ΑΡΣΕΝΙΚΟ και παλιά… αδιαφορία

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες και την οποία παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα» μαρτυρεί ότι κάτοικοι της Βόρειας Ελλάδας πίνουν νερό με αρσενικό τα επίπεδα του οποίου είναι ακόμη και επταπλάσια σε σύγκριση με το όριο των 10 μg/l (μικρογραμμάρια ανά λίτρο) που ορίζουν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η Ευρωπαϊκή Ενωση! Την ίδια στιγμή μια άλλη πρόσφατα δημοσιευθείσα μελέτη που έρχεται από τη Χιλή, μια από τις πιο βεβαρημένες χώρες σε ό,τι αφορά την παρουσία αρσενικού στα ύδατα, μαρτυρεί ότι η έκθεση του ανθρώπου στο στοιχείο μπορεί να αποτελεί μια «ωρολογιακή βόμβα» για τη δημόσια υγεία η οποία είναι πιθανόν να εκραγεί ακόμη και δεκαετίες αργότερα. Καλό θα ήταν τα στοιχεία αυτά να ληφθούν υπόψη από τους αρμοδίους και στην Ελλάδα, όπου σε συγκεκριμένες περιοχές του Αξιού, της Χαλκιδικής, της Λάρισας, της Εύβοιας, της Κορινθίας κ.α. έχει κατά καιρούς ανιχνευθεί αρσενικό στο πόσιμο νερό. Ισως και στη χώρα μας ο εκρηκτικός μηχανισμός να βρίσκεται σε λειτουργία και να μην έχει ακόμη πυροδοτηθεί…

Φυσική και τεχνητή οδός

Το αρσενικό φθάνει στον άνθρωπο μέσω δύο «οδών»: Κατά πρώτον, περιέχεται φυσικά στα πετρώματα. Για την ακρίβεια, ανευρίσκεται σε όλα σχεδόν τα θειούχα ορυκτά χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου και συνοδεύει τα μέταλλα αυτά στις διαδικασίες εξόρυξης. Παράλληλα φυσικές πηγές αρσενικού στο περιβάλλον συνδέονται κυρίως με ηφαιστειογενείς δράσεις και με τη σήψη της φυσικής ύλης. Υπάρχουν όμως και οι ανθρωπογενείς πηγές: αφορούν την καύση κάρβουνου και πετρελαίου από τον άνθρωπο, αλλά και τη χρήση λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων.

Τι προκαλεί στον οργανισμό

Το στοιχείο ενοχοποιείται όταν γίνει κατάποσή του μέσω της τροφής ή του νερού για καρκίνο του δέρματος, του ήπατος, ίσως και των νεφρών, και κυρίως για καρκίνο της ουροδόχου κύστεως. Κατηγορείται ακόμη για ηπατοπάθειες, προβλήματα στο πεπτικό σύστημα και πάχυνση του δέρματος. Σε ό,τι αφορά το νευρικό σύστημα, μπορεί να επιδράσει στην ακοή και να οδηγήσει σε απώλεια της αίσθησης στα μέλη. Εχουν επίσης αναφερθεί αποβολές σε εγκύους που εκτέθηκαν σε αρσενικό. Σε ό,τι αφορά την εισπνοή ενώσεων αρσενικού, αυτή έχει συνδεθεί με καρκίνο του πνεύμονα – περιστατικά έχουν καταγραφεί σε εργάτες σε χυτήρια χαλκού, σε ορυχεία χρυσού, αλλά και σε εργοστάσια παραγωγής παρασιτοκτόνων. Πώς τα επιτυγχάνει όλα αυτά το στοιχείο; Αποτελεί ουσιαστικά ένα «δηλητήριο» των κυττάρων που εμποδίζει την οξειδωτική ικανότητά τους. Δεδομένης της τοξικότητας του αρσενικού για τον οργανισμό, πριν από μερικά χρόνια ίσχυσε στην ΕΕ νέο ανώτατο επιτρεπόμενο όριο ύπαρξης αρσενικού στο πόσιμο νερό το οποίο ορίστηκε στα 10 μg/l (Οδηγία 98/83/ΕΚ) – το όριο αυτό έχει ορίσει και ο ΠΟΥ. Το προηγούμενο όριο που ίσχυε ως τότε ήταν της τάξεως των 50 μg/l.

