Μπορεί οι κκ. Μπους και Μπλερ να πρωταγωνιστούν στον άδικο πόλεμο του Ιράκ αναζητώντας ανύπαρκτα ίσως όπλα μαζικής καταστροφής, προκαλώντας οι ίδιοι μαζικές καταστροφές ενός λαού και του πολιτισμού του. Μπορεί οι ηγέτες των ίδιων αυτών χωρών (Κλίντον και Μπλερ) με βιασύνη να πρωταγωνίστησαν παλαιότερα στην ανακοίνωση του γιγάντιου επιστημονικού ευρήματος, της ολοκλήρωσης της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου, αν και ουσιαστικά ολοκληρώθηκε πολύ αργότερα, «σήμερα» δηλαδή. Μπορεί μερικοί να θέλουν έναν ολοκληρωτικό έλεγχο του πλανήτη, πολιτικό, οικονομικό, επιστημονικό, πολιτιστικό.
Η σύμπραξη ωστόσο πολλών επιστημόνων, από πολλές χώρες, στο παγκόσμιο πείραμα της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου πέραν της επιστημονικής της σημασίας ενέχει και μια άλλη διάσταση: την ελευθερία του πνεύματος που δεν πολιορκείται, δεν καταστρέφεται, δεν λεηλατείται. Αυτή είναι και η ελπίδα της ανθρωπότητας, το ακατανίκητο όπλο της, η απάντηση στις «έξυπνες» βόμβες και στις απειλές των κάθε λογής «βαρβάρων». Γι’ αυτήν την ελπίδα μιλήσαμε πολλές φορές.
Γιατί πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό βήμα προς την κατανόηση της βιολογικής μας αυτογνωσίας· για έναν δρόμο δύσβατο μεν αλλά γεμάτο ευχάριστες εκπλήξεις και απλόχερη αισιοδοξία. Γι’ αυτό οι επαΐοντες έχουν πέσει με τα μούτρα στο διάβασμα αυτού του βιβλίου της ζωής, του βιβλίου που έχει μέσα του όλες τις γενετικές πληροφορίες που κατευθύνουν την ανάπτυξή μας από το ζυγωτικό κύτταρο, το πρώτο δηλαδή κύτταρο του κάθε ανθρώπου, ως τα βαθιά γηρατειά και τον θάνατό του. Αυτό το βιβλίο στη νέα του «έκδοση», ακόμη πιο ολοκληρωμένη, εμπεριέχει πλείστες γενετικές πληροφορίες για τις ασθένειές μας, για τη συμπεριφορά μας, για την «ευτυχία» μας ή τη «δυστυχία» μας.
Τα πράγματα βέβαια δεν είναι τόσο απλά και μπορεί ένα επιπόλαιο διάβασμα να οδηγήσει σε παρερμηνείες. Ηδη μερικοί μιλούν για το γονίδιο της τεμπελιάς, το γονίδιο της εγκληματικότητας, της ευφυΐας, της προσωπικότητας, του ρατσισμού, της παιδείας κ.ά. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν υπάρχουν τέτοια γονίδια· γιατί το γενετικό σύστημα δεν κατακερματίζεται σε τέτοιου είδους ματαιόδοξες προσδοκίες.
Γι’ αυτό η νέα πιο ολοκληρωμένη γνώση για το γονιδίωμα του ανθρώπου είναι πολύτιμη. Επειδή θα κατανοηθεί η ολιστική του δομή και λειτουργία και όχι η αποσπασματική του προσέγγιση που ήταν ως τώρα στο στόχαστρο των ερευνητών. Σημασία μεγάλη έχει και η αλληλεπίδραση των γονιδίων, όπως και η αντίδρασή τους με το περιβάλλον. Δεν είναι άσχετα με την περιβαλλοντική επίδραση όλα τα γονίδια του ανθρώπου· το αντίθετο. Και εδώ υπεισέρχεται πέραν της γενετικής και η περιβαλλοντική διάσταση. Για να πάψουμε να μιλούμε περί του χυδαίου γενετικού ντετερμινισμού ή αντίθετα του χυδαίου περιβαλλοντικού ντετερμινισμού· γιατί η αλήθεια δεν είναι ούτε άσπρη ούτε μαύρη· γιατί δεν γεννιόμαστε μόνο, αλλά γινόμαστε κιόλας.
