Από την επομένη των τελευταίων εκλογών και με βάση τις δημοσκοπήσεις πολλοί προβλέπουν το τέλος του «Δικομματισμού». Κάποιοι τον «ξορκίζουν» και καθημερινά διατυπώνονται σενάρια για τη «διαδοχή» του… με αποκλεισμό των συνεργασιών! Ο «Δικομματισμός», στον οποίο οφείλουμε την πολιτική σταθερότητα για 34 χρόνια- τη μακροβιότερη του κοινοβουλευτισμού από το 1844-, έχει τη «δική του ιστορία». Η αφήγηση και η υπενθύμιση αυτής της ιστορίας με το ανάγνωσμα που δημοσιεύει «Το Βήμα» και το οποίο θα συνεχισθεί και τις επόμενες ημέρες προσφέρουν μιαν άλλη οπτική των πολιτικών εξελίξεων.
Ο Πλαστήρας, με μισοδιαλυμένο κόμμα, θα καταφύγει στον Βενιζέλο. Για δεύτερη φορά σε διάστημα τεσσάρων χρόνων θα του προτείνει συγχώνευση των δύο κομμάτων. Ο Βενιζέλος αρνείται και πάλι. Προχωρεί ένα ακόμη βήμα. Παραιτείται από την εκπροσώπηση της ΕΠΕΚ στη Βουλή! Νέο λάθος του Πλαστήρα. Ορίζει κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο τον Σάββα Παπαπολίτη. Οφειλε να γνωρίζει ότι δεν είναι αποδεκτός. Η συνέχεια και συνέπεια; Τρεις βουλευτές- Γ. Γρηγορίου, Ι. Ζίγδης και Δ. Παπασπύρου- και εννέα στελέχη αποχωρούν από το κόμμα και κατηγορούν τον Πλαστήρα ότι με τον διορισμό του Παπαπολίτη αλλοιώνει τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία του κόμματος. Οι εξελίξεις στο Κέντρο είναι ραγδαίες. Η ΕΠΕΚ είναι ακρωτηριασμένη και έχει, ακόμη, αρχηγό τον άρρωστο και αδύναμο Πλαστήρα. Ο Βενιζέλος έχει «βαρεθεί» και σχεδιάζει τη φυγή του στο εξωτερικό. Διαβιβάζει, μέσω του Θεμιστοκλή Τσάτσου, πρόταση στον Παπανδρέου να συγχωνευθούν το Κόμμα των Φιλελευθέρων και το Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν- ο Παπανδρέου είχε διατηρήσει τον τίτλο. Επέρχεται συμφωνία για ισότιμη ηγεσία και ανταλλάσσονται σχετικές επιστολές. Με αυτή τη συγχώνευση των δύο κομμάτων θα ανοίξει ο δρόμος για την Ενωση Κέντρου (1961) με ηγέτη τον Γεώργιο Παπανδρέου και την επάνοδο του Κέντρου στην Εξουσία (1963).
Στις 26 Ιουλίου 1953 ο «Μαύρος Καβαλάρης» χάνει την τελευταία μάχη της ζωής του. Το λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη και η κηδεία του αποτυπώνουν και καταγράφουν ιστορικά τη μεγάλη αγάπη και εκτίμηση που απολάμβανε ο Πλαστήρας ως ήρωας στον πόλεμο και ως αγωνιστής και ιδεολόγος στην πολιτική. Εφυγε από τη ζωή ο πλέον, την εποχή εκείνη, ανιδιοτελής δημοκράτης και πατριώτης. Ορφάνεψε η ΕΠΕΚ, αλλά και η Κεντρώα παράταξη.
Με την εκλογή προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής- Παπαπολίτης, Μπακλατζής, Ρέντης- επιχειρείται η διάσωση της ΕΠΕΚ. Οι βουλευτές και τα στελέχη που είχαν αποχωρήσει, έχουν ήδη ιδρύσει (10 Ιουλίου) το Δημοκρατικό Κόμμα, υπό τον Γ. Καρτάλη. Την 1η Σεπτεμβρίου θα συγχωνευθεί με το ΣΚΕΛΔ (των Σβώλου και Τσιριμώκου) σε ένα νέο κόμμα με τον τίτλο Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού (ΔΚΕΛ). Ο Ηλίας Τσιριμώκος θα διαφωνήσει και θα μείνει απέξω. Δεν τα πήγαινε καλά με τον Καρτάλη! Στο νέο κόμμα, το οποίο θα έχει πέντε βουλευτές, εκλέγεται τριμελής Διοικούσα Επιτροπή: Αλ. Σβώλος, Γ. Καρτάλης, Στ. Αλλαμανής.
Η αναπληρωματική εκλογή στον Εβρο (27 Σεπτεμβρίου 1953) είναι ευκαιρία για συνεργασία των κομμάτων του Κέντρου, αλλά δεν προχωρεί. Η ΕΠΕΚ προτείνει δικό της υποψήφιο. Ο Παπανδρέου διαφωνεί, ο Βενιζέλος βρίσκεται στη Νότιο Αφρική.