Το δράμα της Χιλής

Τις μακροπρόθεσμες συνέπειες από την επίδραση του αρσενικού στην υγεία μαρτυρεί, ίσως με τον πιο εύσχημο τρόπο, μια νέα μελέτη ειδικών από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, η οποία διεξήχθη σε μια από τις πιο επιβαρημένες με αρσενικό στον κόσμο περιοχές, στη Βόρεια Χιλή. Οπως έδειξε η μελέτη αυτή, η κατανάλωση νερού με αρσενικό είναι πιθανόν να προκαλεί καρκίνους στην ίδια κλίμακα με το παθητικό κάπνισμα το οποίο έχει συνδεθεί με εκατομμύρια θανάτους σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της που δημοσιεύθηκαν πριν από περίπου 10 ημέρες στο έντυπο «Journal of the National Cancer Institute», το 5%-10% του πληθυσμού στην περιοχή έχει πεθάνει από δηλητηρίαση με το στοιχείο, κυρίως εξαιτίας καρκίνου του πνεύμονα και της ουροδόχου κύστεως.

Την «επιμονή» όμως του αρσενικού καθώς και τη μακροπρόθεσμη επικινδυνότητά του για τον οργανισμό μαρτυρεί και το γεγονός ότι τα κρούσματα καρκίνου της ουροδόχου κύστεως και του πνεύμονα που κατεγράφησαν στη Βόρεια Χιλή συνέχιζαν να είναι τριπλάσια σε σύγκριση με άλλα σημεία της χώρας ακόμη και 20 χρόνια μετά την πτώση των επιπέδων του αρσενικού στο νερό. Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο επικεφαλής των ερευνητών καθηγητής Αλαν Σμιθ, «πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο το οποίο αποδίδεται σε περιβαλλοντικό παράγοντα. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι κίνδυνοι από τη συσσωρευμένη έκθεση στο αρσενικό είναι τρομερά υψηλοί και διαρκούν πολύ μεγάλο διάστημα, τόσο μετά την αρχική έκθεση όσο και αφού η έκθεση στο στοιχείο έχει σταματήσει».

Η μεγάλη επιβάρυνση του πόσιμου νερού στη Βόρεια Χιλή οφείλεται στο ότι αυτό προέρχεται από ποτάμια μολυσμένα με αρσενικό τα οποία ξεκινούν από τις Ανδεις. Από το 1958 ως το 1970 τα μέσα επίπεδα αρσενικού στο νερό στην περιοχή ήταν της τάξεως των 870 μg/l, περί τις 90 φορές υψηλότερα σε σύγκριση με το όριο του ΠΟΥ. Η πρώτη μεγάλη μονάδα για την απομάκρυνση του αρσενικού σε παγκόσμιο επίπεδο τοποθετήθηκε σε αυτό το μέρος το 1971 και τα επίπεδα του στοιχείου έπεσαν γύρω στα 10 μg/L. Ωστόσο η έκθεση ακόμη και πριν από τόσο πολλά χρόνια σε υψηλά επίπεδα αρσενικού ήταν αρκετή για να αφήσει τη «θανατηφόρα υπογραφή» της στον πληθυσμό.

Η Χιλή δεν είναι όμως η μόνη «πληγείσα» από το αρσενικό χώρα. Σοβαρό πρόβλημα εμφανίζουν και πολλές άλλες περιοχές κυρίως εξαιτίας της σύστασης των πετρωμάτων τους. Το Μπανγκλαντές, το Πακιστάν, το Ιράν, το Νεπάλ και το Βιετνάμ είναι μερικές από αυτές, όπως επίσης και αρκετές περιοχές των ΗΠΑ, όπως η Νεβάδα, η Γιούτα και η Καλιφόρνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Νεβάδα ιδιωτικές πηγές άντλησης πόσιμου νερού έχει βρεθεί να εμφανίζουν ως και 1.000 μg/L αρσενικό.

