Η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) οδηγεί το τραπεζικό σύστημα της Δύσης σε έναν πρωτόγνωρο νέο κόσμο: στον κόσμο των μηδενικών επιτοκίων και της «ποσοτικής χαλάρωσης», δηλαδή στο να πλημμυρίσει με ρευστό κάθε χαραμάδα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Με μια πρωτοφανή κίνηση ο πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκι μείωσε τα αμερικανικά επιτόκια μεταξύ 0,00% και 0,25% και υποσχέθηκε να τυπώσει νέο χρήμα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Εξήγησε δε ο κ. Μπερνάνκι ότι η Fed εγκατέλειψε τη νομισματική πολιτική που ακολουθούσε τα τελευταία 50 χρόνια για να αποτρέψει την καταστροφή της αμερικανικής οικονομίας σε έκταση παρόμοια με τη Μεγάλη Κρίση (Great Depression) της δεκαετίας του 1930.
Η Τράπεζα της Ιαπωνίας ακολούθησε και μείωσε στο 0,1% τα ιαπωνικά επιτόκια. Ενώ τη σκυτάλη αναμένεται να πάρει η Τράπεζα της Αγγλίας μετά τα τελευταία στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη βαθιά ύφεση της βρετανικής οικονομίας και την αύξηση της ανεργίας με τους ταχύτερους ρυθμούς από το 1991. Η πλειονότητα των οικονομολόγων πιστεύει ότι τα βρετανικά επιτόκια θα βρίσκονται κάτω του 1% πιθανότατα από τον Ιανουάριο και ότι η βρετανική κεντρική τράπεζα θα λάβει και ανορθόδοξα μέτρα ώστε να διοχετεύσει ρευστότητα στο σύστημα. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα εξαναγκαστεί να κάνει παρόμοια ιστορική κίνηση τους προσεχείς μήνες. Ενδεχομένως στη νέα μείωση των ευρωεπιτοκίων θα προχωρήσει κατά την πρώτη συνεδρίαση του νέου έτους, στις 15 Ιανουαρίου.
▅ Πρωτοφανής απόφαση
Οι πρωτοφανείς αποφάσεις στην 95χρονη ιστορία της κεντρικής τράπεζα των ΗΠΑ, Fed, καλωσορίστηκαν ως οι αναγκαίες κινήσεις για την αντιμετώπιση της πρωτοφανούς κατάστασης στην οποία βρίσκεται η παγκόσμια οικονομία. Στη συνέχεια ωστόσο σάρωσαν οι φόβοι ότι οι πρωτοφανείς αυτές κινήσεις της Fed επιβεβαιώνουν: Πρώτον, την έκταση της οικονομικής κρίσης. Δεύτερον, την αποτυχία όλων των προσπαθειών που έγιναν κατά τους τελευταίους 18 δραματικούς μήνες από την κεντρική τράπεζα ώστε να αποσοβηθεί μια τέτοιας έκτασης καταστροφή της αμερικανικής οικονομίας. Τρίτον, ότι ο πρόεδρος της Fed κ. Μπερνάνκι και οι συνάδελφοί του έριξαν και το τελευταίο νομισματικό εργαλείο που είχαν στο ντουλάπι τους για τις αγορές.
Ετσι, την αρχική ευφορία διαδέχθηκαν η νευρικότητα και η απελπισία στις αγορές. Οι αποδόσεις σε ορισμένα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου έπεσαν σε αρνητικό επίπεδο. Με άλλα λόγια οι επενδυτές πλήρωσαν αντί να πληρωθούν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Το ράλι στη Wall Street και στα άλλα χρηματιστήρια του κόσμου ξεθύμανε ταχύτατα. Η τιμή του πετρελαίου έχασε 25% μέσα σε μία εβδομάδα. Το δολάριο και η στερλίνα καταρρέουν, ενώ το ευρώ αντέχει λόγω των υψηλότερων επιτοκίων που ως σήμερα δίνει.
