Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ετοιμάζει τις βαλίτσες του για την Ελλάδα, αφού όμως πρώτα εκμεταλλεύτηκε τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου για να τακτοποιήσει μερικές ακόμη «κρατικές υποθέσεις» στον οικονομικό τομέα: το μεγάλο σχέδιό του για την επανασυγκέντρωση των εντυπωσιακών φυσικών πόρων της αχανούς χώρας του υπό τη «σιδηρά χείρα» του «Kremlin Inc.» – όπως αποκαλούν ειρωνικά οι αμερικανοί αναλυτές τα νέα ρωσικά ενεργειακά και εξορυκτικά μεγαθήρια, που ελέγχονται απευθείας από την κυβέρνηση, όπως η Gazprom και η Rosneft – προχωρεί θαυμάσια, προκαλώντας έντονες ανησυχίες στους ανταγωνιστές του, δηλαδή στα μεγάλα υπερεθνικά καρτέλ της Δύσης και στις συνεργαζόμενες με αυτά κυβερνήσεις. Κάποιοι μιλούν για «ανασοβιετοποίηση» του ρωσικού πλούτου, προς όφελος μιας νέας κομματικής νομενκλατούρας. Αλλοι αντιπαραθέτουν τις στενές σχέσεις της «Κρεμλίνο ΑΕ» και του προέδρου Πούτιν προσωπικά με την – κάθε άλλο παρά – «Αγία Οικογένεια» του Μπορίς Γέλτσιν, τη νεοφιλελεύθερη δηλαδή «Αυλή», που μεταξύ 1994 και 1998 πρόλαβε να ξεπουλήσει τη μισή δημόσια περιουσία της ΕΣΣΔ αντί πινακίου φακής σε «ημετέρους» τύπου Ποτάνιν, Χοντορκόφσκι ή Αμπράμοβιτς, και φυσικά σε μεγάλες ξένες επιχειρήσεις. Πολλά μέλη εκείνης της «Αυλής», περιλαμβανομένου και του διαβόητου Ανατόλι Τσουμπάις, αλλά και του Ολεγκ Ντεριπάσκα, του νέου «βασιλιά του αλουμινίου» που θα μας απασχολήσει σήμερα, παραμένουν άλλωστε κομβικά στελέχη της Νέας Ρωσίας του κ. Πούτιν – που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και ο ίδιος από αυτήν υπεδείχθη ως καταλληλότερος αντικαταστάτης. Ποιος ελέγχει ποιον; Το Κρεμλίνο την ελίτ ή η ελίτ το Κρεμλίνο; Ή μήπως είναι ένα και το αυτό; Ιδού ένα κρίσιμο γεωπολιτικό «μυστήριο τυλιγμένο σε ένα αίνιγμα» – όπως έλεγε κάποτε για τη Ρωσία ο Τσόρτσιλ – για το υπόλοιπο του 21ου αιώνα.
Ολα άρχισαν με το προεδρικό διάταγμα για τη συγχώνευση-μαμούθ των δύο μεγαλύτερων ρωσικών επιχειρήσεων αλουμινίου, που δημιουργεί τη μεγαλύτερη αλουμινοβιομηχανία στον κόσμο, αφήνοντας πίσω τα μεγαθήρια Alcoa και Alcan και τερματίζοντας έτσι τη βορειοαμερικανική κυριαρχία στον κρίσιμο αυτόν κλάδο.
Στις 2 Αυγούστου ο Ολεγκ Ντεριπάσκα, ρώσος μεγιστάνας του αλουμινίου και μεγαλομέτοχος της μεγαλύτερης ρωσικής εταιρείας του χώρου, της RUSAL, επισκέφθηκε τον Βλαντίμιρ Πούτιν στο γραφείο του. Γνωρίζονται από παλιά – ο Ντεριπάσκα είναι εξ αγχιστείας συγγενής του Μπορίς Γέλτσιν και ένας από τους σημαντικότερους «νεόπλουτους» της γελτσινικής Ρωσίας, αφού εκμεταλλεύτηκε τις φωτογραφικές δημοπρασίες του προγράμματος «απελευθέρωσης», όπως τότε ακόμη ονομάζονταν ευφημιστικά οι ιδιωτικοποιήσεις-εκποιήσεις, για να νικήσει τελικά τους ανταγωνιστές του στον ιδιαίτερα σκληρό πόλεμο του αλουμινίου. Γνωστότερο «θύμα» του ήταν ο σημερινός ιδιοκτήτης της βρετανικής ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι, Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ο οποίος πούλησε το μερίδιό του στη RUSAL το 2003 αντί 3,4 δισ. δολαρίων, αφού είχε ήδη εγκαταλείψει τη Ρωσία.
