1. Γιατί άραγε να θέλομε, να δασκαλεύομε τα παιδιά μας;
Υποθέτω για τους ίδιους ακριβώς λόγους για τους οποίους όταν είναι μικρά τα χαϊδολογάμε αφενός, και τα ταΐζομε αφετέρου: (i) για να δομήσουν τη συνείδησή-τους, και (ii) για να επιζήσουν.
Για τους ίδιους λοιπόν λόγους, στα παιδιά και στους εφήβους προσφέρομε Παιδείαν (δηλαδή Καλλιέργεια και Εκπαίδευση) – για τη Συνείδηση και για το Στομάχι, αντίστοιχα. Παρακαλώ να σημειωθεί απο τώρα οτι οφείλουν να ικανοποιούνται αμφότερες ετούτες οι ανάγκες του Είναι συγχρόνως (Αυτοεπιβεβαίωση και Αυτοσυντηρησία).
Να υπενθυμίσουμε όμως τώρα τους όρους κάπως καλύτερα.
«Καλλιέργεια» θα λέμε την παιδευτική εκείνη διεργασία που στοχεύει στην ανάπτυξη των ακόλουθων σπουδαίων ικανοτήτων:
– Αξιολογική ικανότητα, για να μπορεί ο νέος να συμβιώνει αρμονικά με τους Συνανθρώπους του: Καί για να ηδύνεται εν κοινωνία, καί για να κερδίζει συνεταιριζόμενος.
– Καλλιτεχνική ευαισθησία, προκειμένου να μπορεί να αισθητοποιεί το μέσα χάος-του (μια διεργασία τεράστιας για την ανθρώπινη ολβιότητα σημασίας).
«Εκπαίδευση» θα λέμε την παιδευτική εκείνη διεργασία η οποία στοχεύει:
– Στην απόκτηση γνώσεων, που θα κάνουν το παιδί-μας ικανό να κατανοήσει τον αντικειμενικό Κόσμο (να τοποθετηθεί μέσα στον Κόσμο, και να συσχετισθεί μαζί του), να αμυνθεί έναντι των κινδύνων, αλλά και να παραγάγει τα αναγκαία για την επιβίωση αγαθά.
– Στην απόκτηση δεξιοτήτων, μέσω των οποίων θα διευκολυνθεί η πραγμάτωση των όποιων στόχων θα θέσει το παιδί-μας στη ζωή του (απ’ τις Διαπροσωπικές σχέσεις και την Τέχνη, μέχρι την Επιστημονική γνώση και την Τεχνολογία).
Θα υποστηρίξω οτι καμμία απολύτως μείωση εύρους του συνολικού παιδευτικού στόχου δέν δικαιολογείται – για κανέναν λόγο: Αυτός είναι ο Ανθρωπος, αυτές είναι οι ανάγκες-του, αυτές όλες οφείλουν να είναι κι οι κατευθύνσεις της «βοήθειας» που θα προσφέρει η παρούσα γενιά στην ερχόμενη γενιά. Προκρούστειες αποτιμήσεις εισβάρος της μιάς ή της άλλης αυτών των κατευθύνσεων Παιδείας οδηγούν σε ευνουχισμούς, που είναι δύσκολο να υποστηριχθούν απ’ τον σύγχρονο στοχασμό.
2. Σ’ αυτήν, εξ άλλου, την αναγκαία ολομέρεια θα εδράσω και την άποψή-μου οτι οι πόροι Παιδείας (τα «περάσματα» δηλαδή μέσα απ’ τα οποία διέρχεται η εισπνοή παρελθόντος για να γίνει εκπνοή μέλλοντος) δέν δικαιούνται καθόλου να παραλείπουν τη «διδασκαλία» του πρώτου απ’ τους στόχους της Καλλιέργειας, την Αξιολογική Παιδεία (δηλαδή την Ηθοπαιδείαν). Πολύ δε ολιγότερο που, την σήμερον ημέραν, τα καμπανάκια του Ανήθους χτυπάνε άσχημα και μέσα στα Σχολεία. Αλλά κι απ’ έξω, η εικόνα είναι ήδη γκρίζα, λόγω της εμφανώς εγωιστικότερης κατα τα τελευταία χρόνια συμπεριφοράς των ενηλίκων συμπολιτών-μας: απ’ τη συμπεριφορά των οδηγών αυτοκινήτων μέχρι τη δικομανία, κι απ’ το φούντωμα της ετεροδοσοληψίας μέχρι τις πελατειακές κομματικές-μας προτιμήσεις – κι άσε πιά το κάψιμο των δασών, για το οποίο φταίνε πάντα οι… εμπρηστές.
