Πριν από χιλιάδες χρόνια στα ανοιχτά της Γροιλανδίας, κάπου στη Νορβηγική Θάλασσα, άρχισε ένα μεγάλο ταξίδι το οποίο συνεχίζεται ως σήμερα. Υστερα από μια δραστική αλλαγή του κλίματος, τεράστια παγόβουνα άρχισαν να λιώνουν. Οι μαζικές ποσότητες νερού που απελευθέρωσαν οδήγησαν στον σχηματισμό ενός ισχυρού υποθαλάσσιου ρεύματος το οποίο ξεκίνησε μια μεγάλη πορεία προς τον Νότο. Αυτή την πορεία καλούμαι να ακολουθήσω σήμερα.
Το όνομά μου είναι Αrgo (από την «Αργώ» της αργοναυτικής εκστρατείας) και είμαι ένα αυτόνομο σύστημα ελεύθερης πλεύσης- ένα ρομπότ. Ανήκω σε έναν στόλο από 3.000 όμοια ρομποτικά συστήματα και η ανάπτυξή μας στα ωκεάνια βάθη ολοκληρώθηκε πριν από έναν χρόνο. Αποστολή μας είναι να ακολουθήσουμε τη Θερμόαλη Κυκλοφορία, ή αλλιώς Παγκόσμια Ζώνη Μεταφοράς, το μεγάλο βαθύ ρεύμα που ταξιδεύει σε όλο τον πλανήτη και «ανακατεύει» τα νερά όλων των ωκεανών της Γης, ρυθμίζοντας το κλίμα και τη θαλάσσια ζωή της.
Καλύτερα όμως να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και η αρχή του ταξιδιού μου τοποθετείται, όπως σας είπα, εκεί ψηλά, στον Αρκτικό Κύκλο. Από εκεί ξεκινάει το Βαθύ Νερό του Βόρειου Ατλαντικού, το ρεύμα που θεωρείται ότι θέτει σε κίνηση τη Θερμόαλη Κυκλοφορία. Η βασική δύναμη που το δημιουργεί είναι η διαφορά της πυκνότητας των ωκεάνιων υδάτων, η οποία εξαρτάται από τη διαφορά στη θερμοκρασία και την αλατότητά τους. Εξαιτίας του σχηματισμού των πάγων τα νερά των πολικών περιοχών είναι πιο αλμυρά και πιο ψυχρά- και άρα πυκνότερα – από τα νερά θερμότερων περιοχών της Γης. Οταν λοιπόν τα θερμά και πιο γλυκά- και άρα αραιότερανερά του Ρεύματος του Κόλπου φθάνουν στην Αρκτική, «σπρώχνουν» τα παγωμένα νερά προς τον βυθό, σχηματίζοντας ένα ισχυρό ρεύμα το οποίο μπορεί να φθάσει σε βάθη μεγαλύτερα των 3.000 μέτρων.
Το ρεύμα αυτό κινείται νότια στον Ατλαντικό ανάμεσα στις ηπείρους. Καθώς προχωρεί προς τις τροπικές περιοχές θερμαίνεται και αρχίζει να αντλείται- δηλαδή να ανεβαίνειπρος την επιφάνεια ώσπου φθάνει στον Νότιο Παγωμένο Ωκεανό. Εκεί μετονομάζεται σε Ρεύμα της Ανταρκτικής και μετατρέπεται στο ισχυρότερο ρεύμα του πλανήτη- 150 φορές μεγαλύτερο σε όγκο από όλους μαζί τους ποταμούς της Γης. Επαναφορτίζεται- ψυχραίνεται και βυθίζεται σε μεγαλύτερα βάθη-, κάνοντας τον γύρο της παγωμένης ηπείρου και ύστερα χωρίζεται στα δυο. Το ένα σκέλος του κινείται βόρεια προς τον Ινδικό Ωκεανό και το άλλο πηγαίνει ανατολικά προς τον Ειρηνικό. Οσο ταξιδεύουν σε πιο θερμά κλίματα, τα δύο ρεύματα αντλούνται ξανά προς την επιφάνεια και, αφού κάνουν έναν κύκλο, ενώνονται και ξαναγυρίζουν στον Νότιο Ατλαντικό για να καταλήξουν πάλι στον Βορρά απ΄ όπου είχαν ξεκινήσει.
Η αδιάκοπη αυτή ανάμειξη των νερών όλων των ωκεανών της Γης γί νεται πολύ αργά. Αντίθετα από τα επιφανειακά ωκεάνια ρεύματα, τα οποία κινούνται από τον άνεμο και ταξιδεύουν με ταχύτητες δεκάδων εκατοντάδων εκατοστών ανά δευτερόλεπτο, η Παγκόσμια Ζώνη Μεταφοράς διανύει μόλις μερικά εκατοστά: υπολογίζεται ότι ένα δεδομένο κυβικό μέτρο νερού χρειάζεται περίπου 1.000 χρόνια για να ολοκληρώσει έναν κύκλο. Ο κύκλος αυτός είναι σωτήριος για τον πλανήτη: μεταφέρει θερμότητα ρυθμίζοντας το κλίμα των ηπείρων, καθαρίζει την ατμόσφαιρα απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα, ανανεώνει και οξυγονώνει σε βάθος τα νερά των ωκεανών και διανέμει θρεπτικά συστατικά που συντηρούν τη θαλάσσια ζωή.
