Δεκαπέντε χρόνια εφαρμογής στη χώρα μας «μετρά» ο θεσμός της χορήγησης αδειών στους κρατουμένους των ελληνικών φυλακών, ο οποίος όμως έχει προκαλέσει σειρά αντιπαραθέσεων για τον τρόπο που οι άδειες δίνονται, αλλά κυρίως για το ποιοι πρέπει να είναι οι δικαιούχοι. Αφορμή του ανοιχτού αυτού διαλόγου, ο οποίος επανέρχεται σε τακτά διαστήματα, αποτελεί η «συνήθεια» αρκετών κρατουμένων να μετατρέπουν την, τις περισσότερες φορές, πενθήμερη άδεια σε «διαρκείας», δραπετεύοντας ουσιαστικά από το σωφρονιστικό κατάστημα με την επίνευση και χορηγία του κράτους. H περίπτωση του ισοβίτη M. Μακρυγιάννη, ο οποίος την περασμένη Τετάρτη προστέθηκε στην «κλειστή ομάδα» εκείνων που δεν επέστρεψαν εντός της προθεσμίας, έφερε και πάλι στο προσκήνιο το θέμα των αδειών των κρατουμένων, με τους περισσότερους από αυτούς να εκτίουν ποινή ισόβιων δεσμών. Τα στατιστικά στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης πάντως δεν επιβεβαιώνουν μια μαζική χρήση της αδείας ως της πλέον κατάλληλης ευκαιρίας για απόδραση, ενώ από πολλές πλευρές υποστηρίζεται η διεύρυνση και η εμπέδωση του θεσμού προς όφελος των κρατουμένων και της ομαλής επανένταξής τους στην κοινωνία, μετά την ολοκλήρωση της έκτισης της ποινής.
Την τελευταία τριετία οι στατιστικές έρευνες του υπουργείου Δικαιοσύνης παρουσιάζουν ποσοστό παραβίασης της αδείας που δεν ξεπερνά το 4,3%. Στα στοιχεία αυτά συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο οι περιπτώσεις κρατουμένων που απέδρασαν, αλλά και εκείνοι που επέστρεψαν με κάποιες ημέρες καθυστέρηση ή συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια της υπέρβασης των ημερών που είχαν χορηγηθεί. Συγκεκριμένα το 2002 χορηγήθηκαν 2.844 άδειες σε κρατουμένους, οι οποίες παραβιάστηκαν από 92 κρατουμένους, δηλαδή ποσοστό 3,2%, ενώ το 2003 χορηγήθηκαν 3.199 άδειες και παραβιάστηκαν από 117 κρατουμένους (3,5%). Τον επόμενο χρόνο (2004) χορηγήθηκαν 2.964 άδειες και τις παραβίασαν 122 κρατούμενοι (4,1%) και μέσα στο 2005 χορηγήθηκαν 3.178 άδειες και τις παραβίασαν οι 137 (4,3%).
H θέση και η στάση πάντως ψυχολόγων, εγκληματολόγων και νομικών απέναντι στον θεσμό είναι θετική. Οι φορείς αυτοί επισημαίνουν κατ’ αρχάς την καθυστέρηση που επέδειξε η Ελλάδα στην υιοθέτηση του θεσμού σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ τονίζουν ότι το καθεστώς της αδείας, όπως και η εργασία στους χώρους της φυλακής, λειτουργεί ευεργετικά στην ψυχολογία των κρατουμένων και στην αποφόρτιση του κλίματος των σωφρονιστικών καταστημάτων. Στο πλαίσιο αυτό υπενθυμίζεται μάλιστα η σημασία της επανένταξης των κρατουμένων στους ομαλούς κοινωνικούς ρυθμούς, ιδιαίτερα λίγο πριν από την αποφυλάκιση, διάστημα προετοιμασίας για τον φυλακισμένο, ώστε να βρει σύντομα εργασία, ενώ τονίζεται ο μικρός αριθμός εκείνων που θεωρήθηκαν δραπέτες μετά την παραβίαση της αδείας, νούμερο το οποίο ποτέ δεν ξεπέρασε τους δύο στους 100 κρατουμένους που έκαναν χρήση του συγκεκριμένου ευεργετήματος.
