Σ ε λίγες ημέρες θα αρχίσουν οι πανεπιστημιακές παραδόσεις και χιλιάδες νέοι φοιτητές και φοιτήτριες θα ξεκινήσουν τις παρακολουθήσεις. Οι παραδόσεις θα ξεκινήσουν με ένα σύντομο καλωσόρισμα και είμαι σχεδόν σίγουρος ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν θα συζητηθούν στα περισσότερα πανεπιστημιακά τμήματα θέματα γενικότερα, που άπτονται ερωτημάτων του τύπου: «Σε τι διαφέρουν (αν διαφέρουν) οι εκπαιδευτικές πρακτικές μεταξύ της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης». Οι διαφορές είναι πολλές φυσικά, ιδιαίτερα μεταξύ του ελληνικού Λυκείου και του Πανεπιστημίου. Δεν θα σταθώ σε όλα τα θέματα που αποτελούν διεθνώς έναν ανοικτό κύκλο συζητήσεων με τίτλο «Σύνδεση Πανεπιστημίου και Λυκείου», αλλά θα περιοριστώ σε ένα καυτό θέμα που συνδέεται με την αποστήθιση και τον ρόλο της στην πανεπιστημιακή μόρφωση.
Οι μαθητές του Λυκείου, στην πλειοψηφία τους, αντικατέστησαν, με τη βοήθεια των καθηγητών τους (κυρίως στα φροντιστήρια) την κατανόηση με την απομνημόνευση μαθηματικών τύπων, λυμένων ασκήσεων και μερικές φορές πολλαπλών κειμένων από τα βιβλία. Τις πληροφορίες αυτές τις κρατάνε συνήθως μέχρι την ημέρα των εξετάσεων και στη συνέχεια τις διαγράφουν από τη μνήμη τους. Τις πληροφορίες που θα απομνημονεύσουν, αφού δεν είναι δυνατόν να τα μάθουν όλα απ΄ έξω, συνήθως τις επιλέγουν οι καθηγητές (είναι τα λεγόμενα θέματα SΟS) στα φροντιστήρια. Αν διατηρήσουν νέοι φοιτητές και φοιτήτριες αυτή την πρακτική και στο Πανεπιστήμιο, ποιες θα είναι οι συνέπειες;
Οι συνέπειες είναι γνωστές και ολέθριες:
1) Τα πανεπιστημιακά μαθήματα είναι πολλά και οι καθηγητές δεν επισημαίνουν (οι περισσότεροι) τα SΟS, άρα οι φοιτητές, αβοήθητοι πλέον από τα φροντιστήριά τους, αποστηθίζουν τα πάντα και φυσικά διαπιστώνουν μετά την εξεταστική ότι δεν ξέρουν να διαβάζουν, γιατί παρ΄ όλο που «διάβασαν» δεν πέρασαν με επιτυχία τις εξετάσεις.
2) Τα μαθήματα έχουν συνέχεια (Φυσική Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Μαθηματικά Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) στο Πανεπιστήμιο και φυσικά η διαγραφή των πληροφοριών ύστερα από κάθε εξεταστική ακυρώνει την προσπάθεια που έγινε στα προηγούμενα χρόνια και έχει πολλαπλές συνέπειες.
3) Τα πανεπιστημιακά φροντιστήρια θα δώσουν τη λύση και θα δημιουργηθούν φροντιστήρια ακόμη και για τις εξετάσεις στον ΑΣΕΠ. Τελικά η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών θα αποφοιτήσει χωρίς να έχει ποτέ αποχωριστεί την απομνημόνευση ως μέθοδο αντιμετώπισης των εξετάσεων και απόκτησης νέας «γνώσης».
4) Τα πανεπιστημιακά μαθήματα (κυρίως οι εξετάσεις), αντί να εισάγουν τους φοιτητές στις πρακτικές της αναζήτησης, της ανάλυσης σε βάθος και της επιστημονικής διερεύνησης των θεμάτων, θα προσαρμοστούν στις μεθόδους που κουβαλάνε οι φοιτητές από το Λύκειο και θα εξετάσουν θέματα μέσα από το βιβλίο. Τι είναι όμως αυτό που θα έπρεπε να τους μάθει το Πανεπιστήμιο; Θα έπρεπε να τους διδάξει να «μαθαίνουν μέσα από την αναζήτηση». Φυσικά η μέθοδος αυτή θα έπρεπε να είναι ενιαία πρακτική σε όλες τις βαθμίδες τις εκπαίδευσης. Δεν γίνεται όμως ποτέ συνειδητό στον μαθητή ότι θα πρέπει να μάθει να αναζητεί τις πληροφορίες, να τις αξιολογεί και στη συνέχεια να τις χρησιμοποιεί για να λύσει προβλήματα. Δηλαδή να μαθαίνει να ολοκληρώνει και να εκτελεί ένα συγκεκριμένο «θέμα» υπό την καθοδήγηση των καθηγητών. Με λίγα λόγια να γίνει ικανός να παράγει νέα γνώση και όχι να απομνημονεύει την παλιά.
