Κάθε Χριστούγεννα ξαναδιαβάζω το μυθιστόρημα του Καρλ Στέιπλ Λιούις «Το λιοντάρι, η μάγισσα και η ντουλάπα» . Οι γιορτές μου φαίνονται ιδανική εποχή για μια εκδρομή στο φανταστικό παρελθόν μου, γι΄ αυτό επιστρέφω στο σετ με τα βιβλία του «Χρονικού της Νάρνια» που οι γονείς μου μού είχαν χαρίσει ως χριστουγεννιάτικο δώρο όταν ήμουν δέκα χρόνων. Για μένα η Νάρνια είναι στενά συνδεδεμένη με αυτή την εποχή.
Δεν είμαι η μόνη. Στη Βρετανία οι θεατρικές παραστάσεις του έργου «Το λιοντάρι,η μάγισσα και η ντουλάπα» αποτελούν σταθερή προσφορά των εορταστικών προγραμμάτων και δικαίως. Το βιβλίο στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε χριστιανικές απεικονίσεις. Η πιο διάσημη σκηνή του είναι αυτή με ένα κοριτσάκι που στέκεται κάτω από ένα φανάρι σε ένα χιονισμένο δάσος ενώ ο ίδιος ο Αγιος Βασίλης κάνει την εμφάνισή του όταν ο Ασλάν, το λιοντάρι-θεός, ελευθερώνει τη Νάρνια από την κακιά μάγισσα που είχε διατάξει «να είναι πάντοτε χειμώνας και ποτέ Χριστούγεννα» .
Το γεγονός ότι δεν είμαι χριστιανή δεν με εμποδίζει να απολαμβάνω τις γιορτές ή το βιβλίο, όμως η παρουσία του Αγιου Βασίλη είχε ενοχλήσει πολλούς φίλους του Λιούις, συμπεριλαμβανομένου του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν. Ο Τόλκιν, που η Μέση Γη του ήταν ελεύθερη από θρύλους και θρησκείες του δικού μας κόσμου, είχε αντιρρήσεις για το συνονθύλευμα μοτίβων της Νάρνια: τους ξεσηκωμένους από την κλασική μυθολογία φαύνους και τις δρυάδες, τους γερμανικής προέλευσης νάνους και τη μαθητική αργκό της εποχής, όλα ανακατεμένα με προφανείς χριστιανικούς συμβολισμούς. Ο Λιούις όμως ασπαζόταν τη μεσαιωνική αδιάκριτη ανάμειξη ιστοριών και μύθων από φαινομενικά ασυμβίβαστες μεταξύ τους πηγές. Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα, είχε γράψει κάποτε, είχαν υιοθετήσει με πάθος από την ύστερη αρχαιότητα τη συνήθεια «να συγκεντρώνουν και να εναρμονίζουν απόψεις πολύ διαφορετικής προέλευσης:να οικοδομούν ένα συγκρητιστικό μοντέλο όχι μόνο από πλατωνικά, αριστοτελικά και στωικά αλλά και από παγανιστικά και χριστιανικά στοιχεία».
Τα Χριστούγεννα, όπως ξέρουμε σήμερα, είναι ένα παρόμοιο συνονθύλευμα και όταν κάποιοι ζητούν την επιστροφή στις καθαρές, αυθεντικές ρίζες τους παραβλέπουν ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό αυτής της γιορτής. Η Νάρνια είναι «μπασταρδεμένο», υβριδικό δημιούργημα και το ίδιο είναι και τα Χριστούγεννα. Οπως συμβαίνει συχνά, αυτή η υβριδική φύση αποτελεί την πηγή της δύναμής τους.
Διαμαρτυρίες για την παραφθορά, την αλλοίωση ή την ουσιαστική ανευλάβεια των Χριστουγέννων γίνονταν εδώ και αιώνες. Οι Πουριτανοί έβλεπαν με τόση δυσπιστία αυτή τη γιορτή ώστε ο εορτασμός της είχε απαγορευθεί στη Βοστώνη του 17ου αιώνα.
Την ίδια περίπου εποχή ο γερμανός θεολόγος Πάουλ Ερνστ Γιαμπλόνσκι αποφαινόταν ότι τα Χριστούγεννα αποτελούσαν έναν «εκπαγανισμό» της αυθεντικής πίστης επειδή η ημερομηνία τους, η 25η Δεκεμβρίου, ήταν δάνειο από μια γιορτή προς τιμήν ενός ρωμαϊκού ηλιακού θεού. (Ορισμένοι χριστιανοί μελετητές, μεταξύ των οποίων ο σημερινός Πάπας, έχουν υποστηρίξει ότι το δάνειο είχε λειτουργήσει αντίστροφα και ότι η ηλιακή γιορτή αποτελούσε στην πραγματικότητα μια απόπειρα των παγανιστών να οικειοποιηθούν τη γιορτή μιας όλο και περισσότερο δημοφιλούς μονοθεϊστικής θρησκείας.)
