Οι πρόσφατες εθνικές εκλογές μου δίνουν την ευκαιρία να αναφερθώ σήμερα σε προεκλογικούς αγώνες κατά την αρχαιότητα. Βεβαίως δεν διαθέτουμε τόσες πληροφορίες που να μας επιτρέπουν να έχουμε πλήρη εικόνα γι’ αυτούς. Υπάρχει ωστόσο μια εξαίρεση. Η έκρηξη του Βεζουβίου στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ. σταμάτησε απότομα όλες τις δραστηριότητες στην Πομπηία, την οποία και σκέπασε με παχιά στρώματα λάβας. Η καταστροφή αυτή έγινε λίγους μήνες μετά από τις τοπικές εκλογές και ενώ δεν είχαν περάσει 60 μέρες από τότε που οι νεοεκλεγμένοι αξιωματούχοι είχαν αναλάβει τα καθήκοντά τους. Επόμενο ήταν η αρχαιολογική σκαπάνη να αποκαλύψει, εκτός των άλλων, και ενδιαφέρουσες πτυχές από τον τελευταίο κυρίως προεκλογικό αγώνα της πόλης και δευτερευόντως και από παλιότερους. Πρέπει βέβαια να υπενθυμίσω μια ουσιώδη διαφορά που υπήρχε στις τότε εκλογικές διαδικασίες σε σχέση με τις σημερινές. Τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στη Ρώμη στις εκλογές δεν κατέβαιναν κόμματα – τέτοιοι μηχανισμοί όπως τους ξέρουμε στις μέρες μας ήταν άγνωστοι – αλλά μεμονωμένα άτομα, τα οποία με τη βοήθεια των υποστηρικτών τους, φίλων, ομοτέχνων, γειτόνων, διεκδικούσαν την ψήφο των συμπολιτών τους.
Τα πιο αποκαλυπτικά σημάδια των προεκλογικών δρώμενων στην Πομπηία είναι ένας μεγάλος αριθμός επιγραφών – πλησιάζουν τις 3.000 – που έφεραν στο φως οι ανασκαφές και που κάλλιστα μπορούν να χαρακτηρισθούν ως προεκλογικές «αφίσες», αφού σ’ αυτές αναγράφονται και προβάλλονται ονόματα υποψηφίων. Είναι γραμμένες με μαύρο ή κόκκινο χρώμα σε προσόψεις σπιτιών και μαγαζιών, πάνω σε άσπρο υπόστρωμα. Καθώς οι μισές περίπου από αυτές φαίνεται να σχετίζονται με τις τελευταίες εκλογές, μπορούμε να μιλούμε για μια σοβαρή «αφισορύπανση», αν λάβουμε υπόψη ότι η Πομπηία ήταν μια μικρή πόλη 20.000 κατοίκων περίπου. Υπάρχουν ωστόσο δύο στοιχεία που μετριάζουν την αρνητική αυτή εικόνα. Οι προεκλογικές επιγραφές φαίνεται ότι γράφονταν όχι σε τοίχους δημοσίων κτιρίων αλλά σε προσόψεις ιδιωτικών οικημάτων με πρωτοβουλία των ίδιων των ιδιοκτητών τους που, χωρίς άλλο, θα ήταν υποστηρικτές των υποψηφίων που ονοματίζονταν σ’ αυτές. Ακόμη, προκειμένου να μην προσβάλλεται βάναυσα και σε καθημερινή βάση η αισθητική των πολιτών και των ξένων επισκεπτών, την αναγραφή τους την αναλάμβαναν εξειδικευμένα άτομα ή ακόμη και εξειδικευμένα συνεργεία. Οι καλλιγράφοι αυτοί γραφίστες έβρισκαν μάλιστα την ευκαιρία να αναγράψουν και τα ονόματά τους στις προεκλογικές αυτές επιγραφές, διαφημίζοντας με τον τρόπο αυτό ανέξοδα τη δουλειά τους. Ετσι, τα κείμενα αυτά είναι καλαίσθητα, διαβάζονται εύκολα και τραβούν αβίαστα τα βλέμματα των διερχομένων.