Δεν παύουν βέβαια πολλά από τα γονίδιά μας να μας παιδεύουν και να μας αρρωσταίνουν. Χιλιάδες ασθένειες ενέχουν γενετική βάση. Γι’ αυτό η ελπίδα είναι να κατανοήσουμε αυτή τη βάση για να εκτοξεύσουμε εναντίον της υγιή γονίδια, μέσα από τη μηχανή της γονιδιακής θεραπείας· ή να κατασκευάσουμε νέα «έξυπνα όπλα», νέας γενιάς φάρμακα, εξατομικευμένα και χωρίς παρενέργειες.
Αυτό το βιβλίο της ζωής αλλάζει λοιπόν τα πάντα. Το αναδυόμενο γονιδιωματικό πεδίο είναι στην ερευνητική πρωτοπορία και ερευνάται εξονυχιστικά. Το ίδιο και το πρωτεωματικό πεδίο· το σύνολο δηλαδή των γονιδίων και των πρωτεϊνών που είναι στο στόχαστρο της νέας ερευνητικής ματιάς η οποία στοχεύει στην απάλυνση του ανθρώπινου πόνου. Και αυτός ο πόνος δεν είναι μόνο σωματικός, είναι και πνευματικός, είναι και ψυχικός. Μοριακή Ψυχιατρική λ.χ. λέγεται ο αναδυόμενος επιστημονικός κλάδος και η διείσδυση στα άδυτα του εγκεφάλου φαίνεται δυνατή με το «βαθυσκάφος» της Γενετικής.
Μπορεί βέβαια σε 10-20 ή 30 χρόνια να γνωρίζουμε πολλά μυστικά της ζωής και να απαλλαγούμε από τα δεσμά της όποιας δυστυχίας που «άθελά τους» μερικά γονίδια μας κληρονομούν. Μπορεί ήδη και τώρα να γίνονται τέτοια άλματα. Η πορεία όμως ως το τέλος είναι ακόμη μακριά και πρέπει να εφοδιαστούμε με περίσσια υπομονή. Για να μη χειροκροτούμε χωρίς λόγο κάθε κερδοσκόπο επιχειρηματία ή ερευνητή που θέλει να μας ξεγελάσει με «ακάλυπτες επιταγές», με φρούδες ελπίδες, με εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Σημασία έχει ότι η ελπίδα μεταποιείται γοργά σε πράξη, αλλάζοντας το τοπίο της διαγνωστικής και θεραπευτικής πρακτικής. Αλλάζει η θεώρησή μας περί ζωής γενικά και ολοκληρώνεται.
Και ο άνθρωπος από την κορυφή του εξελικτικού δέντρου της ζωής θαυμάζει τη δύναμή του που του επιτρέπει να ερευνά τα μυστήρια της ζωής και να προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα υπαρξιακά του προβλήματα τα οποία θα τον απασχολούν όλο και περισσότερο όσο περισσότερο τρώει από το «μήλο της γνώσης». Και ο μισός αιώνας από την αποκάλυψη της διπλής έλικας του DNA ως την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου φαντάζει εκατομμύρια χρόνια ερευνητικής διαδρομής σηματοδοτώντας τους ρυθμούς με τους οποίους η νέα γνώση θα κατακτάται στο άμεσο μέλλον. Αν λοιπόν αυτός δεν είναι ο θρίαμβος του ανθρώπου, τι άλλο μπορεί να είναι; Ο πόλεμος; Η απάντηση είναι αυτονόητη.
Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