Η κλίμακα της επικινδυνότητας

Πάντως, σύμφωνα με τον καθηγητή Σμιθ, δεν είναι απαραίτητο τα επίπεδα του αρσενικού να είναι πολύ υψηλά, όπως αυτά που εντοπίζονται στη Νεβάδα, για να συνδεθούν με κινδύνους για την υγεία: ακόμη και επίπεδα της τάξεως των 50 μg/l είναι πιθανόν να αποδειχθούν «βαριά» για να τα… σηκώσει ο οργανισμός. Συγκεκριμένα, η χρόνια κατανάλωση νερού με 50 μg/l αρσενικό συνδέεται με συνολικό κίνδυνο καρκίνου της τάξεως του 1:100 (αντίστοιχος με τον κίνδυνο που αποδίδεται στο παθητικό κάπνισμα). Η μείωση του αρσενικού στα 10 μg/l (όσο είναι και το όριο που έχουν θέσει οι αρμόδιες αρχές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού) μεταφράζεται σε κίνδυνο καρκίνου της τάξεως του 1: 500. Αν το όριο κατέβαινε στο 1 μg/l, τότε ο κίνδυνος θα ήταν 1:5.000.

Μόλις στις 12 Ιουνίου στο έντυπο «Science of the Total Environment» δημοσιεύθηκε μια νέα μελέτη όσον αφορά το αρσενικό σε πόσιμο νερό που καταναλώνουν κάτοικοι της Βόρειας Ελλάδας. Η μελέτη αυτή διεξήχθη από τον διδάκτορα Χημείας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ερευνητή σήμερα του Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης κ. Ι. Κατσουγιάννη (συνεργάτες οι κκ. Στεφάν Χουγκ, Αντριαν Αμάν, Χριστόδουλος Χατζηλιόντος και η κυρία Αντωνία Ζικούδη). Οι ερευνητές πραγματοποίησαν δειγματοληψίες το 2006 σε πηγές τoυ Δήμου Αξιού και του Δήμου Χαλάστρας (Χαλάστρα, Κύμινα, Μάλγαρα, Βραχιά, Ανατολικό), αλλά και της Καλλικράτειας στη Χαλκιδική, από τις οποίες λαμβάνεται πόσιμο νερό.

Οπως εξηγεί ο κ. Κατσουγιάννης μιλώντας στο «Βήμα», «είναι σημαντικό ότι οι περισσότερες από αυτές τις πηγές χρησιμοποιούνται για την κύρια τροφοδότηση των κατοίκων των συγκεκριμένων περιοχών με πόσιμο νερό. Το νερό μάλιστα δίνεται χωρίς επεξεργασία σε ό,τι αφορά το αρσενικό, μόνο αφού έχει υποστεί χλωρίωση και μια διαδικασία απομάκρυνσης της άμμου». Τα δείγματα ελήφθησαν και από πηγές ιδιωτών οι οποίοι πωλούν νερό για κατανάλωση. «Υπάρχουν περιπτώσεις περιοχών όπως αυτή της Καλλικράτειας όπου ο πληθυσμός αυξάνεται το καλοκαίρι κατά 10 φορές και πολλοί καταφεύγουν στο νερό αυτών των ιδιωτικών πηγών».

Τι προέκυψε από την ανάλυση των δειγμάτων; Μόνο το 10% βρέθηκε να είναι κάτω από το όριο των 10 μg/l, ενώ στο υπόλοιπο 90% εντοπίστηκαν επίπεδα της τάξεως των 10 μg/l ως και 70 μg/l (επτά φορές δηλαδή μεγαλύτερα από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο της ΕΕ). Ο μέσος όρος των επιπέδων του νερού ήταν, όπως προέκυψε από τη μελέτη, τα 30 μg/l.