Από την άλλη πλευρά, οι μη χριστιανοί που απολαμβάνουν τη γιορτή αρέσκονται να τονίζουν ότι πολλά χριστουγεννιάτικα σύμβολα- το στολισμένο δέντρο, ο κορμός των Χριστουγέννων, το γκι- ήταν αρχικά ιερά σύμβολα των κελτών και βορειοευρωπαίων παγανιστών.
Ωστόσο τα χριστουγεννιάτικα έθιμα που υποτίθεται ότι αποτελούν παγανιστικά κατάλοιπα μπορούν να εκληφθούν διαφορετικά. Δεν έχουμε γραπτές πηγές των πολιτισμών από τους οποίους υποτίθεται ότι προέρχονται. Ολα όσα ξέρουμε για αυτά προέρχονται από δεύτερο ή και τρίτο χέρι, από ρωμαίους ή χριστιανούς συγγραφείς που προωθούσαν τη δική τους ατζέντα και βασίζονταν, στο μεγαλύτερο βαθμό, σε προφορικές πηγές.
Εδώ και δεκαετίες οι ιστορικοί και οι λαογράφοι έχουν καταλάβει ότι οι προφορικές παραδόσεις δεν είναι πολύ αξιόπιστες όταν αναφέρονται σε οτιδήποτε υποτίθεται ότι έχει συμβεί πριν από περισσότερα από εκατό χρόνια. Αυτό το οποίο παρουσιάζεται ως παμπάλαιος μύθος είναι στην πραγματικότητα πιθανότερο να αποτελεί μια δικαιολόγηση των τρεχουσών συνθηκών παρά μια ακριβή περιγραφή του παρελθόντος.
Οι δρυΐδες, για παράδειγμα, με τα χρόνια έχουν παρουσιαστεί ως απόγονοι του Νώε, ως ρομαντικοί βάρδοι, ακόμη και ως πρεσβευτές της ισότητας των φύλων. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα από αυτά που ο κόσμος νομίζει ότι γνωρίζει για τις αρχαίες λατρείες και δοξασίες των Βόρειων Ευρωπαίων έχουν επινοηθεί από αποκρυφιστικές ομάδες των αρχών του 20ού αιώνα όπως το Τάγμα των Αρχαίων Δρυΐδων και το Απόκρυφο Τάγμα της Χρυσής Αυγής.
Ο βρετανός ιστορικός Ρόναλντ Χάτον περιγράφει το γεγονός ως ενδεικτικό της «δύναμης της λογοτεχνικής φαντασίας επί των γεγονότων» . Πιστεύουμε ό,τι επιλέγουμε να πιστεύουμε και τα Χριστούγεννα δεν αποτελούν εξαίρεση.
Τα τελευταία χρόνια δημοφιλείς ιστορίες όπως «Η μάχη για τα Χριστούγεννα» και η «Επινόηση των Χριστουγέννων» έχουν δείξει ότι πολλές από τις πλέον καθαγιασμένες δοξασίες αυτής της γιορτής, παραδόσεις που νομίζουμε ότι ανάγονται τουλάχιστον στον αγαπημένο Μεσαίωνα του Κ. Σ. Λιούις, επινοήθηκαν πριν από λιγότερο από 200 χρόνια από λογοτεχνικές προσωπικότητες του 19ου αιώνα όπως ο Γουόσινγκτον Ερβιν, ο Κλίμεντ Κλαρκς Μουρ και, φυσικά, ο Κάρολος Ντίκενς. Περισσότερο από χριστιανική ή παγανιστική, τα Χριστούγεννα αποτελούν μια βικτωριανή κατασκευή.
Είναι όμως αυτό τόσο κακό; Η ενωτική αρχή της Νάρνια, αντίθετα από το τεράστιο σύμπλεγμα επινοημένης Ιστορίας που υπάρχει πίσω από τη Μέση Γη, δεν αποτελεί ψευδαίσθηση αυθεντικότητας ή καθαρότητας. Κάθε άλλο, αυτό το οποίο συνδέει μεταξύ τους όλα τα στοιχεία της φαντασίας του Λιούις είναι κάτι που μοιάζει περισσότερο με αγάπη. Η Νάρνια αποτελείται από κάθε ιστορία, θρύλο μύθο ή εικόνα – παγανιστική ή χριστιανική- που συγκίνησε τον συγγραφέα στην πορεία της ζωής του.
Τα σύγχρονα, μισο-κοσμικά Χριστούγεννά μας αποτελούν κατά τον ίδιο τρόπο μια συλλογή από κάθετι που λαχταρήσαμε: ζεστασιά, αφθονία, ειρήνη, οικογένεια, γλέντι. Σαν τη Νάρνια, η γιορτή είναι μια φαντασίωση, μερικές φορές όμως η φαντασίωση είναι ακριβώς αυτό που έχουμε ανάγκη.
Η κυρία Λόρα Μίλερ είναι μόνιμη συνεργάτις του Salon. com και συγγραφέας.