Με επιστολή του προς τον Βενιζέλο ο Παπανδρέου εξηγεί ότι η συνεργασία απέτυχε, διότι η ΕΠΕΚ ζητούσε σε επόμενες αναπληρωματικές εκλογές οι υποψήφιοι θα έπρεπε να είναι εναλλάξ από τα δύο κόμματα. Η δέσμευση αυτή- κατά τον Παπανδρέου- θα σήμαινε «πιστοποιητικό υπάρξεως και ισοτιμίας» και θα δημιουργείτο πρόβλημα με τους άλλους «ΕΠΕΚογενείς πολιτικούς σχηματισμούς». Τελικά, την έδρα κέρδισε ο Συναγερμός, με μικρή μείωση των ψήφων. Οι Φιλελεύθεροι πήραν ψήφους από την ΕΠΕΚ.
Με την είσοδο στο 1954 διεξάγονται δύο ακόμη αναπληρωματικές εκλογές: Στη Θεσσαλονίκη και στη Δράμα. Τα κόμματα του Κέντρου συμφωνούν σε κοινούς υποψηφίους, τον Γ. Μπακατσέλο στη Θεσσαλονίκη και τον Αλ. Μπαλτατζή στη Δράμα. Τις έδρες θα κερδίσει ο Συναγερμός. Αξιοσημείωτα τα αποτελέσματα στη Θεσσαλονίκη. Ο Συναγερμός πέφτει στο 37,2%, δεύτερο κόμμα η ΕΔΑ με τον Πασαλίδη (34,9%) και τρίτος ο Μπακατσέλος με 25,4%. Το αποτέλεσμα θα επιχειρήσει να «αξιοποιήσει» η κυβέρνηση με δήλωση του υπουργού Εσωτερικών Π. Λυκουρέζου. «Αποδεικνύεται διά μίαν ακόμη φοράν ότι μετά τον Συναγερμόν δεν υπάρχει, προς το παρόν τουλάχιστον, παρά ο Κομμουνισμός».
Μία ακόμη αναπληρωματική εκλογή στη Φθιώτιδα δίνει αποτελέσματα όχι και πολύ «φυσιολογικά». Ο Συναγερμός κερδίζει την έδρα με ποσοστό 67%. Δεύτερο κόμμα η αποχή με 43%- 65% στην ύπαιθρο! Είναι σαφές πλέον ότι το «αστυνομικό κράτος», που οργανώνει και εγκαθιστά η κυβέρνηση Παπάγου από την πρώτη μέρα, αποδίδει τους πρώτους «πολιτικούς καρπούς».
Με την είσοδο της άνοιξης το 1954 ο Βενιζέλος αποφασίζει να εγκαταλείψει την πολιτική. Οχι για πολύ. Ο βιογράφος του Γρ. Δαφνής ερμηνεύει την απόφασή του: «…. δεν απεχώρει εκ του δημοσίου βίου. Διετήρησε την βουλευτικήν έδραν και εδέχθη τον τίτλον του επιτίμου Προέδρου Κόμματος. Εβλεπεν ότι η κυβέρνησις του Συναγερμού είχε χάσει το λεωφορείον της οκταετίας και ότι εντός συντόμου χρονικού διαστήματος θα ήτο υποχρεωμένη να εγκαταλείψη την εξουσίαν. Διά την στιγμήν εκείνη ήθελε να έχη πλήρη ελευθερίαν κινήσεων».
Ο Γεώργιος Παπανδρέου αναλαμβάνει τη μονοπρόσωπη ηγεσία των Φιλελευθέρων και διακηρύσσει: «Δεν είμεθα μακράν της ημέρας κατά την οποίαν θα ενωθούν όλαι αι εθνικαί δημοκρατικαί και προοδευτικαί δυνάμεις του Κέντρου εις ένα ενιαίον κομματικόν οργανισμόν, φυσικός κορμός του οποίου είναι το Κόμμα των Φιλελευθέρων, διότι τότε και μόνον ο Ελληνικός Λαός θα αποβλέψη μετ΄ εμπιστοσύνης προς αυτόν διά να του αναθέση και πάλιν την διακυβέρνησιν της χώρας».
Η ευφορία συνεχίζεται και με την προσχώρηση στους Φιλελευθέρους δύο βουλευτών της ΕΠΕΚ (Μπίρη της Ρεθύμνης και Πασσαρδή της Χίου) και του ανεξάρτητου, πρώην ΕΠΕΚικού, Ζαννή της Δωδεκανήσου. Οι ελπίδες του Γεωργίου Παπανδρέου για την ένωση των δυνάμεων του Κέντρου τελικώς θα ευοδωθούν, αλλά θα περάσουν επτά χρόνια! Με τις δηλώσεις του, και την αναφορά «εθνικαί δημοκρατικαί και προοδευτικαί δυνάμεις του Κέντρου» αποκλείει τη συνεργασία με την ΕΔΑ.