Οι φοιτητές όχι μόνο δεν δείχνουν διάθεση να αφήσουν τον σίγουρο και δοκιμασμένο δρόμο της απομνημόνευσης, αλλά είναι επιθετικοί σε όσους τολμήσουν να «ταράξουν» τα νερά. Δεν θυμάμαι ποτέ φοιτητικό αίτημα που να στρέφεται ενάντια στην αποστήθιση και να ζητεί να σταματήσουν οι καθηγητές να εξετάζουν θέματα από τα βιβλία τους, που σε τελική ανάλυση ενθαρρύνουν την αντιγραφή. Θυμάμαι όμως πολλά αιτήματα για αύξηση των εξεταστικών περιόδων, που είναι συμβατά με τη διαιώνιση της αποστήθισης. Δεν έχω σκοπό να ρίξω ευθύνες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στους φοιτητές ή στο υπουργείο. Στόχος μου είναι να επισημάνω τις ευθύνες των πανεπιστημιακών δασκάλων. Αν η έρευνα στα πανεπιστήμια αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς και η εκπαίδευση έχει ήδη φτάσει στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο, μεγάλο μέρος της ευθύνης φέρουμε εμείς οι καθηγητές στα ΑΕΙ. Η εκπαιδευτική διαδικασία θέλει μεράκι, και το μεράκι αυτό το βρίσκεις σήμερα σε πολύ λίγους συναδέλφους. Μπερδέψαμε το Πανεπιστήμιο με το Ερευνητικό Ινστιτούτο. Μου έλεγε πρόσφατα διακεκριμένος συνάδελφος με μεγάλη ερευνητική ομάδα και πλούσια διεθνή επιστημονική εμπειρία ότι «δεν παίρνω πλέον φοιτητές από το τμήμα μου για διδακτορικό… γιατί μου παίρνει περισσότερο χρόνο να τους εξηγήσω τι θα κάνουν από το να το κάνω μόνος μου». Του θύμισα, φυσικά, ότι ποτέ δεν δίδαξε μάθημα στα πρώτα πανεπιστημιακά έτη και ποτέ δεν ήταν αρκετό χρόνο εδώ για να μιλήσει με τους προπτυχιακούς φοιτητές…
Οι άξιοι επιστήμονες, στην πλειοψηφία τους, εγκατέλειψαν την προσπάθεια να ανέβει το επίπεδο των προπτυχιακών σπουδών, κάνουν όνειρα για μεταπτυχιακά και ερευνητικά ινστιτούτα (σε απόσταση ασφαλείας από τα ΑΕΙ) χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αν το νηπιαγωγείο δεν λειτουργεί «την πληρώνει» η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αν η πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν λειτουργεί είναι σε βάρος της δευτεροβάθμιας, και αν το πανεπιστήμιο δεν λειτουργεί θα «την πληρώσουν» (ήδη την πληρώνουν) τα μεταπτυχιακά προγράμματα και η έρευνα.
Προτείνω όλα τα τμήματα να συζητήσουν άμεσα το θέμα «Πανεπιστημιακή εκπαίδευση και αποστήθιση» και να προτείνουν λύσεις. Να αναλάβουν να διδάξουν στα πρώτα τέσσερα εξάμηνα οι πιο αξιόλογοι και πεπειραμένοι καθηγητές του τμήματος, να ανοίξουν οι ερευνητικές ομάδες τις πόρτες τους στους προπτυχιακούς φοιτητές (είναι απίστευτα εργατικοί οι νέοι αν τους δώσεις υψηλούς στόχους) με ειδικές υποτροφίες από το υπουργείο Παιδείας και τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας. Τέλος ας σταματήσουν τα τμήματα να προγραμματίζουν 6-7 μαθήματα (30-35 ώρες παρακολούθηση) το πρώτο και το δεύτερο εξάμηνο. Πότε περιμένουν οι φοιτητές να διαβάσουν, να πάνε στη Βιβλιοθήκη και να σκεφτούν κάτι καινούργιο; Στην Ευρώπη κάθε μάθημα υπολογίζεται με 7-8 διδακτικές μονάδες (τρεις ώρες παρακολούθηση, δύο ώρες στη Βιβλιοθήκη για μελέτη και δύο ή τρεις ώρες για εργασίες), σύνολο μαθημάτων τέσσερα ανά εξάμηνο και τριάντα συνολικά διδακτικές μονάδες. Στις υπόλοιπες ώρες της εβδομάδας θα πρέπει οι φοιτητές να ασχοληθούν και με άλλα πράγματα που τους ενδιαφέρουν.
Ο κ. Λ. Βλάχος είναι καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