Απαιτείται άμεση δράση

Να σημειωθεί ότι για τις συγκεκριμένες περιοχές, όπου είναι γνωστή η επιβάρυνση του νερού με αρσενικό λόγω της σύστασης του εδάφους και του υπεδάφους, η ελληνική πολιτεία με ΦΕΚ που εκδόθηκε μετά την υιοθέτηση των νέων ανώτατων ορίων αρσενικού στο νερό όρισε ως το 2008 ένα ενδιάμεσο όριο της τάξεως των 35 μg/l (μια απλή ρητορική ερώτηση αφορά το αν αυτή η κίνηση συνδέθηκε με τη γενικότερη ολιγωρία που είχε επιδείξει η χώρα μας ενώ επί έτη γνώριζε ότι θα γινόταν μείωση των ορίων…). «Το θέμα είναι τι θα γίνει μετά το 2008, αν θα έχουν γίνει οι κατάλληλες δράσεις ώστε το νερό και αυτών των περιοχών να κρίνεται κατάλληλο με βάση τα νέα δεδομένα» αναφέρει ο κ. Κατσουγιάννης. Τι απαντά ο ίδιος σε αυτή την παρατήρηση; Θα έχουν γίνει οι πρέπουσες κινήσεις; Ο ερευνητής δηλώνει «συγκρατημένα αισιόδοξος». «Τα Κύμινα και η Βραχιά έχουν ήδη προχωρήσει στη δημιουργία μονάδων επεξεργασίας ενώ στα Μάλγαρα έχει δημιουργηθεί εξυγιαντήριο για το νερό. Στη Χαλκιδική έχει δημιουργηθεί ήδη πιλοτική μονάδα για την απομάκρυνση του αρσενικού, η οποία αναμένεται να λειτουργήσει μέσα στο καλοκαίρι».

Ο κ. Κατσουγιάννης προσθέτει πάντως ότι οι υπεύθυνοι πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους πως δεν υπάρχει μια λύση που να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις περιοχών με πρόβλημα. «Ο στόχος βέβαια είναι κοινός: η χρήση μιας τεχνολογίας φθηνής αλλά και απλής στη χρήση που θα εφαρμοστεί κυρίως στις μικρές εγκαταστάσεις από όπου αντλείται πόσιμο νερό. Μια λύση θα ήταν βέβαια και για τη χώρα μας να γίνονται οι σωστές γεωτρήσεις. Να γίνεται κατακόρυφη τομή στο έδαφος σε μεγάλα βάθη ώστε να αναλυθεί η δομή του υπεδάφους και να λαμβάνεται νερό από τα βάθη όπου δεν ανευρίσκεται αρσενικό. Ωστόσο, δεδομένου ότι στη χώρα μας γίνονται τυφλές γεωτρήσεις που δεν δίνουν σωστά αποτελέσματα, η μόνη λύση μάλλον είναι τελικώς η σωστή επεξεργασία του νερού μετά την άντληση».

Πώς κρίνει ο ίδιος ο ερευνητής τα αποτελέσματά του; Δηλώνει ότι δεν δείχνουν μια τραγική κατάσταση, ωστόσο δεν αναιρούν και το γεγονός ότι απαιτείται οριστική λύση του θέματος. «Ο ίδιος ο κόσμος πρέπει να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Ωσπου όμως να βρεθεί λύση συνιστούμε προσοχή στο κοινό σε ό,τι αφορά την κατανάλωση νερού με αρσενικό. Και του συστήνουμε, αν ζει σε επιβαρημένες περιοχές, να μη χρησιμοποιεί το νερό αυτό ούτε στο μαγείρεμα. Πολλοί πιστεύουν λανθασμένα ότι με το βράσιμο το νερό «καθαρίζει» και από τα βαρέα μέταλλα, κάτι που δεν ισχύει».

