Oι αρχηγοί του ΠαΣοΚ κ. Γ. Παπανδρέου και του ΣΥΡΙΖΑ πρότειναν διεξαγωγή δημοψηφίσματος για διαφορετικά θέματα. Το δημοψήφισμα είναι μία από τις εκφράσεις της συμμετοχικής δημοκρατίας. Προβλέπεται από τα ελληνικά συντάγματα μετά το 1975, έχει όμως γίνει μόνο ένα, το 1975, για το πολιτειακό.
Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ελβετία κ.ά. εφαρμόζουν σε διάφορα διοικητικά επίπεδα (τοπικό, πολιτείας, ομοσπονδίας) δύο επιπλέον διαδικασίες: τη «νομοθετική πρωτοβουλία», όπου οι πολίτες, έπειτα από αρχική συλλογή υπογραφών που πρέπει να φθάσουν ένα όριο (π.χ., 8%-10% όσων ψήφισαν στις αντίστοιχες εκλογές), εισάγουν πρόταση νόμου που επικυρώνεται ή απορρίπτεται με δημοψήφισμα· και την «ανάκληση», όπου ξανά έπειτα από συλλογή υπογραφών τίθεται σε ψηφοφορία η παραμονή ή όχι στο αξίωμά του ενός εκλεγμέ νου εκπροσώπου (π.χ., δημάρχου, βουλευτή κ.ά.) στα πρότυπα του αρχαίου οστρακισμού. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ως πολίτευμα, παρουσιάζει προβλήματα λειτουργίας, ιδιαίτερα έντονα στην Ελλάδα.
Πρώτον, δεν είναι γνωστές οι προτιμήσεις των πολιτών ως προς το είδος (μείγμα) και την ποσότητα των δημοσίων αγαθών που επιθυμούν, καθώς και το ύψος της φορολογίας. Πιθανόν να υπάρχει υπερπροσφορά ορισμένων δημοσίων αγαθών ή σπατάλη. Πιθανόν να επιθυμούμε λιγότερα δημόσια αγαθά, μικρότερη φορολογία, περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα και περισσότερα ιδιωτικά αγαθά. (Η περίφημη πρωτοβουλία 13 στην Καλιφόρνια έθεσε π.χ. φραγμό στην αύξηση της φορολογίας και περιόρισε την προσφορά δημοσίων αγαθών. Η φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή στην Ελλάδα ερμηνεύεται από οικονομολόγους ως αντίσταση στην αύξηση της φορολογίας.)
Δεύτερον, το πρόβλημα «εντολέα- εντολοδόχου», με την κυβέρνηση τυπικά εντολοδόχο του εντολέα-πολιτών αλλά ουσιαστικά σε πολλές περιπτώσεις με τα άτομα που τη συγκροτούν (υπουργοί κ.ά.) να ακολουθούν δικούς τους στόχους.
Η συμμετοχική δημοκρατία λειτουργεί ως «βαλβίδα ασφαλείας» για την έκφραση των προτιμήσεων των πολιτών, τον περιορισμό της αδιαφάνειας και της διαφθοράς και την υπερβολική διόγκωση του δημόσιου τομέα και της σπατάλης.
Εμπειρικές μελέτες στην Ελβετία έχουν δείξει την υπεροχή σε οικονομική ανάπτυξη της τάξεως του 10%-15% στα καντόνια που εφαρμόζουν τη συμμετοχική δημοκρατία έναντι αυτών που δεν την εφαρμόζουν. Σε σύγκριση με άλλες χώρες η Ελλάδα έχει σημαντικό έλλειμμα δημοκρατίας, εφόσον δεν εφαρμόζει καμία μορφή συμμετοχικής δημοκρατίας.
Οι πολιτικοί αρχηγοί, αλλά και όλοι μας, πρέπει να απαντήσουμε σε ορισμένα ερωτήματα για το τι είδους δημοκρατία επιθυμούμε:
1) Θεωρούμε τους έλληνες πολίτες ώριμους για συμμετοχική δημοκρατία και ότι αυτή προάγει την «πολιτική μάθηση» των πολιτών κάνοντάς τους ενεργούς, όπως π.χ. στην αρχαία Αθήνα; 2) Είναι τα κόμματα διατεθειμένα να χάσουν την πολιτική «παντοδυναμία πρωτοβουλίας»; 3) Τι θέματα θα έπρεπε να υπάγονται στις «νομοθετικές πρωτοβουλίες» πολιτών; Παιδεία; Εσωτερική ασφάλεια; Ισότητα (π.χ., γάμος ομοφυλοφίλων); 4) Θα συμπεριλάβουμε την «ανάκληση»;
Η απάντηση στα παραπάνω και σε πολλά επιπλέον ερωτήματα θα έδινε τη βάση για μια ουσιαστική και μόνιμη αναθεώρηση του Συντάγματος.
Ο κ. Ν. Κ. Κυριαζής είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας.