Στις προεκλογικές «αφίσες» συχνά διαβάζουμε: «Ψηφίστε τον Χ άξιο για τη διαχείριση των κοινών» ή « ψηφίστε τον Χ από τους πιο τίμιους και πιο ενάρετους». Αλλα συνθήματα δεν διαφημίζουν την εντιμότητα των υποψηφίων αλλά την επιτυχημένη επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ένδειξη ότι το ίδιο επιτυχής θα είναι και η ενασχόλησή τους με την πολιτική. Μερικές φορές αναγράφεται και το όνομα του «πάτρωνα» του υποψηφίου, δηλαδή του ισχυρού υποστηρικτή του που ανήκε στην άρχουσα τάξη. Σίγουρα διέθεταν χιούμορ οι εμπνευστές ενός συνθήματος το οποίο αναφέρεται σε υποψήφιο που προφανώς δεν συμπαθούσαν και απεύχονταν την εκλογή του. Τον παρουσιάζουν να έχει την υποστήριξη των σωματείων των… υπναράδων, των μπεκρίδων, των κλεφτών και των κοπανατζίδων δούλων της πόλης! Ενας άλλος υποψήφιος, ο οποίος απέβλεπε προφανώς στην ψήφο ευυπόληπτων πολιτών, μόλις αντίκρισε ένα σύνθημα στο οποίο δύο κοπέλες ενός κακόφημου πιθανόν ποτοπωλείου δήλωναν αναφανδόν την προτίμησή τους στο πρόσωπό του, έβαλε να το ασπρίσουν για να μη διαβάζεται.
Επίζηλα μέρη για την αναγραφή προεκλογικών συνθημάτων ήταν τα καπηλειά και οι ταβέρνες. Οπως τα σημερινά καφενεία, ήταν οι χώροι όπου οι άνδρες θαμώνες εμπλέκονταν σε ατέρμονες πολιτικές συζητήσεις. Σίγουρα θα περνούσαν από εδώ και υποψήφιοι, καθώς υπήρχε συγκεντρωμένο ακροατήριο πρόθυμο να ακούσει το πρόγραμμά τους. Προεκλογικές διαφημίσεις οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ακόμη και στα πορνεία. Η ιδιοκτήτρια του σπιτιού και τα κορίτσια της δίνουν την υποστήριξή τους συνήθως στον ίδιο υποψήφιο, όχι όμως πάντοτε. Σε άλλα εκλογογραφήματα βλέπουμε να υποστηρίζονται με πάθος κάποιοι υποψήφιοι από τους πολιτικούς φίλους τους, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν και γυναίκες, παρόλο που αυτές στερούνταν του δικαιώματος του «εκλέγειν» και «εκλέγεσθαι». Ιδιαίτερο τόνο στους προεκλογικούς αγώνες έδινε η εμπλοκή σ’ αυτούς διαφόρων συλλογικών οργάνων, όπως θρησκευτικών σωματείων, επαγγελματικών ενώσεων, πολιτιστικών συλλόγων, που φρόντιζαν και για τη δημοσιοποίηση των προτιμήσεών τους.
Ολα τα παραπάνω, χωρίς άλλο, δίνουν με παραστατικό τρόπο μια εικόνα από την προεκλογική κίνηση στην Πομπηία. Ακόμη μας επιτρέπουν να αισθανθούμε κάτι από τον παλμό και το προεκλογικό κλίμα που επικρατούσε στην πόλη λίγο πριν από τις τελευταίες της εκλογές, λίγο πριν εξαφανιστεί από προσώπου γης. Και ο επίλογος. Η κάλπη αναδείκνυε πάντοτε νικητές μέλη της τοπικής αριστοκρατίας, την οποία αποτελούσαν πλούσιοι γαιοκτήμονες, «βιομήχανοι», έμποροι. Ωστόσο το παρασκήνιο της εκλογής τους φαίνεται ότι δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Γι’ αυτό και ο Κικέρων, με κάποια δόση ειρωνείας, υποστήριζε ότι «είναι πιο εύκολο να γίνει κανείς συγκλητικός στη Ρώμη παρά βουλευτής στην Πομπηία»!
Ο κ. Μιχάλης Α. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