Λόγος της επίσκεψης, όπως ανακοινώθηκε, ήταν τα σχέδια εξαγοράς της βρετανικής βιομηχανίας φορτηγών LDV από τη ρωσική αυτοκινητοβιομηχανία ΟΑΟ Gaz, την οποία επίσης ελέγχει ο Ντεριπάσκα. Στην πραγματικότητα όμως το ραντεβού κλείστηκε για να δώσει ο «τσάρος» το πράσινο φως στη RUSAL προκειμένου να προχωρήσει στη συγχώνευση του βασικού ανταγωνιστή της SUAL και να μετατραπεί έτσι σε μια παγκόσμια πρωταθλήτρια του κλάδου, με πάνω από 4 εκατομμύρια τόνους παραγωγή υψηλής ποιότητας αλουμινίου, 11 ακόμη τόνους αλουμίνας τον χρόνο και πάνω από 30 δισ. δολάρια κεφαλαιοποίησης.
* Μεγαλύτερες εξαγωγές
Η νέα εταιρεία, στην οποία η RUSAL θα έχει πλήρη έλεγχο (64,5%), μάλιστα, θα αποκτήσει και τρεις μεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας της ελβετικής εταιρείας Glencore στην Ιρλανδία και στην …Τζαμάικα, αλλά και μερίδια σε μεγάλα χυτήρια στην Ιταλία (Eurallumina) και στη Σουηδία (Kubikenborg ΑΒ), ώστε να ανοίξει τον δρόμο για ακόμη μεγαλύτερες εξαγωγές προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, και θα εισαχθεί στο χρηματιστήριο του Λονδίνου εντός της τριετίας, με συμβούλους μάλιστα τις UPS και JP Morgan. Η απόφαση ελήφθη τότε, στις 2 Αυγούστου, απλώς ο υπόλοιπος κόσμος το έμαθε έναν σχεδόν μήνα αργότερα, και μάλιστα από τους «Financial Times».
Ο νέος «βασιλιάς του αλουμινίου» εντυπωσιάζει, όπως και πολλοί άλλοι «νεόπλουτοι» της γελτσινικής εποχής: κατ’ αρχάς είναι μόλις 38 ετών και παρ’ όλα αυτά έχει κιόλας προσωπική περιουσία που ξεπερνά τα 7,8 δισ. δολάρια – «επίδοση» που τον κάνει τον έκτο πλουσιότερο Ρώσο. Στην πραγματικότητα…ούτε ο ίδιος δεν ξέρει τι έχει: άλλες πηγές ανεβάζουν την περιουσία του σε περισσότερα από 9 δισ. δολάρια – και με το αλουμίνιο να μετατρέπεται ταχύτατα σε αναντικατάστατο μέταλλο στις περισσότερες βιομηχανικές εφαρμογές, από τα αεροσκάφη και τα σύγχρονα αυτοκίνητα ως τα… κουτάκια των αναψυκτικών, ο «μετασοβιετικός» θησαυρός του κ. Ντεριπάσκα μεγαλώνει ημέρα με την ημέρα.
Αντί επιλόγου, σημειώνουμε απλώς ότι με μια ιστορική και πλήρη συμβολισμών κίνηση η Ρωσία του κ. Πούτιν εξόφλησε πριν από λίγες ημέρες οριστικά το σοβιετικό εξωτερικό χρέος προς τα μέλη της Λέσχης του Παρισιού, καταβάλλοντας κατά το διάστημα 18-21 Αυγούστου το ισόποσο 23,7 δισ. δολαρίων σε εννέα διαφορετικά νομίσματα.
* Ποιος είναι ο νέος βασιλιάς
Ο ρωσοεβραϊκής καταγωγής Ολεγκ Ντεριπάσκα γεννήθηκε το 1968 σε μια μικρή φάρμα στη Νότια Ρωσία, αλλά εκμεταλλεύτηκε τις άριστες διασυνδέσεις του με την «αυλή» του Μπορίς Γέλτσιν για να γίνει όχι μόνο ο νεότερος δισεκατομμυριούχος στην ιστορία της χώρας του, στα 35, αλλά και ο «ολιγάρχης» με τις καλύτερες διασυνδέσεις στο σημερινό καθεστώς Πούτιν.
Σπούδασε οικονομικά στο κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, από όπου αποφοίτησε το 1993, και σχεδόν αμέσως προωθήθηκε στη θέση του γενικού διευθυντή των μεγάλων χυτηρίων Sayanogorsk Smelter (1994-1997) και από εκεί στην προεδρία της Sibirsky Aluminium (1997-2001). Βασικότερο πλεονέκτημά του ο γάμος του με την Πολίνα Γιουμάσεφ – κόρη του γαμπρού και δεξιού χεριού τού Γέλτσιν -, κάτι που πρακτικά τον καθιστά εξ αγχιστείας εγγονό του πρώην «τσάρου».
Στις αρχές του 2000, λίγο μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Πούτιν, ο Ντεριπάσκα συνεταιρίστηκε με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς για να ιδρύσουν τη Russian Aluminum (RUSAL), απορροφώντας χάρη στις πολιτικές διασυνδέσεις του σημαντικά περιουσιακά στοιχεία της Transworld του αμφιλεγόμενου επιχειρηματία Μάικλ Τσερνόι. Ηταν το αποκορύφωμα του λεγόμενου «πολέμου του αλουμινίου» μεταξύ της πρώτης γενιάς ολιγαρχών, πολέμου από τον οποίο δεν έλειψαν ακόμη και οι γκανγκστερικές δολοφονίες ανταγωνιστών.
