σερ και είναι τακτικό μέλος τής Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου και Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή)
της βασίλισσας της Αγγλίας.
