Δυσπιστία, έκπληξη, απογοήτευση ζωγραφίζονται στο πρόσωπο του ανθρώπου που ακούει δήλωση του συνομιλητή του ότι δεν του αρέσουν οι γιορτές. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, επικρατεί η άποψη ότι οι γιορτές αποτελούν περίοδο υποχρεωτικής ευτυχίας και χαρούμενης διάθεσης και ότι κανείς θα πρέπει να συμμορφώνεται με το ψυχολογικό αυτό πρότυπο, ειδάλλως… Δεν υπάρχει λοιπόν περιθώριο για απόκλιση στη διάθεση, σχεδόν απαγορεύεται να αισθάνεται κανείς διαφορετικά, στιγματίζεται και αντιμετωπίζεται ως ιδιόρρυθμος ή παρίας. Αλλά η ψυχική πραγματικότητα πολλών, κατά τα άλλα λειτουργικών, ανθρώπων είναι ότι ειδικά στην περίοδο των γιορτών, που είναι συνυφασμένες με όλα τα θετικά συναισθήματα, τα δικά τους αρνητικά αισθήματα έρχονται σε έντονη αντίθεση με το γιορταστικό κλίμα, κάτι που ίσως δεν φαίνεται τόσο τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου.
Κοινωνικές και προσωπικές προσδοκίες
Ο κώδικας των κοινωνικών επιταγών αποτελεί πηγή στρες για πολλούς, σύμφωνα με τη δρα Evans του Πανεπιστημίου του Ιλινόι, που ίσως δεν αισθάνονται χαρούμενοι, μια απαίτηση η οποία αποτελεί μορφή κοινωνικής πίεσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν το άτομο διανύει περίοδο γενικότερης συναισθηματικής κατήφειας.
Πολλές υπευθυνότητες
H ψυχολογική κατάσταση της Σούπεργούμαν/Σούπερμαν είναι χαρακτηριστική στις γιορτές: οι άνθρωποι προσπαθούν να τα προλάβουν όλα, χωρίς βοήθεια ή προγραμματισμό και με τη – λανθασμένη – πεποίθηση ότι, αν δεν τα καταφέρουν, είναι αποτυχημένοι. Οταν κανείς δεν μπορεί να μοιράσει καθήκοντα και υποχρεώσεις και τα επωμίζεται όλα, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει λύση, τότε το πρόβλημα της κακοκεφιάς και της αντικειμενικής κούρασης εντείνεται, μαζί και η αρνητική στάση προς τις γιορτές.
Προσπάθεια να αλλάξει ή να ελέγξει κανείς τους άλλους
H περίοδος των γιορτών είναι η κατ’ εξοχήν περίοδος που περνάει κανείς πολύ χρόνο με τους δικούς του ανθρώπους και μπορεί να παρατηρήσει τη συμπεριφορά τους ή να θυμηθεί το πώς είχαν φερθεί σε αντίστοιχες γιορτινές περιόδους. Οταν οι γύρω μας δεν συμπεριφέρονται όπως εμείς θα θέλαμε, συχνά καταλαμβανόμαστε από έντονη επιθυμία να τους αλλάξουμε ή να ελέγξουμε τη συμπεριφορά τους. Οταν δεν το καταφέρνουμε (που είναι και το πιθανότερο) θυμώνουμε και απογοητευόμαστε. Συνήθως δεν είναι η συμπεριφορά των άλλων καθαυτή που μας ενοχλεί, αλλά το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να σκέφτονται, να αισθάνονται και να συμπεριφέρονται όπως εμείς θέλουμε, όπως παρατηρεί η Dr Ena Nuttall, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Northeastern της Βοστώνης.
Δυσάρεστες αναμνήσεις
Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είναι γιορτές συνδεδεμένες με χαρούμενες στιγμές και οικογενειακή θαλπωρή· υπάρχουν όμως εξαιρέσεις στον κανόνα, όπως δείχνει η έρευνα των καθηγητών Ψυχολογίας Darren και Boule. Δυστυχώς πολλοί έχουν άσχημες αναμνήσεις από προηγούμενες γιορτές: ασθένεια, θάνατο, διαζύγιο… H περίοδος των γιορτών ανασύρει στην επιφάνεια τις δυσάρεστες αναμνήσεις και τα συνοδά αρνητικά συναισθήματα, προκαλώντας δυσφορία τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στον περίγυρό του, που υποθέτει ότι όλοι πρέπει να είναι χαρούμενοι στις γιορτές.
Αλλά και οι θετικές αναμνήσεις από προηγούμενες γιορτές μπορεί να προκαλούν στρες, αν το άτομο αυτή τη φορά δεν περνάει καλά ή αισθάνεται άσχημα, κάνοντας τη σύγκριση του δύσκολου παρόντος με το όμορφο παρελθόν.