Βέβαια, ώσπου οι λύσεις να βρεθούν και να εφαρμοστούν – κάτι που ήδη, όπως αποδεικνύεται, έχει καθυστερήσει πολύ να συμβεί – χιλιάδες άτομα στη χώρα μας θα έχουν ήδη καταναλώσει ρυπασμένο με αρσενικό νερό. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την υγεία τους; «Επιδημιολογικές αναλυτικές μελέτες δεν έχουν διεξαχθεί στη χώρα μας σχετικά με το θέμα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι δεν είναι σίγουρο πως κάποιος που θα εκτεθεί ακόμη και για μεγάλο διάστημα στο αρσενικό θα εμφανίσει συμπτώματα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Μπανγκλαντές όπου οι κάτοικοι πίνουν επί δεκαετίες νερό με 500 μg/l αρσενικό και πολλοί από αυτούς δεν εμφανίζουν προβλήματα υγείας. Είναι θέμα γενικότερης σύστασης του νερού, αλλά και του κάθε οργανισμού που το καταναλώνει» αναφέρει ο έλληνας ερευνητής. Συμπληρώνει όμως ότι «αυτό δε σημαίνει πως μια προηγμένη χώρα δεν πρέπει να εφαρμόζει τεχνικές για απαλλαγή του νερού από αρσενικό εφόσον αυτές είναι διαθέσιμες, προκειμένου να διασφαλίσει ότι δεν θέτει σε κίνδυνο την υγεία των κατοίκων της».

Δεν κινδυνεύουν τα αστικά κέντρα

Το πρόβλημα σε ό,τι αφορά το αρσενικό στο νερό της Ελλάδας δεν «ακουμπά» τις μεγάλες πόλεις, σημειώνει μιλώντας στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος κ. Κ. Φυτιάνος. «Σήμερα υπάρχει η τεχνολογία για την απομάκρυνση του αρσενικού από το πόσιμο νερό και έτσι στις μεγάλες πόλεις δεν εμφανίζεται πρόβλημα. Ωστόσο σε μικρούς δήμους, δεδομένου ότι η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος συνδέεται με πολύ μεγάλο κόστος, επί έτη το νερό παρέμενε επιβαρημένο. Ετσι στις προβληματικές περιοχές αναζητούν διαφορετικά μέρη για γεώτρηση ή φέρνουν νερό από άλλες περιοχές». Ο κίνδυνος δεν ελλοχεύει όμως μόνο στο πόσιμο νερό, όπως υποστηρίζει ο κ. Φυτιάνος. «Και το αρδευτικό νερό, αλλά και εκείνο που χρησιμοποιείται για το μαγείρεμα μπορεί να περιέχει αρσενικό το οποίο είναι πιθανόν να φθάσει μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο σε πολλαπλάσια συγκέντρωση».

Σύμφωνα και με τον καθηγητή, πάντως, γεγονός είναι ότι στη χώρα μας σε αρκετές περιπτώσεις το αρσενικό και η επιβάρυνσή του για την υγεία των κατοίκων αποτελούν άγνωστα μεγέθη. «Πρέπει να διεξαχθούν εμπεριστατωμένες επιδημιολογικές μελέτες προκειμένου να εξαγάγουμε τέτοια ασφαλή συμπεράσματα». Ο κ. Φυτιάνος παραθέτει πάντως ένα παράδειγμα που ίσως μαρτυρεί ότι τα αποτελέσματα τέτοιου είδους μελετών δεν θα ήταν και τα πλέον αισιόδοξα. «Είναι χαρακτηριστικό ότι σε χωριό του Κιλκίς, το Ασπρο στον Δήμο Πολυκάστρου, λόγω της σύστασης των πετρωμάτων οι κάτοικοι έπιναν επί έτη νερό με αρσενικό. Μετρήσεις είχαν δείξει ως και 70 μg/L. Παράλληλα οι ίδιοι οι κάτοικοι ανέφεραν αυξημένους θανάτους από καρκίνο στην περιοχή. Οπως έλεγαν, σε ένα στα τρία σπίτια εμφανιζόταν κρούσμα καρκίνου. Βέβαια τώρα πια έγινε νέα γεώτρηση και αναμένεται οι κάτοικοι να παίρνουν πλέον νερό «απαλλαγμένο» από αρσενικό. Το θέμα όμως είναι ότι κανένας δεν γνωρίζει τις ακριβείς επιπτώσεις που είχε η κατανάλωση του επιβαρημένου νερού στην υγεία τους ούτε και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στο μέλλον».

