Ο θεσμός του δημοψηφίσματος φέρνει πιο κοντά τους πολίτες στη διαδικασία λήψης συλλογικών αποφάσεων. Από αυτή την άποψη έχει έναν δημοκρατικό χαρακτήρα. Από την άλλη μεριά όμως υπάρχουν τέσσερις λόγοι για τους οποίους τα δημοψηφίσματα, όταν δεν συνδυάζονται με εξισορροπητικά μέτρα, υποσκάπτουν αντί να δυναμώνουν το δημοκρατικό πολίτευμα μιας χώρας.
* Πολυπλοκότητα επιχειρημάτων
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξηγήσει κανείς στον κοινό πολίτη και να αναπτύξει πολύπλοκα επιχειρήματα υπέρ ενός «Ναι» ή ενός «Οχι» – κυρίως σε χώρες όπου ο δημόσιος χώρος υπολειτουργεί και όπου τα ΜΜΕ ενδιαφέρονται λιγότερο για την αλήθεια και περισσότερο για την ακροαματικότητα.
* Υπονόμευση μεταρρυθμίσεων
Τα δημοψηφίσματα σαμποτάρουν μακροχρόνιες μεταρρυθμιστικές πολιτικές οι οποίες σχεδόν πάντα, για να πετύχουν, πρέπει στα αρχικά στάδια να βασιστούν στην επιλογή μη δημοφιλών μέτρων. Για παράδειγμα, αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος έκανε δημοψήφισμα για την ένταξή μας στην ΕΟΚ, δεν θα μπαίναμε στην Ευρώπη.
* Ανθρώπινα δικαιώματα
Τα δημοψηφίσματα δεν ευνοούν τους αγώνες για τη θεσμοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την προστασία θρησκευτικών, εθνοτικών και άλλων μειονοτήτων. Για παράδειγμα, η ξενοφοβική Ελβετία λαμβάνει δρακόντεια μέτρα εναντίον των προσφύγων/ξένων, μέσω συχνών δημοψηφισμάτων.
* Βοναπαρτισμός
Ο θεσμός του δημοψηφίσματος ευνοεί όχι τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αλλά αυτούς της βοναπαρτικής δημοκρατίας – της λεγόμενης στα αγγλικά plebiscitarian democracy. Δηλαδή ενός πολιτεύματος που δεν έχει ισχυρά ενδιάμεσα στρώματα μεταξύ λαού και πολιτικής ηγεσίας. Αυτή η έλλειψη ισχυρών ενδιάμεσων φορέων δράσης μπορεί να οδηγήσει είτε στη χειραγώγηση των «μαζών» από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες είτε στην αδυναμία των τελευταίων να αντισταθούν σε λαϊκιστικές πιέσεις εκ των κάτω.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνιολογίας στη London School of Economics.