Κατ΄ αρχήν η απόφαση της Fed να μειώσει τα αμερικανικά επιτόκια μεταξύ 0,00% και 0,25% άφησε άναυδο όλον τον κόσμο. Και τούτο διότι τα προηγούμενα επίπεδα επιτοκίων, στο 1%, ήταν ήδη τα χαμηλότερα των τελευταίων 50 ετών. Στην ουσία η Fed με μια μοναδική κίνηση σχεδόν μηδένισε το κόστος δανεισμού μεταξύ των τραπεζών. Τα επιτόκια αυτά είναι τα μόνα που καθορίζονται απευθείας από την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ και χρησιμοποιούνται για τον δανεισμό κεφαλαίων 24ώρου διάρκειας μεταξύ των αμερικανικών τραπεζών. Ωστόσο τα επίσημα επιτόκια λειτουργούν ως οδηγός για τα επιτόκια της αγοράς, όπως είναι τα επιχειρηματικά και τα καταναλωτικά. Για τον λόγο αυτό, παράλληλα με τη μείωση σχεδόν στο μηδέν των επιτοκίων, η Fed υποσχέθηκε ότι θα τα διατηρήσει «σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα…για ορισμένο χρονικό διάστημα» , με την ελπίδα ότι θα πιέσει προς τα κάτω και τα επιτόκια της αγοράς.
Η Fed δικαιολόγησε τις ιστορικές αυτές κινήσεις της ζωγραφίζοντας με μαύρα χρώματα την οικονομία των ΗΠΑ. Αναφέρθηκε στη βουτιά των καταναλωτικών δαπανών, των επιχειρηματικών επενδύσεων και της βιομηχανικής παραγωγής. Ενώ περιέγραψε την κατάσταση στις χρηματοπιστωτικές αγορές ιδιαίτερα τεταμένη και τις συνθήκες δανεισμού πολύ σκληρές. Στο ανακοινωθέν που συνόδευσε την κίνηση αναφερόταν ότι η αμερικανική οικονομία έχει επιδεινωθεί σε όλα τα μέτωπα τις τελευταίες εβδομάδες. Αναφερόταν συγκεκριμένα ότι «οι ασθενείς οικονομικές συνθήκες πιθανότατα δικαιολογούν εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια για ορισμένο διάστημα» . Οι οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι η Fed σπάνια εγκλωβίζει τις μελλοντικές αποφάσεις της νομισματικής πολιτικής της, αλλά οι φράσεις αυτές είναι ταυτόσημες με την παραδοχή ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν στο μηδέν ή πλησίον του μηδενός για μακρό χρονικό διάστημα. Ενώ παραδέχεται επίσης ότι δεν διαθέτει πλέον άλλα περιθώρια μείωσης των επίσημων επιτοκίων.
▅ Διαθέτει εργαλεία
Για περισσότερο από έναν χρόνο η Fed είχε εκμεταλλευθεί όλα τα πυρομαχικά που διέθετε- παραδοσιακά εργαλεία της νομισματικής πολιτικής αλλά και μη συμβατικά- για να αποτρέψει το να εισέλθει η οικονομία σε βαθιά ύφεση. Για τον λόγο αυτό υποσχέθηκε να χρησιμοποιήσει «όλα τα διαθέσιμα εργαλεία» που έχει ώστε να αποσοβήσει μία οικονομική καταστροφή της έκτασης της Μεγάλης Κρίσης (Great Depression) της δεκαετίας του 1930. Ανακοίνωσε ότι θα αγοράσει τεράστιες ποσότητες ενυπόθηκων δανείων από τις τράπεζες και τους οργανισμούς, όπως η Fannie Μae και η Freddy Μac, ώστε να βοηθήσει να ξεπαγώσει η διαδικασία χορήγησης στεγαστικών δανείων και έτσι να σταματήσουν να ασκούνται οι δραματικές πτωτικές πιέσεις στις τιμές των αμερικανικών κατοικιών.