Πέραν της RUSAL – την οποία μετά την εκδίωξη (έναντι 3,8 δισ. δολαρίων) του Αμπράμοβιτς ελέγχει απόλυτα -, ο Ντεριπάσκα είναι ιδιοκτήτης μονάδων παραγωγής ρεύματος (γεγονός που συχνά τον φέρνει αντιμέτωπο με τον επικεφαλής της UES, της ρωσικής… ΔΕΗ, Ανατόλι Τσουμπάις), της μεγαλύτερης αυτοκινητοβιομηχανίας ΟΑ GAZ, ενός τηλεοπτικού καναλιού, αλλά και της μεγαλύτερης ασφαλιστικής εταιρείας στη χώρα. Επισήμως είναι ο έκτος πλουσιότερος στη Ρωσία και 62ος στον κόσμο, με περιουσία 7,8 δισ. δολάρια, την οποία όμως η οικονομική εφημερίδα «Vedomosti» την υπολόγισε πρόσφατα στα 14 δισ. δολάρια.
Μεγάλες εταιρείες υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου
Οσο σημαντική και αν είναι όμως η «στέψη» της RUSAL, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν είναι παρά μια πινελιά στο μεγάλο σχέδιο επανασυγκέντρωσης των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του ορυκτού πλούτου και των καυσίμων που αναφέραμε στον πρόλογό μας. Για να μην πολυλογούμε, η «Κρεμλίνο ΑΕ», αυτό το παράδοξο μείγμα των «απαράτσικ» της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ και των λιγοστών «νεόπλουτων» της γελτσινικής εποχής που επέζησαν από τους περιορισμένης κλίμακας «διωγμούς» της πρώτης εξαετίας Πούτιν, ελέγχει σήμερα:
* Τη Norilsk Nickel, τη μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής νικελίου στον κόσμο, με πάνω από 243.000 τόνους το 2005. To νικέλιο είναι απαραίτητο για την κατασκευή ανοξείδωτου χάλυβα. Είναι πρώτη και στο παλλάδιο, με πάνω από τρία εκατομμύρια ουγκιές ετησίως, και πέμπτη στο υπερπολύτιμο για τη βιομηχανία κοβάλτιο, ενώ παράγει και άφθονο χαλκό.
* Τη VSMPO – Avisma, τη μεγαλύτερη παραγωγό τιτανίου στον κόσμο. Από αυτήν αγοράζει η αμερικανική Boeing το μισό περίπου τιτάνιο που χρησιμοποιεί, και η Airbus υπέγραψε πρόσφατα μαζί της… τιτάνιο συμβόλαιο για τις προμήθειές της στην πενταετία 2008-2023. Είναι επίσης τρίτη στο μαγνήσιο, μαζί με την άλλη ημικρατική εταιρεία της Ρωσίας, τη Solikamsk.
* Την Polyus Gold, πρώην ιδιοκτησία της Norilsk Nickel και πέμπτη μεγαλύτερη παραγωγό στον κόσμο στο χρυσάφι, με πάνω από ένα δισεκατομμύριο ουγκιές τον χρόνο, δηλαδή σχεδόν 30.000 τόνους! Η Ρωσία είναι ακόμη δεύτερη στον κόσμο στην πλατίνα (27.000 κιλά).
* Τη μεγάλη χαλυβουργία Evraz, που μετά τις τελευταίες εξαγορές της στις ΗΠΑ (Stratcor) και Νότια Αφρική (Highveld) θα γίνει η μεγαλύτερη παραγωγός βαναδίου στον κόσμο.
* Το κρατικό μονοπώλιο της βιομηχανίας άνθρακα, που ελέγχει το 17,3% των παγκόσμιων αποθεμάτων δεύτερη χώρα σε αποθέματα κάρβουνου μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εννοείται ότι το «κερασάκι» είναι ο κλάδος του πετρελαίου, όπου η Ρωσία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγέας πίσω από τη Σαουδική Αραβία, με πάνω από 7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα και πάνω από 75 δισεκατομμύρια βαρέλια αποθεμάτων, και το φυσικό αέριο, όπου είναι παγκόσμια πρωταθλήτρια σε παραγωγή (21 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια τον χρόνο και 1.690 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αποθέματα): και στους δύο αυτούς κλάδους η κυβέρνηση Πούτιν προχώρησε σε πλήρη συγκέντρωση μέσω των μεγαθηρίων Rosneft και Gazprom, αντίστοιχα, με την πρώτη να «καταπίνει» ουσιαστικά και την ιδιωτική εταιρεία Yukos του εγκλείστου στις φυλακές της Μόσχας Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, όταν ο τελευταίος τόλμησε να χρηματοδοτήσει πολιτικούς αντιπάλους του «τσάρου».