* Επικίνδυνοι βαρυποινίτες που δεν επιστρέφουν
Οι φωνές όμως όσων επικρίνουν το υπάρχον καθεστώς της αδείας πληθαίνουν. Κύριο άξονα της κριτικής τους αποτελεί το γεγονός ότι η άδεια χρησιμοποιήθηκε σε αρκετές περιπτώσεις από επικίνδυνους βαρυποινίτες ως ευκαιρία για απόδραση και εξακολούθηση της εγκληματικής δραστηριότητάς τους. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι ο μεγαλέμπορος ναρκωτικών Αντέμ Χουσεΐνογλου, ο οποίος εξαφανίστηκε τη δεκαετία του ’90 μετά την πενθήμερη άδεια που του χορηγήθηκε, αλλά και ο K. Σπινάρης, ο οποίος παραβίασε την πενθήμερη άδεια από τις φυλακές Αλικαρνασσού τον Νοέμβριο του 2005 και από τότε είναι καταζητούμενος. Ο Σπινάρης είχε καταδικαστεί δύο φορές σε ισόβια και 25ετή κάθειρξη ως αρχηγός της συμμορίας που είχε απαγάγει και δολοφονήσει τον Μάρτιο του 1990 στην Αγία Βαρβάρα του Αιγάλεω τον 17χρονο Γιάννη Τσατσάνη ή Μαρσελίνο. Πιο πρόσφατη και ξεχωριστή περίπτωση είναι εκείνη του I. Ελισον, του 59χρονου κρατουμένου ο οποίος, αφού παραβίασε την πενθήμερη άδεια που πήρε από τις φυλακές Μαλανδρίνου τον Αύγουστο του 2005, λίγους μήνες μετά, τον Νοέμβριο του 2005, υπήρξε ο πρωταγωνιστής στην αιματηρή κατάληξη της ληστείας της Εθνικής Τράπεζας στην Παιανία. Ο Ελισον, στην προσπάθειά του να διαφύγει, έπεσε με το όχημα που οδηγούσε πάνω στο αυτοκίνητο δύο συνοριοφυλάκων που του είχαν κλείσει τον δρόμο, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ο ίδιος και ένας από τους δύο συνοριοφύλακες.
Με το όνομα «Νικόλαος Ρέμπελος» κυκλοφορούσε για πέντε σχεδόν μήνες ελεύθερος ο αρχηγός της διαβόητης «εταιρείας δολοφόνων» X. Παπαδόπουλος, που είχε επιμηκύνει αυτοβούλως την άδειά του. Ο οκτώ φορές καταδικασμένος σε ισόβια για τη δράση του Παπαδόπουλος παραβίασε τον Απρίλιο του 2001 την επταήμερη άδεια που του είχε δοθεί από τις φυλακές Κέρκυρας, για να συλληφθεί τελικά τον Σεπτέμβριο του 2001 σε ένα ισόγειο διαμέρισμα στην Κυψέλη. Από τον κατάλογο των κρατουμένων που εκμεταλλεύθηκαν το καθεστώς αδείας για να αποδράσουν δεν λείπει ο αποκαλούμενος και «μετρ» των αποδράσεων B. Ρωχάμης. Ο Ρωχάμης δεν επέστρεψε τον Αύγουστο του 1994 στις φυλακές Αγίου Στεφάνου της Πάτρας και για δύο χρόνια, προτού πέσει ξανά στα χέρια των αστυνομικών, θα είναι το πλέον καταζητούμενο πρόσωπο στη χώρα. Με αιματηρό τρόπο θα γραφεί το τέλος στην αναζήτηση των αδελφών K. και Π. Βλαστού, οι οποίοι τον Ιανουάριο του 1998 έκαναν χρήση της αδείας και δραπέτευσαν. Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς ο Κώστας θα σκοτωθεί κατά τη διάρκεια ανταλλαγής πυροβολισμών με αστυνομικούς στην περιοχή της Καλλιθέας, ενώ ο αδελφός του Παναγιώτης διέφυγε και συνελήφθη τρεις μήνες αργότερα στην πλατεία Συντάγματος.
Αναμφισβήτητα πάντως είναι περισσότεροι οι κρατούμενοι που επιστρέφουν μετά το πέρας της χρόνου της αδείας και μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και γνωστά ονόματα βαρυποινιτών ή ισοβιτών, όπως ο Σπ. Μπέσκος, ο οποίος συνελήφθη το 1983 και καταδικάστηκε δύο φορές σε ισόβια για δολοφονίες και βιασμούς, και ο Π. Φραντζής, ο οποίος το 1987 σκότωσε τη γυναίκα του Ζωή και στη συνέχεια τεμάχισε και πέταξε στα σκουπίδια το πτώμα της.
