Το τελευταίο κεφάλαιο στη ζωή της Ντόλι, του προβάτου το οποίο έγινε το σύμβολο μιας επιστημονικής επανάστασης, γράφτηκε την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 2003. Η ομάδα κτηνιάτρων που την παρακολουθούσε αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή της και έκανε ευθανασία στον πρώτο κλώνο θηλαστικού της ιστορίας. Είχε προηγηθεί μια ανεπιτυχής μάχη της Ντόλι με τον καρκίνο του πνεύμονα και το ζώο υπέφερε πολύ. Οπως είχε συμβεί και με τη γέννησή της, ο θάνατος της Ντόλι έγινε και πάλι πρωτοσέλιδο και αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Διατυπώθηκαν δε και πολλά ερωτήματα: Είναι πρόωρος ο θάνατός της; Μπορεί το γεγονός ότι ήταν κλώνος να είχε συμβάλει στην ευαισθησία της στον ιό που προκάλεσε τον καρκίνο του πνεύμονα; Μπορούν από τον θάνατό της και την πορεία της υγείας της να εξαχθούν γενικότερα συμπεράσματα για τους κινδύνους που διατρέχουν τα κλωνοποιημένα θηλαστικά; Αυτά και άλλα ερωτήματα καθιστούν σαφές ότι μπορεί με τον θάνατο της Ντόλι να έκλεισε ένα ιστορικός επιστημονικός κύκλος, αλλά το θέμα που άνοιξε η γέννησή της είναι σαφές ότι δεν θα κλείσει με τον θάνατό της…
Η ανακοίνωση που έφτασε στο «Βήμα» από το Ινστιτούτο Ρόσλιν ήταν λιτή και περιεκτική: «Η Ντόλι πέθανε στις 3.30 μ.μ. την Παρασκευή, 14 Φεβρουαρίου, ύστερα από κτηνιατρική εξέταση, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και αξονική τομογραφία και η οποία έδειξε σοβαρές αποφράξεις σε έναν από τους πνεύμονές της. Η μεταθανάτια εξέταση που ακολούθησε επιβεβαίωσε την αιτία των προβλημάτων του πνεύμονα ως πνευμονικό αδένωμα των προβάτων (SPA), ένα είδος καρκίνου του πνεύμονα ο οποίος προκαλείται από ιό. Η παθολογική εξέταση επιβεβαίωσε επίσης την αρθρίτιδα στα πίσω πόδια, αλλά δεν διαπιστώθηκαν άλλες ανωμαλίες. Λεπτομερής ιστοπαθολογική εξέταση βρίσκεται ήδη καθ’ οδόν, αλλά θα χρειαστούν αρκετές εβδομάδες ώσπου να υπάρξουν αποτελέσματα. Το SPA δεν είναι ασυνήθιστο σε μεγαλύτερης ηλικίας πρόβατα (4-5 ετών) και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η κλωνοποίηση υπήρξε ένας παράγοντας ο οποίος συνετέλεσε στο να μολυνθεί η Ντόλι από τον ιό». Είναι προφανές ότι οι ιθύνοντες στο Ινστιτούτο Ρόσλιν προσπάθησαν να απαντήσουν σε ερωτήματα που γνώριζαν ότι θα υπάρξουν, γι’ αυτό και προσέθεσαν την τελευταία φράση στο κείμενό τους. Το γεγονός αυτό δεν μειώνει όμως την αξιοπιστία των ισχυρισμών τους: είναι αλήθεια ότι η νόσος που έγινε αιτία να πεθάνει η Ντόλι αποτελεί συνηθισμένη περίπτωση ασθένειας των προβάτων και ειδικά όσων ζουν σε κλειστό περιβάλλον. (Για λόγους ασφαλείας η Ντόλι πέρασε όλη τη ζωή της σε στάβλο).
Ολα δείχνουν ότι οι πιθανότητες ο θάνατος της Ντόλι να οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή ήταν κλώνος ενός άλλου προβάτου είναι πολύ μικρές. Ακόμη όμως και αν είναι έτσι, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία που να το αποδεικνύουν. Η ζωή των προβάτων δεν έχει μελετηθεί επαρκώς: αυτά που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για το κρέας τους σφάζονται πολύ νεαρά, για να γνωρίζουμε τι τους συμβαίνει αργότερα, ενώ αυτά που ζουν σε κοπάδια και φθάνουν σε ηλικία 12-15 ετών, διαβιούν σε συνθήκες πολύ διαφορετικές από αυτές που έζησε η Ντόλι. Κατά συνέπεια, η συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, άνευ αντικειμένου.