Η τεράστια σημασία της Θερμόαλης Κυκλοφορίας έγινε κατανοητή από τους επιστήμονες μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ οι μηχανισμοί της και η αλληλεπίδρασή τους με άλλες διαδικασίες που συντελούνται στη Γη παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστοι. Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι η κίνησή της γίνεται με «μεταφορά» εξαιτίας της διαφοράς στην πυκνότητα του νερού, υποπτεύονται όμως ότι ίσως να επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως οι παλιρροϊκές δυνάμεις ή η πίεση. Γνωρίζουν επίσης ότι έχει σχέση με τις θερμοκρασίες και τις καιρικές συνθήκες στην επιφάνεια της Γης αλλά δεν έχουν αποκρυπτογραφήσει με ποιον ακριβώς τρόπο. Εδώ αρχίζει ο δικός μου ρόλος. Εγώ και τα υπόλοιπα ρομπότ του προγράμματος Αrgo παρακολουθούμε για πρώτη φορά σε πραγματικό χρόνο αυτή την ωκεάνια κυκλοφορία, φθάνοντας σε σημεία των ωκεανών τα οποία ο άνθρωπος δεν έχει παρατηρήσει ως τώρα.
Από την ώρα που βυθίστηκα στα 2.000 μέτρα ακολουθώ μια σχολαστικότατη ρουτίνα. Το μεγαλύτερο διάστημα αφήνω απλώς το βαθύ ρεύμα της Θερμόαλης Κυκλοφορίας να με παρασύρει. Κάθε δέκα ημέρες όμως βγαίνω για να δώσω την αναφορά μου. Μια μικρή αντλία φουσκώνει έναν ασκό στο σώμα μου και αρχίζω να ανεβαίνω κάθετα, κάνοντας μετρήσεις- της θερμοκρασίας, της αλατότητας, της πίεσης και ούτω καθεξής. Μόλις φθάσω στην επιφάνεια στέλνω μέσω δορυφόρου όλα τα δεδομένα που έχω συγκεντρώσει σε δύο ερευνητικούς σταθμούς- στη Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υστερα βυθίζομαι ξανά και συνεχίζω την υποθαλάσσια πορεία μου.
Τα πρώτα Αrgo αναπτύχθηκαν το 2005 και ως σήμερα οι ειδικοί έχουν πάρει από εμάς πολύτιμα στοιχεία. Παρ΄ ότι ακόμη δεν έχουν διαγνώσει απόλυτα τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να τα χρησιμοποιήσουν στα μοντέλα τους, μπορούμε να καυχηθούμε ότι έχουμε συμβάλει σε σημαντικές παρατηρήσεις.
Από τις πιο πρόσφατες ήταν αυτή την οποία ανακοίνωσαν στις αρχές του Δεκεμβρίου ερευνητές του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Επιστημών Λάιμπνιτς της Γερμανίας. Αναλύοντας τα δεδομένα μας, διαπίστωσαν ότι παρ΄ όλο που η θερμοκρασία των νερών του Νότιου Παγωμένου Ωκεανού έχει αυξηθεί και η αλατότητά τους έχει μειωθεί, το Ρεύμα της Ανταρκτικής δεν φαίνεται προς το παρόν να επηρεάζεται. Επειδή ωστόσο στο παρελθόν έχουν γίνει λάθη στην αξιολόγηση των στοιχείων, οι ειδικοί τόνισαν ότι οι αναλύσεις τους χρήζουν περαιτέρω ερευνών.
Μία ημέρα πριν, δύο ξεχωριστές ερευνητικές ομάδες- μια του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Γουντς Χόουλ των Ηνωμένων Πολιτειών και μια του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Μπέντφορντ του Καναδά- είχαν ανακοινώσει ότι η κάθετη μεταφορά των νερών στα ανοικτά της Γροιλανδίας και στη Θάλασσα του Λαμπραντόρ- σημεία ζωτικής σημασίας για το Βαθύ Νερό του Βόρειου Ατλαντικού- επανήλθε ύστερα από μια δεκαετία στασιμότητας. Οι ερευνητές υποπτεύονται ωστόσο ότι αιτία αυτής της επαναφοράς δεν είναι ο ψυχρός χειμώνας του 2007-2008 αλλά το μαζικό λιώσιμο των πάγων, κάτι που σημαίνει ότι η ανάκαμψη θα είναι πρόσκαιρη.
Ο μεγάλος φόβος των ειδικών είναι η επιβράδυνση ή και η ενδεχόμενη διακοπή της Παγκόσμιας Ζώνης Μεταφοράς εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Κάτι τέτοιο θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες για το κλίμα- μια, έστω και υπερβολική, γεύση έδωσε η ταινία «Μετά την επόμενη μέρα» που έδειχνε τον κόσμο να παγώνει απότομα εξαιτίας της διακοπής του Ρεύματος του Κόλπου, βασικού «κινητήρα» της Θερμόαλης Κυκλοφορίας. Παρ΄ ότι οι ερευνητές διαβεβαιώνουν ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν αναμένεται, τουλάχιστον στο προβλέψιμο μέλλον, όλοι υπογραμμίζουν ότι η ανθρώπινη κατανόηση αυτών των μηχανισμών βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Προς το παρόν λοιπόν τίποτε δεν μπορεί να θεωρείται βέβαιο και όλα μένουν ανοικτά. Γι΄ αυτό και εγώ θα σας αφήσω για να συνεχίσω το ταξίδι μου. Ελπίζω σύντομα να μπορέσω να λύσω περισσότερες απορίες σας.