Φυσική ρύπανση

Στη χώρα μας η κύρια πηγή ρύπανσης του νερού με αρσενικό είναι φυσική και όχι ανθρωπογενής, εκτιμά ο καθηγητής Χημείας και πρόεδρος του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Τρ. Αλμπάνης. «Σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας, όπως στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης ή στην παράκτια ζώνη του Αιγαίου από τον Εβρο ως τον Νομό Μαγνησίας, ανευρίσκεται αρσενικό στο έδαφος και στο υπέδαφος. Στη χώρα μας η ρύπανση αυτή είναι κατά κύριο λόγο φυσική λόγω της σύστασης των πετρωμάτων και όχι χημική. Συγκεκριμένα, προβλήματα εμφανίζονται στον Δήμο Εχεδώρου, όπου βρίσκεται και η βιομηχανική περιοχή της Θεσσαλονίκης και το νερό που λαμβάνεται χρησιμοποιείται και από τη βιομηχανία τροφίμων, καθώς και στους Δήμους Χαλάστρας και Αξιού – μιλούμε συνολικά για 40.000 ανθρώπους που διαμένουν σε αυτές τις περιοχές. Λόγω και της μείωσης των ορίων σε ό,τι αφορά τη ρύπανση του πόσιμου νερού με αρσενικό, πολλά από αυτά τα νερά τέθηκαν εκτός προδιαγραφών».

Ο κ. Αλμπάνης θεωρεί ότι παρά την επιβάρυνση κάποιων περιοχών η χώρα μας δεν έχει τόσο σημαντικό πρόβλημα με το αρσενικό, όπως αυτό που παρατηρείται σε άλλες χώρες. «Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει υπάρξει καθυστέρηση. Και σε ό,τι αφορά τα νέα όρια που τέθηκαν από την ΕΕ οι δήμοι είχαν ειδοποιηθεί για την αλλαγή πολύ νωρίτερα. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζουμε να βρισκόμαστε σε μια μεταβατική κατάσταση κατά την οποία αναζητούνται νέοι τρόποι για λήψη απαλλαγμένου από αρσενικό πόσιμου νερού». Ο καθηγητής επισημαίνει ότι κάποιες τέτοιες κινήσεις έχουν ήδη γίνει, ωστόσο απαιτείται εγρήγορση.

Υπογραμμίζεται ότι μόλις πριν από τρεις μήνες ελληνική μελέτη έκρουσε και πάλι τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων αρσενικού σε νερό περιοχών της χώρας μας («Το Βήμα της Κυριακής», 18 Μαρτίου 2007). Η μελέτη εκείνη που διεξήχθη από ειδικούς του Εργαστηρίου Ρύπανσης του ΑΠΘ (επιστημονική υπεύθυνη κυρία Δέσποινα Βουτσά) και η οποία δημοσιεύθηκε στο έντυπο «Journal of Hazardous Materials» αφορούσε μετρήσεις σε γεωτρήσεις περιοχών της Χαλκιδικής. Οπως προέκυψε, σε ορισμένες γεωθερμικές πηγές, το νερό των οποίων επηρεάζει και τα γειτονικά υπόγεια ύδατα, η τοξική ουσία εντοπίστηκε σε επίπεδα ως και 184 φορές επάνω από το ανώτατο όριο!