Πώς χορηγείται στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η επιστημονική στήριξη του θεσμού των άδειων είναι υποτυπώδης. H νομοθεσία προβλέπει ότι για τη χορήγηση των αδειών αρμόδια είναι τριμελής επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από τον διευθυντή της φυλακής, μια κοινωνική λειτουργό και τον εποπτεύοντα τη φυλακή εισαγγελέα.
Πρωταρχικό και με ιδιαίτερη βαρύτητα λόγο έχει ο διευθυντής της φυλακής, ο οποίος ενημερώνεται για τη συμπεριφορά των κρατουμένων από τους αρχιφύλακες. H κοινωνική λειτουργός, που κατά κανόνα στις μεγάλες φυλακές δεν αρκεί να καλύψει τις ανάγκες των κρατουμένων, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να έχει σαφή και πλήρη εικόνα του κάθε κρατουμένου. Ο εποπτεύων τη φυλακή εισαγγελέας, αρκείται συνήθως στην τυπολατρία του νόμου, δηλαδή αν δικαιούται ή όχι άδεια ο κάθε κρατούμενος.
Ολοι οι κρατούμενοι, ανεξάρτητα του αδικήματος που έχουν διαπράξει και της ποινής που τους έχει επιβληθεί, δικαιούνται αδείας. Προκειμένου οι κρατούμενοι να λάβουν άδεια πρέπει να έχουν εκτίσει τα 2/5 της ποινής τους, ενώ όσοι έχουν καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη πρέπει να έχουν εκτίσει τα πρώτα οκτώ χρόνια της ποινής. Οι άδειες είναι από μία ως πέντε ημέρες, ενώ μπορεί να χορηγηθούν και οδοιπορικά.
Τι γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση
Ο θεσμός της χορήγησης αδειών σε κρατουμένους άρχισε να εφαρμόζεται στη χώρα μας το 1991, ενώ σήμερα εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έκανε «πρεμιέρα» τη δεκαετία του ’50. Από το 1957 στους κανονισμούς του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών έχει συμπεριληφθεί ο θεσμός της άδειας.
H Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των ευρωπαϊκών χωρών που έχουν ευνοϊκό νομοθετικό καθεστώς στον τομέα της χορήγησης αδειών σε κρατουμένους. H Ευρώπη παρέχει ευκολότερα άδειες, καθώς έχει «χαμηλά τον πήχη» των προϋποθέσεων χορήγησή τους. Απαιτούνται λιγότερα χρόνια έκτισης της ποινής προκειμένου να μπορεί ο καταδικασθείς να λάβει άδεια.
Αντίθετα από την Ελλάδα, η Ευρώπη δίνει τις άδειες με εγγυήσεις. Τις εγγυήσεις τις παρέχει επιστημονική ομάδα που βρίσκεται σε κάθε σωφρονιστικό κατάστημα. H ομάδα αυτή απαρτίζεται από επιστήμονες, εγκληματολόγους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και δικαστές. Οι επιστήμονες πρέπει να πειστούν για την αναγκαιότητα της άδειας και για το ότι η χορήγησή της θα είναι προς όφελος του κρατουμένου. Παράλληλα, οι επιστήμονες «αναλύοντας» τον κάθε κρατούμενο, παρέχουν στη διεύθυνση της φυλακής τα εχέγγυα ότι ο κρατούμενος θα επιστρέψει από την άδεια του ή τουλάχιστον μηδενίζουν τις πιθανότητες παραβίασης της άδειας. «Σκληρό» καθεστώς, που σχεδόν απαγορεύει τη χορήγηση αδειών, έχουν ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη, όπως είναι η Αγγλία και το Βέλγιο, για όσους έχουν καταδικαστεί για σεξουαλικά εγκλήματα, όπως του βιασμού ανηλίκου, της δολοφονίας με σεξουαλικό κίνητρο, της πορνογραφίας κτλ. Στις χώρες αυτές, σε όσους έχουν επιβληθεί «ασυμπίεστες ποινές» – όπως χαρακτηριστικά είναι ο όρος – δεν χορηγείται άδεια.
Επίσης, μετά την 11η Σεπτέμβρη, σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, (π.χ. Αγγλία) απαγορεύεται η χορήγηση αδειών σε όσους έχουν καταδικαστεί για συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις και ενέργειες.
