Δέκα χρόνια από τον θάνατο του νομπελίστα ποιητή, ενενήντα πέντε από τη γέννησή του, εξήντα έξι από τη δημοσίευση της πρώτης συλλογής του, που ανανέωσε το λυρικό τοπίο της νεοελληνικής ποίησης, τέσσερα χρόνια μετά την άψογη έκδοση των ποιητικών απάντων του αυτοί και άλλοι δευτερεύοντες σταθμοί δικαίωσαν το τριήμερο απολογιστικό συνέδριο, που διοργανώθηκε και διεκπεραιώθηκε την περασμένη βδομάδα (16-18/11) στη Ρώμη, με την πρωτοβουλία και την επιμέλεια της Paola Minucci, αφιερωμένης, εδώ και χρόνια, στη συστηματική διδασκαλία, στη γόνιμη μελέτη και στη δημιουργική μετάφραση κορυφαίων και σημαντικών κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Προγραμματικός στόχος του συνεδρίου: η προβολή του Οδυσσέα Ελύτη στο σήμερα και στο αύριο της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ποιητικής οθόνης.
Θυμίζω πως προηγούμενοι και σύγχρονοι νεοελληνιστές έχουν δημιουργήσει την εντατικότερη, όσο ξέρω, ανά τον κόσμο παράδοση, προωθώντας τα νεοελληνικά γράμματα στην Ιταλία. Απόδειξη, η θερμή συμπαράσταση και σε αυτήν τη συνάντηση των: Mario Vitti, Renata Lavagnini, Vincenzo Rotolo, Anna Zimbone, Lucia Marcheselli. Το συνέδριο εξάλλου υποδέχτηκε και φιλοξένησε πάνω από εβδομήντα συνέδρους: εισηγητές, ποιητές και μεταφραστές από Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Γιάννενα· από Λευκωσία, Μαδρίτη και Τεργέστη· από Μπουένος Αϊρες και Νέα Υόρκη· από Σόφια, Μόσχα και Βουκουρέστι.
Προτάσσοντας τις εύστοχες συμπληρωματικές εκδηλώσεις (μουσικές και απαγγελτικές), υπογραμμίζω την πιο απροσδόκητη εξαίρεση. Με την πρόνοια και την εκδοτική επιμέλεια πάλι της Paola Maria Minucci κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Donzelli Poesia το «Monogramma nel mondo» (που πάει να πει: το «Μονόγραμμα» του Ελύτη) στο πρωτότυπο αλλά και σε οκτώ ξένες γλώσσες: ιταλικά (σε δύο μάλιστα μεταφραστικές δοκιμές), ισπανικά, γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ρωσικά, βουλγαρικά και ρουμανικά. Το πράγμα όμως δεν σταμάτησε εκεί: το βράδυ της Παρασκευής οι μεταφραστές διάβασαν επί σκηνής (καθένας στη γλώσσα του) τις ίδιες στροφές από το πασίγνωστο ποίημα του Ελύτη, ενώ την πρωτότυπη εκφορά τους ανέλαβε η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Η ακροαματική αίσθηση υπήρξε απολαυστική. Προσαυξήθηκε, μάλιστα, όταν τρεις σημαντικοί ιταλοί ποιητές (δύο γυναίκες και ένας άντρας, οι: Antonella Anedda, Franco Buffoni, Biancamaria Frabotta) ομολόγησαν (με άμεσο και έμμεσο τρόπο) τη συγκίνησή τους για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Μακάρι να ενδιαφερθούν οι δικοί μας αρμόδιοι για τη μεταφορά αυτής της, πολύγλωσσης και πολύφωνης, προβολής του «Μονογράμματος» στην Αθήνα.
Παραμένοντας στα απροσδόκητα συμπληρώματα του συνεδρίου, προσθέτω την, έντυπη και εκθεσιακή, φιλική συνεισφορά του Mario Vitti με σαράντα χαρακτηριστικές φωτογραφίες του ποιητή, τραβηγμένες από τον ίδιο στο Παρίσι και στην Αθήνα κατά τη διετία 1951-1952. Ολα αυτά στη Ρώμη, την ωραιότερη ίσως πόλη του κόσμου, που φιλοξενεί τις μέρες αυτές και την εκπληκτική, δίδυμη, έκθεση των Matisse και Bonnard, διαφημισμένη με τη ζητωκραυγή του Matisse: viva la pittura.
Οι συντελεσμένες εισηγήσεις, τριάντα τέσσερις, αν μετρώ καλά (μία μόνο εξέπεσε για λόγους ανωτέρας βίας), μπορούν να ταξινομηθούν και να αξιολογηθούν με διαφορετικά, συμπληρωματικά πάντως, κριτήρια. Το πρόγραμμα σωστά τις μοίρασε σε δύο διακριτά κεφάλαια: οι περισσότερες, που κάλυψαν ένα ολόκληρο διήμερο, ανταποκρίθηκαν σε γραμματολογικά και ερμηνευτικά ζητούμενα της συνολικής παραγωγής του Ελύτη (ποίηση, δοκίμιο, μεταφράσεις)· οι υπόλοιπες δέκα συνέπεσαν το πρωί του Σαββάτου και κατέθεσαν ισάριθμες προσωπικές εμπειρίες (μεταφραστικές και μεταφρασεολογικές), ερεθιστικές για τη μεταφρασιμότητα της ελυτικής ποίησης στις άλλες γλώσσες.
Οι αναγνωστικές και ερμηνευτικές εξάλλου εισηγήσεις (κάποιες νέων ερευνητών, συνταγμένες με επιμέλεια και τόλμη) σκόπευσαν σε συγκλίνοντες και αποκλίνοντες στόχους. Ταλαντεύτηκαν γενικά μεταξύ του ανεπιφύλακτου θαυμασμού και της επιφυλακτικής αναγνώρισης, κυρίως ως προς την Ποιητική του Ελύτη και τα ιδεολογικά της παρεπόμενα. Κάποιες επιχείρησαν αναλογικές αναφορές της ποίησης του Ελύτη σε μέγιστους ή μείζονες λογοτέχνες (Σαπφώ, Ρωμανός, Σολωμός, Κάλβος, Καβάφης, Σαραντάρης, Εμπειρίκος, Παπαδιαμάντης, αλλά και Helderlin). Σημεία τέλος γόνιμης συζήτησης προέκυψαν: ως προς την εξελικτική μετακίνηση του Ελύτη από τον «γεωπολιτικό ελληνοκεντρισμό στον υπερρεαλιστικό νεοκλασικισμό»· ως προς τη μεταφυσική διάσταση της ποιητικής του φυσιοκρατίας (άλλως πώς: «οικολογίας»)· ως προς τη γλωσσοκεντρική του προσήλωση· αλλά και ως προς τον έντονα προθετικό χαρακτήρα του έργου του.
Με δυο λόγια: πρόκειται για εξαιρετική επετειακή τιμή στο πρόσωπο και στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, που, όσο ξέρω και βλέπω, δεν είχε μέχρι στιγμής το αντίστοιχό της στον τόπο μας. Σημείο των καιρών και αυτό.