Δυσάρεστα συναισθήματα και άλλες σωματικές αντιδράσεις
Γιατί πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά συμπτώματα, δερματίτιδες, γενικότερη κακή διάθεση συχνά εμφανίζονται λίγο πριν από τις γιορτές; Διότι πρόκειται για ψυχοσωματικά συμπτώματα, που είναι οι συναισθηματικοί και φυσιολογικοί ομόλογοι των δυσάρεστων αναμνήσεων, οι οποίες όμως δεν έρχονται ξεκάθαρα στην επιφάνεια ώστε να θυμηθεί κανείς αρνητικά επεισόδια από το παρελθόν του, αλλά εκδηλώνονται με πλάγιο τρόπο, όπως προτείνει ο καθηγητής Ιατρικής του Χάρβαρντ Herbert Benson.
Κακομεταχείριση ή κακοποίηση
H συναισθηματική στέρηση ή οι καταστάσεις οικογενειακής βίας κατά την παιδική ηλικία συνήθως αναβιώνουν στη διάρκεια των γιορτών, είτε το ίδιο το άτομο ήταν θύμα συναισθηματικής, σωματικής ή σεξουαλικής κακομεταχείρισης ή κακοποίησης, ή ήταν μάρτυρας τέτοιων σκηνών σε μέλη της οικογενείας του. Τέτοιες τραγικές αναμνήσεις ακολουθούν το άτομο σε όλη του τη ζωή, ιδιαίτερα μάλιστα τις μέρες των γιορτών, που δίνεται μεγάλη έμφαση στην οικογένεια. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους οι γιορτές αναβιώνουν δυστυχισμένες μέρες και ξυπνάνε φοβερές αναμνήσεις τις οποίες κρατούν κοιμισμένες τον υπόλοιπο χρόνο.
Κατηγορώντας τον εαυτό ή τους άλλους όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά
Κάνοντας τον απολογισμό στο τέλος της χρονιάς κανείς εντοπίζει θετικά και αρνητικά. Οταν αξιολογεί ότι τα αρνητικά είναι περισσότερα από τα θετικά ή ότι είχαν μεγαλύτερη βαρύτητα από τα θετικά, τείνει να βρει κάποιον «φταίχτη». Μαζί με τους υπόλοιπους «ενόχους», το άτομο εντοπίζει το πρόβλημα και στις ίδιες τις γιορτές, που ευνοούν την ενδοσκόπηση και τον απολογισμό της χρονιάς, και αρχίζει να έχει αρνητικά συναισθήματα προς τις γιορτές και να μη θέλει ούτε να έρθουν ούτε να διασκεδάσει κατά τη διάρκειά τους.
Οταν δεν σκεφτόμαστε εξαρχής πιθανά προβλήματα και καθυστερήσεις
Μπορεί το έντονο εορταστικό στρες και τα στενόχωρα συναισθήματα να στρέψουν το άτομο εναντίον των γιορτών; Δυστυχώς ναι, τονίζουν οι έρευνες καθηγητών από το Πανεπιστήμιο Syracuse της Νέας Υόρκης. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι δεν υπολογίζουν πως μπορεί να υπάρξουν προβλήματα και καθυστερήσεις την περίοδο των γιορτών μπορεί να τους κάνει ανυπόμονους, να τους δυσαρεστήσει και να τους στρέψει εναντίον των γιορτών.
Υπερβολές
H υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών, φαγητού, ο υπερβολικός τζόγος είναι ενέργειες που κανείς επιλέγει για να μετριάσει το στρες, να αισθανθεί καλύτερα ή να αλλάξει τη ζωή του, όπως δείχνουν έρευνες ευρωπαϊκών και αμερικανικών πανεπιστημίων. Οταν όμως οι αρνητικές συνέπειες της όποιας υπερβολής το φέρουν αντιμέτωπο με τις ευθύνες του, το άτομο μπορεί να «μισήσει» τις γιορτές, θεωρώντας τες υπεύθυνες για τα προβλήματά του, αρνούμενο να επωμισθεί τις ευθύνες του και μεταθέτοντάς τες σε κάτι άλλο, έξω από τον εαυτό…
H προσδοκία ότι όλα θα πάνε καλά
Για μερικούς ανθρώπους η ιδέα των γιορτών είναι συνυφασμένη με την επιτυχή έκβασή τους και την αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά, είτε κάνουν κάτι για αυτό είτε όχι. Μερικές φορές όμως η πεποίθηση ότι όλα θα πάνε καλά δεν αφήνει στο άτομο περιθώρια για απροσδόκητα και τυχαίες δυσκολίες, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν αρνητικά συναισθήματα και απογοήτευση όταν τελικά τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με τις αρχικές προσδοκίες.
H προσδοκία ότι οι άλλοι φέρονται όπως εμείς θέλουμε
Οταν η επιθυμία του ατόμου ότι όλα θα πάνε καλά και ότι όλα τα μέλη της οικογενείας θα φερθούν σωστά αποδεικνύεται αυταπάτη, τότε έπονται δυσάρεστα συναισθήματα. H αρνητική στάση απέναντι στους συγγενείς και στην έκρυθμη κατάσταση μπορεί εύκολα να γενικευθεί, συμπεριλαμβάνοντας αρνητική στάση απέναντι στις γιορτές.
H Δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια
