Από πού έρχεται ο Αϊ-Βασίλης

O Μέγας Βασίλειος, ο Αγιος Νικόλαος, ο Σάντα Κλάους των Αμερικανών και των Δυτικοευρωπαίων καθώς και ο Αϊ-Βασίλης των παιδιών των νεοελλήνων τέτοιες ημέρες κάνουν την ίδια δουλειά. Αλλά έχουν τόσες διαφορές που μοιάζει να αποτελούν τέσσερα διαφορετικά πρόσωπα. Στην πραγματικότητα και στη φαντασία. Για όλον τον κόσμο ο Σάντα Κλάους ζει
στον Βόρειο Πόλο. Και όμως γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μικρά Ασία. Ο Αϊ-Βασίλης των παιδιών των νεοελλήνων, από την άλλη, άμεσα συνδεδεμένος με τις χολιγουντιανές ταινίες, ζει σε ένα χωριό της Λαπωνίας. Αλλά γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πόντο. Μπέρδεμα; Στο διάβα των αιώνων δύο σημαντικότατα πρόσωπα, δύο Αγιοι της Μιας και Αδιαίρετης Εκκλησίας που με τα συγγράμματα, την πορεία, το κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο τους καθόρισαν
την πορεία της θεολογικής σκέψης και της ποιμαντικής διακονίας, φαίνεται να αποτελούν αντικείμενο καταναλωτισμού. Αμφισβητήθηκαν, συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και όμως οι δύο άγιοι στάθηκαν πάντα δίπλα στους ανθρώπους. Και ίσως το μόνο αληθινό στοιχείο σε όλο τον μύθο που έχει δημιουργηθεί γύρω από την απεικόνιση των προσώπων τους είναι το χαμόγελο της αισιοδοξίας και αγάπης που μοιράζουν στους ανθρώπους.

Ο Μέγας Βασίλειος

Γεννημένος το 329 και μεγαλωμένος στην Ανισα του Πόντου ο Μέγας Βασίλειος αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους Πατέρες και διδασκάλους του χριστιανισμού και είναι ο θεμελιωτής της Καππαδοκικής Θεολογίας. Γόνος αστικής οικογενείας μεγάλωσε δίπλα στον πατέρα του ο οποίος ήταν δάσκαλος της ρητορικής στη Νεοκαισάρεια και υπό την επίβλεψη της μητέρας του Εμμέλειας και της γιαγιάς του Μακρίνας που είχαν ιδρύσει μια γνωστή μοναστική αδελφότητα της εποχής. Αδελφός του Γρηγορίου Νύσσης, μια από τις κύριες θεολογικές μορφές του χριστιανισμού, ο Βασίλειος ήταν γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας και ποίησης. Οι λαμπρές για την εποχή σπουδές του έδωσαν στον Βασίλειο τη δυνατότητα να κατανοήσει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Από τη Νεοκαισάρεια ξεκίνησε και σπούδασε στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη, στη Νικομήδεια και στην Αθήνα όπου μαθήτευσε στη μεγάλη ρητορική σχολή και σύμφωνα με πολλές πηγές είχε συμφοιτητή τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανό τον γνωστό ως Παραβάτη. Εκεί έμαθε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία την οποία προσπάθησε να «παντρέψει» με τον χριστιανισμό. Την περίοδο αυτή γνωρίζει και τον μετέπειτα Πατέρα της Εκκλησίας Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, ο οποίος θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην πορεία της θεολογικής σκέψης αλλά και του Μεγάλου Βασιλείου. Μαζί με τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό μαθήτευσε δίπλα στον μεγαλύτερο ρήτορα της εποχής Λιβάνιο, ο οποίος συνδέθηκε άμεσα με τον Ιουλιανό τον Παραβάτη.

Πνεύμα ανήσυχο ο Βασίλειος διδάχθηκε από τους ασκητές. Ως και τα 28 του χρόνια ήταν δάσκαλος της ρητορικής. Η μάθησή του δίπλα στους ασκητές της Αιγύπτου ήταν καθοριστική και ο μέχρι τότε κατηχούμενος αποφάσισε να βαπτιστεί χριστιανός. Το 362 χειροτονείται από τον Μητροπολίτη Καισαρείας Ευσέβιο και παρά τη θέλησή του πρεσβύτερος. Και αυτή η περίοδος θα καταγραφεί ως η πρώτη φάση των εκατοντάδων επικρίσεων που θα δεχθεί ο Μέγας Βασίλειος αφού θα σημειωθεί η πρώτη από τις δεκάδες συγκρούσεις που θα έχει. Η σύγκρουσή του με τον Μητροπολίτη Καισαρείας θα τον οδηγήσει στο ασκητήριό του στην Ανισα όπου και θα συγγράψει το πρώτο από τα πολλά μεγάλα θεολογικά έργα του το γνωστό «Κατά Ευνομίου», με το οποίο θα διασαφηνίσει τη διδασκαλία της Εκκλησίας για το Αγιο Πνεύμα.

Αυτήν την εποχή θα καταγραφεί και η πρώτη σημαντική βοήθεια που του προσφέρει ο φίλος του ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός αφού θα είναι ο άνθρωπος που θα μεσολαβήσει για να ξεπεραστούν τα προβλήματα του Βασιλείου με τον Μητροπολίτη Νεοκαισαρείας. Και ο ίδιος ο Μέγας Βασίλειος θα δείξει πώς ένας μεγάλος ρήτορας, δάσκαλος και θεολόγος μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ποιμένας. Και στον λιμό του 367 θα προσφέρει ακόμη και την πατρική περιουσία του για την αντιμετώπιση των αναγκών των ανθρώπων που επένοντο. Η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία. Και το 370 και πάλι με τη βοήθεια του Γρηγορίου θα εκλεγεί με την υποστήριξη του επισκόπου Ναζιανζού Γρηγορίου, πατέρα του Ναζιανζηνού Μητροπολίτη Καισαρείας, παρά τις έντονες αντιδράσεις αντιπάλων του, κυρίως των αρειανών. Ως Μητροπολίτης Καισαρείας έδωσε μεγάλες μάχες για την ανεξαρτησία της Εκκλησίας και αντέδρασε σθεναρά στις απειλές που εξετόξευσε εναντίον του ο αυτοκράτορας Ουάλης ο οποίος υπήρξε οπαδός του Αρειανισμού.

Το 372 άρχισε την ανοικοδόμηση συγκροτήματος ευαγών ιδρυμάτων, που αργότερα ονομάστηκε Βασιλειάδα και περιελάμβανε πτωχοκομείο, νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, λεπροκομείο και την παροχή συσσιτίων.

Αγωνίστηκε για την ενότητα της Εκκλησίας και για την αντιμετώπιση του προβλήματος που υπήρχε με τους Ευσταθιανούς ομοουσιανούς και το «αντιοχειανό σχίσμα» και μετά την εκδημία του Μεγάλου Αθανασίου όλες οι Εκκλησίες αναγνώρισαν τον Μέγα Βασίλειο ως τον μεγαλύτερο εκφραστή της παράδοσης του χριστιανισμού. Αντιμετώπισε εκατοντάδες επικρίσεις από τους αντιπάλους του. Επικρίσεις ακόμη και από τους εκπροσώπους της Δυτικής Εκκλησίας οι οποίοι πολλές φορές στο παρελθόν τον είχε εξυμνήσει. Αφησε την τελευταία του πνοή στα τέλη Δεκεμβρίου και το σκήνωμά του ενταφιάστηκε την 1η Ιανουαρίου του έτους 379 με πρωτοφανείς για την εποχή εκδηλώσεις σεβασμού και τιμής. Ο Αγιος των Ελλήνων

Oι νεοέλληνες φαίνεται ότι υιοθέτησαν το αμερικανικό έθιμο του Σάντα Κλάους και το προσάρμοσαν στη δική τους παράδοση. Επειδή ο Αγιος Νικόλαος εορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου τα παιδιά των νεοελλήνων εορτάζουν τον Σάντα Κλάους των αμερικανικών ταινιών την Πρωτοχρονιά, δηλαδή την ημέρα της εορτής του Μεγάλου Βασιλείου. Τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα και πληροφορούνται μέσα από αυτά ότι ο «Αγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία». Μαθαίνουν ότι βαστάει «εικόνα και χαρτί. Χαρτί και καλαμάρι», που ο στίχος των προπαππούδων μας φαίνεται να δείχνει τη θεολογική παιδεία και μόρφωση του Αγίου. Τα παιδιά λαμβάνουν τα δώρα τους από τον χοντρό και καλοκάγαθο γέροντα με την κόκκινη στολή και τη μακριά γενειάδα. Και όλοι κόβουν την πρωτοχρονιάτικη βασιλόπιτα η οποία αποτελεί σύμφωνα με τους λαογράφους τη μεταφορά στους αιώνες της προσφοράς του Μεγάλου Βασιλείου. Σύμφωνα με την παράδοση οι κάτοικοι της Καισαρείας κλήθηκαν να δώσουν πρόσθετους φόρους στον αυτοκράτορα και επειδή δεν είχαν χρήματα προσέφεραν ως και τα χρυσαφικά τους αλλά και κάθε είδους τιμαλφή που διέθεταν. Ο Αγιος Βασίλειος ως Μητροπολίτης Καισαρείας κατάφερε να ανατρέψει την απόφαση του αυτοκράτορα ο οποίος και επέστρεψε τους φόρους. Επειδή όμως ο Μέγας Βασίλειος δεν γνώριζε ποιος έδωσε τι και σε ποιον ανήκαν τα κοσμήματα διέταξε τις γυναίκες να ψήσουν πίτες μέσα στις οποίες τοποθέτησε τις λίρες και τα κοσμήματα και τα έδωσε στους φτωχούς.

Μια άλλη εκδοχή της παράδοσης φέρει τον Μέγα Βασίλειο να κάνει περίπατο και να αντικρίζει προ των πυλών της πόλης τους εχθρούς. Τότε, επιστρέφοντας στον ναό, έκανε ένα φλογερό κήρυγμα και κάλεσε τους πιστούς να προσφέρουν τον οβολό τους για την άμυνα της αυτοκρατορίας.

Αν έρθουν οι εχθροί, ποιος θα έχει λαιμό για να φορέσει περιδέραιο, χέρι για να περάσει βραχιόλια και δάχτυλα για τα δαχτυλίδια του; Ρώτησε τους πιστούς οι οποίοι προσέφεραν ό,τι μπορούσαν. Η πολιορκία λίγο αργότερα λύθηκε και ο τότε Μητροπολίτης Καισαρείας διέταξε τις γυναίκες να φτιάξουν πίτες στις οποίες έβαλε μέσα τα χρυσαφικά και τις προσέφερε στους πιστούς.

Αυτός ο Αγιος είναι ο Αϊ -Βασίλης- Σάντα Κλάους των ελληνόπουλων και εορτάζεται την 1η Ιανουαρίου, οπότε και άφησε την τελευταία του πνοή ο Μέγας Βασίλειος, ο Μητροπολίτης Καισαρείας. Ο Νικόλαος Επίσκοπος Μύρων

Γ εννήθηκε το 270 στα Πάταρα της Μικράς Ασίας από ευσεβείς και πλούσιους γονείς. Ο αδελφός του πατέρα του τον γνώρισε στον τότε επίσκοπο των Μύρων ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση τον χειροτόνησε πρεσβύτερο και προφήτευσε ότι ο νεαρός κληρικός ιερέας θα «γίνει γλυκιά παρηγοριά των θλιβομένων, άριστος ποιμένας των ψυχών, θα γυρίσει πολλούς από την πλάνη στον χριστιανισμό και θα σώσει πολλούς από τον κίνδυνο του θανάτου» όπως αναφέρεται.

Επειτα από προσκύνημά του στους Αγίους Τόπους θα επιστρέψει στα Μύρα και θα εκλεγεί επίσκοπος. Κατά τους μεγάλους διωγμούς των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και βασανίζεται.

Η άνοδος του Μεγάλου Κωνσταντίνου στον αυτοκρατορικό θρόνο σηματοδοτεί νέες εξελίξεις. Ο Επίσκοπος Μύρων αποφυλακίζεται και επιστρέφει στην επαρχία του όπου συνεχίζει το έργο του. Βαπτίζει χριστιανούς, συμπαραστέκε- ται στους φτωχούς και στους αδυνάτους, αποφυλακίζει κρατουμένους, τρέφει πεινασμένους και συνοδεύει τους ταξιδιώτες, ιδιαίτερα τους ναυτικούς σε επικίνδυνα μέρη.

Ακόμη φαίνεται ότι συμμετείχε στην Α Δ Οικουμενική Σύνοδο και κατατρόπωσε τον Αρειο.

Στις 6 Δεκεμβρίου και μεταξύ των ετών 345 και 352 ο Επίσκοπος Μύρων Νικόλαος αφήνει την τελευταία του πνοή. Το σκήνωμά του ενταφιάζεται στην κατακόμβη του καθεδρικού ναού στα Μύρα. Ιδιαίτερα λαοφιλής, οι πιστοί έσπευδαν να προσευχηθούν στον επίσκοπο για ένα θαύμα και η επιθυμία τους πραγματοποιούνταν. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έχτισε στις Βλαχέρνες ναό αφιερωμένο στη μνήμη του.

Εως το 1087 όμως το σκήνωμά του παρέμεινε στα Μύρα και ανέβλυζε μύρο. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αλεξίου Α Δ του Κομνηνού και ενώ πόλεις της Μικράς Ασίας ερημώνονταν εξαιτίας των επιθέσεων των Τούρκων το σκήνωμα του Αγίου μεταφέρθηκε από ιταλούς ναυτικούς στο Μπάρι της Ιταλίας. Εκεί αρχικά τοποθετήθηκε στον Ναό του Τιμίου Προδρόμου κοντά στη θάλασσα και αργότερα στην ειδική βασιλική που χτίστηκε. Τα λείψανα του Αγίου είχαν χαθεί ως το 1953 οπότε και βρέθηκαν στην κρύπτη του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι.

Ο Σάντα Κλάους

Η φήμη του Αγίου Νικολάου άρχισε να διογκώνεται στο πέρασμα των αιώνων. Από το 1087 οπότε και το σκήνωμα του Επισκόπου Μύρων Νικολάου τοποθετήθηκε στο Μπάρι της Ιταλίας, ένα από τα γνωστά λιμάνια της εποχής, η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη. Και όλοι οι χριστιανοί εόρταζαν τον προστάτη των ναυτικών και των παιδιών στις 6 Δεκεμβρίου, οπότε και άφησε την τελευταία του πνοή.

Σύμφωνα με την παράδοση που τον ακολουθούσε από τη Μικρά Ασία ο Αγιος Νικόλαος ήταν ένας από τους προστάτες των παιδιών καθώς διέσωσε τρεις μικρές κοπέλες από την πορνεία. Οπως καταγράφεται ο Επίσκοπος Μύρων περνούσε έξω από ένα σπίτι και έχοντας διορατικότητα αντιλήφθηκε ότι ο άλλοτε πλούσιος πατέρας εκπόρνευε τις κόρες του προκειμένου να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματά του. Σύμφωνα με όσα λέγονται ο Αγιος παρενέβη τρεις φορές, σπρώχνοντας και γκρεμίζοντας τον τοίχο τον οποίο και γέμισε με χρυσές λίρες στην προσπάθειά του να σώσει και τα τρία κορίτσια από την πορνεία.