Οι οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι οι ΗΠΑ έχουν εισέλθει σε αχαρτογράφητα μονοπάτια, όπως αποκαλούν την «ποσοτική χαλάρωση» που ανακοίνωσε ο κ. Μπερνάνκι για να γλιτώσει την οικονομία από τα νύχια της αποπληθωριστικής κατάρρευσης. Με τα επιτόκια σε μηδενικά επίπεδα, η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει το εργαλείο της νομισματικής χαλάρωσης για να ξαναζωντανέψει την πεθαμένη οικονομία. Μόνο με την εκτύπωση χρήματος, αγοράζοντας όλα τα είδη των ενυπόθηκων τίτλων και πλημμυρίζοντας την οικονομία με ρευστό μπορεί να την αναζωογονήσει. Η Fed δήλωσε ότι θα αρχίσει να αγοράζει ενυπόθηκα ομόλογα. Ανακοίνωσε επίσης ότι εξετάζει την αγορά μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων. Στόχος της είναι να οδηγήσει τα επιτόκια χαμηλότερα από τα τρέχοντα, ήδη χαμηλά, επίπεδα και έτσι να τονώσει τη ζήτηση.
Οι Ιάπωνες ξέρουν…
ΜΠΟΡΕΙ τα επίσημα επιτόκια στο μηδέν να είναι καινούργιο φαινόμενο στη Δύση, εφαρμόστηκαν όμως για χρόνια στην Ιαπωνία χωρίς αποτέλεσμα, δηλαδή χωρίς να καταφέρουν να βγάλουν την οικονομία της από τη δεκαετή και πλέον κρίση. Η αποτυχία αυτή αποδίδεται ωστόσο στην καθυστερημένη απόκριση της Τράπεζας της Ιαπωνίας. Ενώ η ιαπωνική οικονομία βυθιζόταν στην κρίση και στον εφιάλτη του αποπληθωρισμού καθώς οι τιμές είχαν αρχίσει να κατρακυλούν από το 1998, οι κεντρικοί τραπεζίτες χρειάστηκαν αρκετό χρονικό διάστημα για να αποφασίσουν μία ποσοτική χαλάρωση παρόμοια με αυτήν που άρχισαν να εφαρμόζουν ο κ. Μπερνάνκι και οι συνάδελφοί του από την περασμένη Τρίτη. Σημειωτέον ότι η Τράπεζα της Ιαπωνίας δεν είχε κινηθεί ως το 2000. Τότε, και συγκεκριμένα τον Αύγουστο, ήταν που αποφάσισε να μηδενίσει τα ιαπωνικά επιτόκια και να τα διατηρήσει σε μηδενικά επίπεδα ως τον Ιούλιο του 2006. Αυτή τη φορά ωστόσο οι ιάπωνες τραπεζίτες κινήθηκαν γρήγορα και προχθές σχεδόν μηδένισαν (0,1%) τα επιτόκια-«κλειδιά» της χώρας. Επισημαίνεται ότι η μεγαλύτερη απειλή για τον ανεπτυγμένο κόσμο σήμερα είναι ότι η κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας παγκοσμίως παρασύρει προς τα κάτω τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών και έτσι κερδίζει έδαφος το έσχατο εφιαλτικό σενάριο ενός γενικευμένου αποπληθωρισμού. Αυτό επιβεβαιώθηκε από τα τελευταία στοιχεία του πληθωρισμού στις ηγέτιδες οικονομίες, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και της Ευρώπης. Σημειωτέον ότι ο δείκτης τιμών καταναλωτή στις ΗΠΑ βούτηξε με τους ταχύτερους ρυθμούς στην ιστορία του. Οι τιμές κατρακύλησαν κατά 1,7% τον Νοέμβριο- κυρίως εξαιτίας της κατακόρυφης πτώσης των τιμών του πετρελαίου και των άλλων εμπορευμάτων.