Αντίδραση των Βρυξελλών

Τα στοιχεία για την ύπαρξη αρσενικού στον υδροφόρο ορίζοντα της Βορείου Ελλάδας προκάλεσαν την αντίδραση των Βρυξελλών, καθώς η ευρωβουλευτής του ΠαΣοΚ κυρία Ευαγγελία Τζαμπάζη κατέθεσε ερώτηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την υψηλή περιεκτικότητα σε αρσενικό υπόγειων νερών σε περιοχές της Χαλκιδικής. Η ευρωβουλευτής ζητούσε επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενημερωθεί αν είχε όντως αποστείλει προειδοποιητική επιστολή στην Ελλάδα πριν από τρία χρόνια, καθώς κανένα βήμα δεν είχε γίνει από το 1999 οπότε και είχε διαπιστωθεί το πρόβλημα για τη βελτίωση του πόσιμου νερού σε 15 δήμους της χώρας. Σε επαφή που είχαμε με το γραφείο της κυρίας Τζαμπάζη προκειμένου να δούμε τι απάντηση έλαβε, πληροφορηθήκαμε πως η Επιτροπή απάντησε ότι κατ’ ουσίαν… δεν τοποθετείται σχετικά. Η ευρωβουλευτής σημείωσε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έδωσε καμία απάντηση όσον αφορά τις μετρήσεις του εργαστηρίου του ΑΠΘ, γεγονός που, όπως ανέφερε, αφήνει «το ερώτημα για την ποιότητα και την ασφάλεια του πόσιμου νερού και κατ’ επέκταση για την προστασία της δημόσιας υγείας επί της ουσίας αναπάντητο και ανοικτό για περαιτέρω διερεύνηση».

Παράλληλα, στην απάντησή της η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι είχαν υπάρξει παλαιότερες καταγγελίες σε σχέση με την ποιότητα του νερού σε περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας (σε ό,τι αφορά το αρσενικό οι περιοχές ήταν το Πλατύ, η Δοϊράνη, η Αλεξάνδρεια και η Αριδαία, ενώ για διαφορετικές παραμέτρους της ποιότητας του νερού η Χαλάστρα και ο Αξιός) και παραδέχθηκε ότι κατά την κρίση της υπήρξε αρχικώς παράβαση των διατάξεων της Οδηγίας 98/83/ΕΚ. Για τον λόγο αυτόν απέστειλε στην Ελλάδα προειδοποιητική επιστολή στις 18 Οκτωβρίου 2004, ωστόσο έναν χρόνο αργότερα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι ελληνικές αρχές έδειχναν να έχουν λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποκατάσταση της ποιότητας του πόσιμου νερού, η Επιτροπή αποφάσισε να θέσει τις διαδικασίες παράβασης στο αρχείο, εφόσον προηγουμένως είχε ενημερώσει τους καταγγέλλοντες και εκείνοι δεν αμφισβήτησαν τη θέση της.

Ελλιπής έλεγχος

Στην απάντησή της όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν δίνει, σύμφωνα με την κυρία Τζαμπάζη, καμία πληροφορία σχετικά με το αν επεκτάθηκε στη διερεύνηση του πόσιμου νερού των εν λόγω περιοχών κατά το αναγκαίο μεταβατικό χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ως την ολοκλήρωση των έργων (κατασκευή μονάδων καθαρισμού) που επικαλέστηκαν οι ελληνικές αρχές. «Οταν πρόκειται για ζητήματα όπως η προστασία της δημόσιας υγείας, η οποία οφείλει να αποτελεί ουσιώδη γνώμονα των δράσεών μας, δεν θα πρέπει να αρκούμαστε στο «φαίνεσθαι», αλλά να διασφαλίζουμε το «είναι»» δήλωσε η κυρία Τζαμπάζη.

Πληροφορίες πάντως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφεραν ότι η διασφάλιση της ποιότητας του πόσιμου νερού αποτελεί καθήκον κατ’ εξοχήν των κυβερνήσεων και ότι οι αρμόδιοι της Επιτροπής θεώρησαν πως έλαβαν τα απαραίτητα στοιχεία που μαρτυρούσαν λήψη των αναγκαίων μέτρων για την αποκατάσταση της ποιότητας του πόσιμου νερού από τις ελληνικές αρχές. Συγκεκριμένα, όπως αναγράφεται στην απάντηση του αρμόδιου επιτρόπου της ΕΕ για το περιβάλλον κ. Στ. Δήμα, «παρατηρήθηκε ότι το πόσιμο νερό πληρούσε τις ελάχιστες απαιτήσεις της οδηγίας στην Αλεξάνδρεια, στο Πλατύ, στην Ηράκλεια, στη Δοϊράνη, στο Πολύκαστρο και στην Αριδαία». Προστίθεται ότι «στις περιοχές όπου το νερό δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις για κατανάλωση από τον άνθρωπο – Αξιός, Αξιούπολη, Τρίγλια, Χαλάστρα – το κοινό ενημερώθηκε. Επιπλέον, οι ελληνικές αρχές έλαβαν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος».