Αυτή η στρατηγική του Παπανδρέου θα επιβεβαιωθεί και λίγο αργότερα, όταν η Ασφάλεια συνέλαβε στελέχη του ΚΚΕ, μεταξύ των οποίων και τον Χαρίλαο Φλωράκη, γενικό γραμματέα του ΚΚΕ στη Μεταπολίτευση. Θα κάνει την εξής δήλωση: «Ανήκει δημόσιος έπαινος εις τα Σώματα Ασφαλείας διά την μεγάλην επιτυχίαν». Νέα προσπάθεια συγχώνευσης Φιλελευθέρων- ΕΠΕΚ προσκρούει στην άρνηση του Παπανδρέου, ο οποίος υποστηρίζει ότι το κόμμα του διεκδικεί όλο τον χώρο της αντιπολίτευσης και τη διαδοχή του Συναγερμού.
Ο Σάββας Παπαπολίτης προτείνει στον Γ. Βεντήρη, πρώην γενικό γραμματέα των Ανακτόρων, να αναλάβει την ηγεσία της ΕΠΕΚ και να επιδιώξει νέο σχήμα στο Κέντρο. Ο Γ. Βεντήρης αρνείται και ο Κ. Βεντήρης θυμώνει, διότι διεκδικεί αυτός την ηγεσία. Συνέπεια; Η διαγραφή του από την ΕΠΕΚ.
Οι δημοτικές εκλογές του 1954 θα προκαλέσουν αναταράξεις και ρήξεις στο Κέντρο. Η ΕΔΑ, η ΕΠΕΚ και το Δημοκρατικό Κόμμα (Σβώλος- Τσιριμώκος) πολιτικοποιούν τις εκλογές και στηρίζουν ως κοινό υποψήφιο τον στρατηγό Παυσανία Κατσώτα. Ο Παπανδρέου ακολουθεί αντίθετο δρόμο. Πολλά στελέχη (Μητσοτάκης, Χαβίνης, Κοθρής, Μαρής κ.ά.) διαφωνούν και αποφασίζουν να απειθαρχήσουν.
Είχαν δίκαιο. Η απουσία από την πολιτική μάχη των δημοτικών εκλογών θα ζημίωνε το Κόμμα των Φιλελευθέρων και θα ωφελούσε τα κόμματα που υποστήριζαν τον Κατσώτα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου συγκαλεί σύσκεψη 180 βουλευτών και στελεχών για να θέσει το θέμα και να προκαλέσει τη διαγραφή των διαφωνούντων. Η διάσπαση αποτρέπεται, όταν οι διαφωνούντες επέμεναν μεν στη διαφωνία τους, αλλά δήλωσαν ότι θα πειθαρχήσουν στην απόφαση της πλειοψηφίας.
Θα έχει όμως συνέχεια. Οι διαφωνούντες έρχονται σε επαφή με τον Βενιζέλο, ο οποίος και συμφωνεί μαζί τους. Ο επίτιμος και ο αρχηγός των Φιλελευθέρων δημοσιοποιούν τη διαφωνία τους. Ο Γ. Παπανδρέου καταγγέλλει: «Συνεκροτήθη εν Αθήναις το “Ενιαίον Αντισυναγερμικόν Μέτωπον”, δηλαδή το νέον ΕΑΜ. Επραγματοποιήθη επομένως η μεγάλη επιδίωξις του ΚΚΕ».
Ο Σοφ. Βενιζέλος διαφοροποιείται: «Εφ΄ όσον είμαι βέβαιος ότι ο στρατηγός Κατσώτας δεν παρέσχεν οιονδήποτε αντάλλαγμα προς τον κομμουνισμόν, θεωρώ την υποψηφιότητά του ως αρίστην και ως πολίτης Αθηναίος, εάν ευρισκόμην εις Αθήνας, θα εψήφιζα υπέρ αυτού». Κατόπιν πίεσης του ΓΠ, ο Βενιζέλος, από τη Νέα Υόρκη, διευκρινίζει ότι η θέση του αποτελεί «ατομική προτίμηση» (!) στον Κατσώτα και δεν έχει την έννοια ανατροπής της γραμμής του κόμματος. Στο μεταξύ η Ασφάλεια δίνει στη δημοσιότητα τους «φακέλους» 12 υποψηφίων συμβούλων του Κατσώτα, με την κατηγορία της συνεργασίας στην Αντίσταση με το ΕΑΜ.
Αρπάζεται από αυτό ο Βενιζέλος για να υπαναχωρήσει πλήρως και να ταυτισθεί με τις θέσεις Παπανδρέου. Σπεύδει στο Λονδίνο, που μετέβη μετά τη Ν. Υόρκη, ο Κ. Μητσοτάκης και πείθει τον Επίτιμο ότι τα περί συνεργασίας του Κατσώτα με την Αριστερά είναι συκοφαντίες. Ο Βενιζέλος πείθεται και με τηλεγράφημα στους φίλους του συνιστά να ψηφίσουν τον Κατσώτα, ο οποίος και εκλέγεται δήμαρχος Αθηναίων.
Δημοκρατικοί υποψήφιοι εκλέγονται στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και σε όλους σχεδόν τους δήμους της Αττικής, αλλά και σε πολλές πόλεις σε όλη τη χώρα.
