Στο έκτο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς «24», ο Τζακ Μπάουερ της Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας λέει στον ύποπτο:
«Ανθρωποι πεθαίνουν σ΄ αυτή τη χώρα και χρειάζομαι πληροφορίες. Θα μου τις δώσεις με το καλόή θέλεις να σε κάνω να πονέσεις;». Ο άλλος δεν απαντάει, ακολουθούν μερικές βίαιες σκηνές και στο τέλος ο τρομοκράτης ομολογεί. Ο κόσμος έχει σωθεί τουλάχιστον για τα επόμενα εξήντα λεπτά και μετά ο Τζακ ξεκινάει για την επόμενη σκληρή μάχη του με τις δυνάμεις του κακού.
Αυτή είναι η κεντρική ιδέα και η μοναδική πλοκή του «24», του άκρως επιτυχημένου σίριαλ που έχει εκατομμύρια τηλεθεατές. Πλοκή βασισμένη σε ένα μύθο που δεν ευσταθεί, όπως δεν ευσταθεί και η άποψη ότι τα βασανιστήρια φέρνουν αποτέλεσμα.
Στην αντιπαράθεση που έχει ξεσπάσει εσχάτως σχετικά με τα βασανιστήρια, μοναδικοί υπερασπιστές των ακραίων ανακριτικών μεθόδων είναι αυτοί που έχουν δώσει την άδεια για να χρησιμοποιηθούν και το μοναδικό τους επιχείρημα στηρίζεται στη λογική Μπάουερ: ο φόβος και ο πόνος είναι αποτελεσματικά μέσα για την απόσπαση πληροφοριών και επομένως κρίνονται αναγκαία. Λένε ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αλλά το ερώτημα είναι κατά πόσον επιτυγχάνεται ο σκοπός όταν η ανάκριση γίνεται με βίαια μέσα.
Τα βασανιστήρια είναι ηθικώς ανεπίτρεπτα και παράνομα- και επιπλέον τις περισσότερες φορές ανώφελα. Φυσικά, μπορούν να εκμαιεύσουν εξομολογήσεις, αλλά οι πληροφορίες είναι συνήθως αναξιόπιστες και πολύ συχνά επικίνδυνα ανακριβείς. Η καθ΄ έξιν κακομεταχείριση κρατουμένων δεν εξουδετερώνει την απειλή, αλλά φέρνει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Ιμπν Σαΐχ αλ Λιμπί, του λίβυου «εκπαιδευτή» της Αλ Κάιντα που συνελήφθη στο Πακιστάν το 2002. Στην αρχή επέμενε ότι δεν είναι σε γνώση του κάποια σχέση του Σαντάμ Χουσεΐν με την Αλ Κάιντα, αλλά έπειτα από βασανιστήρια «θυμήθηκε» ότι το Ιράκ είχε εκπαιδεύσει ισλαμιστές τρομοκράτες στη χρήση όπλων μαζικής εξόντωσης. Οι δήθεν αποκαλύψεις του αποτέλεσαν το βασικό επιχείρημα του προέδρου Μπους για τον πόλεμο. Σε ομιλία του λίγο πριν από την εισβολή είχε πει:
«Πληροφορηθήκαμε ότι το Ιράκ έχει εκπαιδεύσει μέλη της Αλ Κάιντα στην κατασκευή βομβών με δηλητήρια και αέρια».
Ολα αυτά βέβαια ήταν αναληθή, αλλά όταν το διαπίστωσε η CΙΑ ο πόλεμος στο Ιράκ είχε ήδη αρχίσει.
Μοναδικό κίνητρο ενός ανθρώπου που βασανίζεται είναι να σταματήσει το μαρτύριό του και γι΄ αυτό είναι έτοιμος να πει αυτό που θέλει να ακούσει ο βασανιστής που χειρίζεται τα ηλεκτρόδια. Η αλήθεια δεν μετράει, το αντίθετο μάλιστα: όσο μεγαλύτερος είναι ο πόνος τόσο πιο πρόθυμο γίνεται το θύμα να πει ό,τι κι αν του ζητήσουν. Και όταν ειπωθεί ένα ψέμα, μύρια έπονται προκειμένου να φανεί αληθινό.
Η λογική της «ωρολογιακής βόμβας» προβάλλεται προκειμένου να δικαιολογηθούν τα βασανιστήρια: η απειλή κατά της ζωής χιλιάδων αθώων πολιτών μπορεί να εξουδετερωθεί με την άσκηση φυσικής βίας, προκειμένου να αποσπαστούν πολύτιμες πληροφορίες από κάποιον ύποπτο που έχει συλληφθεί. Μέσα όμως στον δαιδαλώδη ιστό όπου εμπλέκονται η τρομοκρατία και η αντιτρομοκρατία, το σενάριο αυτό δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει. Τέτοιες καταστάσεις δημιουργούνται μόνο στην τηλεόραση.
Οι περισσότεροι εμπειρογνώμονες των υπηρεσιών ασφαλείας θεωρούν τα βασανιστήρια αντιπαραγωγικά. Ο νόμος άλλωστε θεωρεί δικαστικώς ανίσχυρες τις μαρτυρίες που έχουν αποσπαστεί με βίαια μέσα. Ο Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ, ο άνθρωπος που ομολόγησε ότι ήταν ο «εγκέφαλος» της 11ης Σεπτεμβρίου, είχε υποστεί το μαρτύριο του εικονικού πνιγμού 183 φορές μέσα σε ένα μήνα και στο τέλος «ομολόγησε» ότι είχε δολοφονήσει τον δημοσιογράφο Ντάνιελ Περλ, ενώ δεν το είχε κάνει. Δεν υπάρχει πιο ζωντανό παράδειγμα της αναποτελεσματικότητας των βασανιστηρίων.
Παρ΄ όλα αυτά, η αποδοχή της αποτελεσματικότητας των βασανιστηρίων εμπεδώνεται στη συνείδηση των λαϊκών μαζών εξαιτίας κυρίως του Τζακ Μπάουερ, ο οποίος κάθε τόσο, κραυγαλέα, δείχνει ότι με τα βασανιστήρια μπορούν να σωθούν ζωές. Δεν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου άλλον φανταστικό ήρωα που να έχει τόσο άμεση επίδραση στην πραγματική ζωή. Ο Μάικλ Τσερτόφ, ο επικεφαλής του υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας επί Μπους, είχε πει ότι«το “24” αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα». Και ο Αντονίν Σκάλια, του Ανωτάτου Δικαστηρίου, προχώρησε ακόμη περισσότερο:
«Ο Τζακ Μπάουερ έσωσε το Λος Αντζελες… Εσωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Θα τον καταδικάζατε;».
Οσο η κυβέρνηση αμφιταλαντεύεται σχετικά με το αν είναι σκόπιμο να παραπεμφθούν στη Δικαιοσύνη άνθρωποι της κυβέρνησης Μπους που είχαν εγκρίνει την εφαρμογή βίαιων ανακριτικών μεθόδων, καιρός είναι πια να καταδικαστεί ο Τζακ Μπάουερ. Για να καταλάβει ο κόσμος ότι ο εικονικός πνιγμός είναι και ανώφελος, και αντιπαραγωγικός, και ανήθικος.
©Τhe Τimes, 2009
