H κραυγή ακούστηκε για πρώτη φορά στις 12 Οκτωβρίου 1936, ημέρα της εθνικής εορτής της Ισπανίας, στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα: «Viva la muerte!» (ζήτω ο θάνατος). Από τότε θα επαναλαμβανόταν συνεχώς από τους στρατιώτες του Φράνκο σε όλες τις μάχες του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Ακόμη και σήμερα παραμένει αβέβαιο από ποιον προήλθε. Είναι όμως απολύτως εξακριβωμένο ότι η κραυγή που τη διαδέχθηκε, «θάνατος στους διανοούμενους», εκστομίστηκε από τον στρατηγό Χοσέ Μιλάν Αστράι, διοικητή της ισπανικής Λεγεώνας των Ξένων. Και τα δύο συνθήματα στρέφονταν εναντίον του πρύτανη του πανεπιστημίου, του πεζογράφου, ποιητή και φιλοσόφου Μιγέλ ντε Ουναμούνο.
Ηταν η δεύτερη περίοδος πρυτανείας του μεγάλου ανδρός. H πρώτη διήρκεσε 24 χρόνια, από το 1900 ως το 1924, όταν το καθεστώς του στρατηγού Μιγέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, που κατέλυσε τη δημοκρατία, πρώτα τον έδιωξε από το πανεπιστήμιο και στη συνέχεια τον εξόρισε στις Καναρίους Νήσους, από όπου ο Ουναμούνο δραπέτευσε και πήγε στο Παρίσι, για να επιστρέψει έξι χρόνια αργότερα στη Σαλαμάνκα, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας. Λέγεται μάλιστα ότι το πρώτο του μάθημα, στη δεύτερη περίοδο της θητείας του στο πανεπιστήμιο, εκείνος ο σοφός και μετριοπαθής καθηγητής το άρχισε με τη φράση «όπως λέγαμε χθες…».
Τώρα όμως στη χώρα μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος. Εναν μήνα μετά το επεισόδιο, τον γιo του δικτάτορα-στρατηγού, Αντόνιο, που είχε ιδρύσει το 1933 την Ισπανική Φάλαγγα, θα τον συνελάμβανε, θα τον περνούσε από λαϊκό δικαστήριο και θα τον εκτελούσε στις 20 Νοεμβρίου στο Αλικάντε το Λαϊκό Μέτωπο.
Ο Ουναμούνο δεν ήταν μόνο ο σημαντικότερος (μαζί με τον Χοσέ Ορτέγκα υ Γκασέτ) ισπανός φιλόσοφος – που προηγήθηκε μάλιστα των γάλλων υπαρξιστών. Ηταν και ο μοντερνιστής συγγραφέας που υπηρέτησε όλα τα είδη του γραπτού λόγου, από την ποίηση και το θέατρο ως το δοκίμιο και το μυθιστόρημα, σβήνοντας τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα λογοτεχνικά είδη. Εξέχον μέλος της περίφημης γενιάς του ’98, όπου ανήκαν οι περισσότεροι από τους μεγάλους ισπανούς ποιητές και πεζογράφους του 20ού αιώνα (ανάμεσά τους και οι Αντόνιο Ματσάδο, Αζορίν, Πίο Μπαρόχα και Ραμόν ντε Βαλιέ-Ινκλάν), ο μεγάλος αυτός συγγραφέας που, σύμφωνα με τον Καζαντζάκη ο οποίος τον συνάντησε εκείνη τη φοβερή χρονιά στη Σαλαμάνκα, αποκαλούσε τους Ισπανούς desperados, θα ετίθετο σε κατ’ οίκον περιορισμό από τους φρανκιστές και θα πέθαινε στις 31 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς.