Η τιμή των Ιταλών προς τον Αγιο Νικόλαο διαδόθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την Ευρώπη ακόμη και στις προτεσταντικές κοινωνίες όπως ήταν η ολλανδική. Και από τους ολλανδούς και ιταλούς αποίκους και μετανάστες επεκτάθηκε στον Νέο Κόσμο- η φήμη του εξαπλώθηκε αρχικά στην Νέα Υόρκη και αργότερα παντού στις ΗΠΑ. Μάλιστα στα τέλη του 18ου αιώνα αποτέλεσε και ένα από τα σύμβολα αντίθεσης προς την αγγλική αποικιοκρατία και τη βασιλεία. Μέχρι τότε βέβαια ο Αγιος απεικονιζόταν, όπως ήταν πάντα γνωστός, με το μαύρο ράσο και τη μακριά γενειάδα του. Τα πάντα όμως αρχίζουν να αλλάζουν το 1860 όταν ο Αγιος Νικόλαος μετατρέπεται στον γνωστό σήμερα Σάντα Κλάους. Οταν ο πιο σημαντικός αμερικανός σχεδιαστής γελοιογραφιών, σκίτσων ζωγράφος Τόμας Ναστ άρχισε να δίνει τη μορφή του χοντρού και αγαθού γέροντα στον Αγιο Νικόλαο. Ο Τόμας Ναστ, σχεδιαστής και των γνωστών σημάτων των δύο κομμάτων των ΗΠΑ- Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών-, άρχισε να δημιουργεί έναν μεγάλο μύθο. Και σε αυτόν φαίνεται ότι ανήκει η πολιτογράφηση του Αγίου Νικολάου ως πολίτη του Βορείου Πόλου με το σκεπτικό ότι οι περισσότεροι μετανάστες στις ΗΠΑ προέρχονταν από τις βόρειες χώρες της Ευρώπης. Αυτός φαίνεται ότι του δίνει και τον σάκο με τον οποίο επισκέπτεται από την καμινάδα τα παιδιά και τους μοιράζει δώρα, κατά τα πρότυπα του Αγίου Νικολάου που έσπασε τον τοίχο δίνοντας τις λίρες για να σώσει τα τρία μικρά κορίτσια από την πορνεία.

Το 1875 ο Λούις Πραγκ δημιουργεί τις πρώτες ευχετήριες κάρτες των Χριστουγέννων και του Νέου Ετους που φέρουν τη μορφή του Σάντα Κλάους.

Ο Αγιος όμως των παιδιών που μοιράζει δώρα γίνεται σε όλο τον πλανήτη γνωστός από τη μεγαλύτερη πολυεθνική εταιρεία αναψυκτικού στον κόσμο, την Coca-Cola, η οποία μετά το μεγάλο οικονομικό κραχ και μεταξύ των ετών 1926 και 1930 παίρνει τον Αγιο των Ιταλών και των Ολλανδών και τον μετατρέπει σε μεγάλο θρύλο. Και ο διαφημιστής Χλάντον Σάμπομ τον καθιστά το ισχυρότερο όπλο διείσδυσης στην αγορά. Ντύνει τον Αγιο με κόκκινη στολή την οποία όπως φαίνεται παίρνει από τους κόκκινους νάνους της σκανδιναβικής μυθολογίας που διατηρούν ζωντανές τις ρίζες των παγωμένων δένδρων και αναμένουν την έλευση της άνοιξης.

Στην Ευρώπη ο Σάντα Κλάους άρχισε να κάνει την εμφάνισή του και να κατακτά τα παιδιά μετά τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο και παρά τη σθεναρή αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κυριάρχησε σε όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Εορτάζεται δύο φορές τον χρόνο: στις 6 Δεκεμβρίου, όταν τιμάται και η μνήμη της κοιμήσεως του Νικολάου Επισκόπου Μύρων, αλλά και την παραμονή των Χριστουγέννων όπως απαιτεί «το αμερικανικό έθιμο» με το μοίρασμα των δώρων στα παιδιά.