Αυτό που θα είχε ίσως σημασία να συζητηθεί είναι τι προκάλεσε η γέννηση της Ντόλι και τι θα μπορούσε να προσφέρει στην επιστήμη ο θάνατός της. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι η γέννησή της (5 Ιουλίου 1996) ανέτρεψε επιστημονικά δόγματα. Ως τότε οι επιστήμονες πίστευαν ότι το DNA το οποίο υπάρχει στα κύτταρα των ενηλίκων έχει υποστεί τόσες τροποποιήσεις ώστε να μην μπορεί να αξιοποιηθεί από το ωάριο για τη δημιουργία ενός εμβρύου-κλώνου. [Η μέθοδος δημιουργίας της Ντόλι περιλαμβάνει την απομάκρυνση του πυρήνα από ένα ωάριο και την αντικατάστασή του με τον πυρήνα ενός ενήλικου κυττάρου. Ο πυρήνας περιέχει το γενετικό υλικό (DNA) το οποίο αξιοποιείται από το ωάριο για τη δημιουργία του εμβρύου, όπως άλλωστε χρησιμοποιείται και το γενετικό υλικό το οποίο υπό κανονικές συνθήκες προκύπτει από τη σύντηξή του με το σπερματοζωάριο].
Η γέννηση της Ντόλι κατέδειξε ότι οι τροποποιήσεις που υφίσταται το DNA των ενηλίκων είναι αναστρέψιμες, πράγμα το οποίο άνοιξε πολλούς επιστημονικούς ορίζοντες. Ωστόσο το πείραμα που έδωσε την Ντόλι ήταν καθαρά εμπειρικό: οι δημιουργοί της πίστευαν ότι θα μπορούσαν να το πετύχουν και συνέχιζαν τις προσπάθειες χωρίς να αποκαρδιώνονται όταν αυτό δεν είχε ευτυχή κατάληξη. Χρειάστηκαν περισσότερες από 200 ανεπιτυχείς προσπάθειες προκειμένου να υπάρξει η μία επιτυχής που έδωσε την Ντόλι.
Από τότε πολλά ακόμη ζώα κλωνοποιήθηκαν. Δημιουργήθηκαν δε και κλώνοι κλώνων. Πολλά είναι όμως τα αναπάντητα ερωτήματα που παραμένουν. Το βασικότερο όλων είναι το πού οφείλεται το μικρό ποσοστό επιτυχίας των πειραμάτων κλωνοποίησης (στην καλύτερη περίπτωση τα ποσοστά επιτυχίας δεν ξεπερνούν το 5%, ενώ πολλά από τα ζώα αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας και πεθαίνουν σε νεαρή ηλικία) και τι μπορεί αυτό να σημαίνει. Με άλλα λόγια, μπορεί η γέννηση της Ντόλι να έδωσε θετική απάντηση στο πρωτογενές ερώτημα αν το DNA των ενηλίκων διατηρεί το κάτι που είναι απαραίτητο ώστε αυτό να καθίσταται αξιοποιήσιμο από το ωάριο, αλλά η φύση αυτού του κάτι δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη. Μια πληθώρα επιστημόνων ανά τον κόσμο ασχολείται με τον προσδιορισμό των παραγόντων που καθιστούν το DNA κάποιου ενηλίκου κυττάρου ικανό να δώσει έναν ολόκληρο οργανισμό, ενώ κάποιου άλλου όχι. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από τον πειραματισμό τους θα αποκαλύψουν βασικά μυστικά της ζωής.
Ενα άλλο πολύ σημαντικό ερώτημα έχει να κάνει με την υγεία των κλώνων. Η Ντόλι υπέφερε από αρθρίτιδα σε σχετικά μικρή ηλικία. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν αυτό ήταν ένα τυχαίο γεγονός ή αν συνέβη επειδή η βιολογική ηλικία της Ντόλι ήταν μεγαλύτερη από τη συμβατική. Με άλλα λόγια, ήταν η Ντόλι 6,5 ετών όταν πέθανε ή, επειδή ήταν κλώνος κάποιου άλλου προβάτου, η ηλικία της ήταν προσαυξημένη με την ηλικία του προβάτου από το κύτταρο του οποίου γεννήθηκε; Παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο δεν έχει αναφερθεί, δεν θα ήταν έκπληξη αν οι ερευνητές του Ινστιτούτου Ρόσλιν προσπαθήσουν να απαντήσουν σε αυτό το μεγάλο ερώτημα (εξετάζοντας τα τελομερή, χαρακτηριστικές δομές στα άκρα των χρωμοσωμάτων της). Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αυτό που δεν προτίθενται να κάνουν είναι να προχωρήσουν σε κλωνοποίησή της. Πράγμα το οποίο θα έπρεπε να γίνει παράδειγμα σε όσους βιάζονται να προβούν σε κλωνοποίηση ανθρώπων…