Τη στιγμή όμως που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά σε αυτές τις διαβεβαιώσεις τα επιστημονικά στοιχεία συνεχίζουν να δείχνουν αρσενικό σε πόσιμο νερό πάνω από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο. Παρ’ ότι όλοι οι επιστήμονες με τους οποίους ήλθαμε σε επαφή αναφέρουν πως η κατάσταση όσον αφορά τη ρύπανση των υδάτων με αρσενικό στη χώρα μας δεν είναι η χειρότερη, κανένας δεν μπορεί να πει ότι είναι και η καλύτερη – κάτι που θα έπρεπε να αποτελεί στόχο σε ένα κράτος που θέλει να ονομάζεται προηγμένο. Και αυτό διότι κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της έκθεσης του ελληνικού πληθυσμού σε αρσενικό για την υγεία (δεδομένου ότι δεν έχουν διεξαχθεί τέτοιου είδους αναλυτικές επιδημιολογικές μελέτες στη χώρα μας). Αρα ο γνωστός αυτός… άγνωστος που ονομάζεται αρσενικό συνεχίζει να αποτελεί έναν εν δυνάμει κίνδυνο, κάτι που μάλλον είναι αδιαμφισβήτητο. Ενας κίνδυνος που θα μπορούσε να απαλειφθεί αν εγκαθίσταντο σε όλες τις προβληματικές περιοχές οι μονάδες καθαρισμού του νερού από αρσενικό ή αν βρισκόταν άλλη λύση για άντληση νερού από «καθαρές» γεωτρήσεις. Οι ίδιοι επιστήμονες αναφέρουν ότι δε νοείται εν έτει 2007 να υπάρχει τεχνολογία που μπορεί να προσφέρει νερό «καθαρό» από αρσενικό και να μη χρησιμοποιείται στη χώρα μας. Και όμως ακόμη σήμερα φαίνεται ότι νοείται κάτοικοι χωρών που θέλουν να ονομάζονται ανεπτυγμένες να μην έχουν στη διάθεσή τους νερό που να πληροί όλες τις προδιαγραφές για ασφαλή κατανάλωση – με λίγα λόγια, το πιο απλό, αλλά συνάμα τόσο ζωτικής σημασίας αγαθό.


Σωτήριο βακτήριο

Το βακτήριο Herminiimonas arsenicoxydans φαίνεται ότι έχει ένα πολύ ιδιαίτερο, αγαπημένο «μενού»: λατρεύει να τρέφεται με… αρσενικό. Για την ακρίβεια, το συγκεκριμένο βακτήριο έλκεται από περιοχές πλούσιες σε αρσενικό το οποίο και μετατρέπει χημικά σε μια μορφή λιγότερο τοξική, όπως ανακάλυψαν γάλλοι ερευνητές. Παράλληλα έχει την ικανότητα να «εγκλωβίζει» το στοιχείο σε μια «μήτρα» σακχάρων, δημιουργώντας ένα είδος κάψουλας που φυλακίζει το δηλητήριο και το απομονώνει στο εσωτερικό της. Οι ιδιότητες αυτές του… αρσενικοφάγου βακτηρίου μπορεί να αποδειχθούν άκρως χρήσιμες στους ειδικούς που αναζητούν τρόπους απαλλαγής των εδαφών και των υδάτων που είναι ιδιαιτέρως επιβαρημένα με αρσενικό. Και αυτά τα εδάφη είναι ουκ ολίγα ανά τον κόσμο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των πληθυσμών που τα κατοικούν.