Εδώ άς σταθούμε. Τί «φύσεως» είναι ΟΛΑ τούτα τα αντικοινωνικά φαινόμενα; Είναι, μήπως, γνωσιακής, καλλιτεχνικής ή τεχνολογικής κατηγορίας; Οχι, δυστυχώς. Είναι «ηθικής» κατηγορίας. Εχουν δηλαδή εμφανώς να κάνουν με διαπροσωπικές σχέσεις. Υπάγονται στην κατηγορία φαινομένων που τα σνομπάρουν κάμποσοι πολιτικοί (αλλά και εκπαιδευτικοί) αναλυτές. Αλλ’ ώς πότε;
3. Ευτυχώς, τον τελευταίο καιρό συνειδητοποιήθηκε καλύτερα η ανάγκη να περιλάβομε καί αυτά τα φαινόμενα στις αναλύσεις μας – μειώνοντας την εμπιστοσύνη-μας στις δήθεν νομοτελειακές μηχανιστικές ερμηνείες των κοινωνικών πραγμάτων.
Ετσι, η διερεύνηση των ηθικών αιτίων των δυσμενών εξελίξεων που περιγράψαμε προηγουμένως θα διευκολύνει την αντίστοιχη αναζήτηση των μέσων αντίστασης κατά της πλημμυρίδας ετούτης της αντικοινωνικότητας με το αθώο πρόσωπο. Την οποία θα την αποδώσω σε δυσλειτουργία των πέντε «πόρων Παιδείας»:
– Ως γονείς, έχομε μιαν κάπως ιδιοτελέστερη άποψη περι των ατομικών-μας δικαιωμάτων, κι έχομε ίσως αμβλύνει το αίσθημα αφιέρωσης στο παιδευτικό-μας λειτούργημα. Εξ άλλου, οι απαιτητικότερες συνθήκες εργασίας αμφοτέρων των γονέων, έξω από το σπίτι, μειώνουν κι άλλο τον σχετικό διαθέσιμο χρόνο (αλλ’ ίσως και την ποιότητα) γονικών καθηκόντων.
– Η έκρηξη του μαθητικού πληθυσμού και οι απαιτήσεις μεγάλου πλήθους Δασκάλων εμείωσαν το ποσοστό των διαθεσίμων αφιερωμένων σχολικών λειτουργών, ενώ εξ άλλου παρατηρείται και ενας μεταμοντερνικός συρμός ενάντια στην υποχρέωση (και το δικαίωμα;) του Σχολείου να επιλαμβάνεται μιας ηθολογικής διδασκαλίας!
– Οι Κοινότητές-μας γιγαντώθηκαν, η ανωνυμία ενισχύθηκε – η αδιαφορία και το ακαταλόγιστον των συμπεριφορών ξαπλώθηκαν μές στις μεγαλουπόλεις· αμβλύνθηκε δηλαδή η καθημερινή αμοιβαία λογοδοσία λόγων και πράξεων ανάμεσα στους γείτονες, μικρούς και μεγάλους…
– Τα Επιμορφωτικά (κατηχητικά) σχολεία καταργήθηκαν, ενώ ατόνησαν και οι σαββατιάτικες σύναξες των κομματικών νεολαιών (στις οποίες, ανάμεσα σε άλλα, οι νέοι διδάσκονταν και κοινωνική συμπεριφορά – ιδίως στις νεολαίες της αριστεράς).
– Η ιδιωτικοποίηση των ΜΜΕ γενικεύεται· και ενδέχεται ενίοτε να επιζητείται το άμεσο κέρδος μέσω εντυπωσιοθηρίας, σκουπιδολαγνείας και προβολής ιδιαζόντως αποκλινουσών συμπεριφορών – με προφανείς αντιεκπαιδευτικές συνέπειες (σ’ όλες τις ηλικίες δέ)…
Εάν αυτές οι αδρομερείς εκτιμήσεις αληθεύουν σε έναν βαθμό, τότε οι πέντε αυτοί ζωτικοί πόροι Ηθοπαιδείας δυσλειτουργούν κατα συρροήν – και δέν είναι παράδοξη η αντίληψη μερίδας της νεολαίας οτι φύτρωσε απ’ τα λάχανα. Μ’ άλλα λόγια, δέν υπάρχει πίσω-τους μια Ανθρωπότητα χιλιάδων ετών, κι ούτε και χρωστάμε σπουδαία πράματα στην αυριανή Ανθρωπότητα…
Τί κάνουμε; Διοτι δέν αρκεί να πείτε… φταίει το Κεφάλαιο ή η αθεΐα.
Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
