Μια «υποκλοπή» συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, χωρίς κανείς να καταγγείλει τους σφετεριστές. Και ακούμε ολοένα περισσότερο δηλώσεις αυτάρεσκες περί της υποκλοπής αυτής, από χείλη ολοένα πιο γνωστά και ευυπόληπτα. Τι συμβαίνει; Ποια «διεθνής συνωμοσία» κάνει βούκινο και… φωναχτό καμάρι μια υποκλοπή;
Την αρχή έκανε η αρχιτεκτονική. Οι πτυχιούχοι της από παλιά θεωρούσαν εαυτόν μιγάδα της τέχνης και της επιστήμης. Οι υπόλοιποι του Πολυτεχνείου μιλούσαν με φθόνο για τους «καλλιτέχνες» της Αρχιτεκτονικής Σχολής, ενώ οι ίδιοι θεωρούσαν εαυτούς υπεράνω των υπολοίπων μηχανικών, καθόσον ο τίτλος το έλεγε: «Αρχι…». Μια αντιπαλότητα γνωστή, που κρατάει ενάμιση αιώνα. Ωστόσο από τη δεκαετία του ’80 και ύστερα το «κακό» παράγινε. Σχεδόν όλοι οι τομείς επιστημών και τεχνολογιών βαυκαλίζονται ότι είναι «επιστήμη και τέχνη». Αμφιβάλλετε; Δεν έχετε παρά να δώσετε σε μια μηχανή αναζήτησης τις δύο αυτές λέξεις και θα λάβετε αμέσως πλήθος δηλώσεων σε συνέδρια, άρθρα και βιβλία περί το ότι τα μαθηματικά, η μουσική, η φυσική, η ιατρική, η βιολογία, η μικροηλεκτρονική, η πληροφορική… ακόμη και το μάνατζμεντ και η στρατηγική του πολέμου είναι «επιστήμη και τέχνη»!
Το θέμα θα είχε ίσως αξία μόνον ως λογοπαίγνιο, αν δεν το επισημοποιούσε πληθώρα συνεδρίων. Παραθέτουμε ενδεικτικά: «Τέχνη και Τεχνολογία» (Λισαβόνα 1987, Ιδρυμα Gulbekian), «Επιστήμη και Τέχνη» (Ανδρος 1996, Ιδρυμα Γουλανδρή, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης), «Επιστήμη στις Τέχνες – Τέχνη στις Επιστήμες» (Βουδαπέστη 1999, Ακαδημία Επιστημών, Διεθνές Συνέδριο ISIS), επιστημονικά συμπόσια «Τέχνη – Επιστήμες» στην Καλαμάτα και στην Καρδαμύλη πριν από τρία χρόνια και – πιο πρόσφατο απ’ όλα – το 1ο Διεθνές Συνέδριο «Επιστήμη και Τέχνη: Αναζητώντας τα κοινά σημεία, συζητώντας τις διαφορές» που διοργάνωσε η Ενωση Ελλήνων Φυσικών στις 16-19 Ιουνίου, στο Ευγενίδειο Ιδρυμα, στην Αθήνα. Ιδιαίτερα σε αυτό το τελευταίο, είδαμε καλλιτέχνες να αναλαμβάνουν τη βιωματική εκλαΐκευση της επιστήμης, με θεατρικά δρώμενα – από τον μονόλογο «Τι απέδειξε ο Φέινμαν», ως τον διάλογο «Abstract» ενός βιομηχανικού με έναν καλλιτέχνη, το σκηνικό δρώμενο «Γαλιλαίος», και ως την επιστημονο-κωμωδία «Albert Ainstein», των Βρετανών Punk Scientists. Εύλογα, επομένως, αναρωτιόταν και ο Ντίνος Γιώτης σε άρθρο του στο «Βήμα», από εξαετίας (4.4.1999): «Τι συμβαίνει λοιπόν; H μοντέρνα τέχνη στόμωσε ή μήπως η επιστήμη και η τεχνολογία με τις καταπληκτικές εφαρμογές τους απλώς την έχουν υπερκεράσει;».
H απάντηση μας έρχεται από δύο πλευρές, το παρελθόν και το μέλλον. H πρώτη δόθηκε παλαιότερα, από τον γνωστό καθηγητή του ΕΜΠ και ερευνητή της τεχνολογίας των αρχαίων Θ. Τάσιο: «Στα αρχαία χρόνια ήταν όλα ένα. Κάθε τεχνούργημα ήταν και καλλιτέχνημα, μια μοναδική εφαρμογή τέχνης και γνώσης. Αυτό όμως άλλαξε με τη μαζική παραγωγή. Τα τεχνουργήματα διαχωρίστηκαν σε αυτά που παρήγε η βιομηχανία και σε αυτά που έφτιαχναν χειροποίητα οι καλλιτέχνες»… H «μελλοντολογική» απάντηση δίνεται από εισηγήσεις όπως οι επόμενες δύο που παρουσιάστηκαν στο πρόσφατο συνέδριο: Αυτή των καθηγητών Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Αθηνών B. Δρακόπουλου και X. Κοκκινόπουλου, με θέμα «Ο συγκερασμός Τέχνης και Επιστήμης και η ανάπτυξη ενός νέου πεδίου: Αρχικές επισημάνσεις προς μια Τεχνοεπιστήμη», και εκείνη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών A. Μπουντή, με θέμα «H νέα Επιστήμη της Πολυπλοκότητας: Μια πρόκληση για την ενοποίηση όλων των επιστημών στον 21ο αιώνα».
Ο συνδετικός ιστός που ξανακολλάει τις διαζευγμένες λόγω βιομηχανικής παραγωγής επιστήμη και τέχνη είναι αφενός το «κοινό εργαλείο όλων», η πληροφορική και οι υπολογιστές, αφετέρου τα νέα θαυματουργά υλικά που γεννά η επιστημονική έρευνα, ιδίως στον τομέα της νανοτεχνολογίας. Αδρά δείγματα της νέας πορείας σύγκλισης δίνουν έργα όπως τα «αερόγλυπτα» του Γιάννη Μιχαλούδη – επιμένει να υπογράφει διεθνώς ως Michalou(di)s, για να θυμάται ότι… χρωστάει και της Μιχαλούς. Φτιαγμένα από υλικά που αναπτύχθηκαν για τις διαστημικές πτήσεις, όπως η μνημονική αιθανόλη (MneC2 Η5ΟΗ) και η αερογέλη σιλικόνης, αιωρούνται διαφώτιστα και αιχμαλωτίζουν το φως του ουρανού ή τη λάβα του ηλιοβασιλέματος, ανάλογα με τις ακτίνες λέιζερ που σκεδάζουν την αέρινη δομή τους (κατά 95%-98% αέρας). Πολύ πιο… άθραυστα και κοντινά μας (λόγω Ολυμπιακών) είναι βέβαια τα έργα του Καλατράβα, που συνδυάζουν την αρχιτεκτονική με τη μηχανολογία, την οπτική, τη γλυπτική και, τελικά, την τρισδιάστατη ποίηση στον χωροχρόνο.
Μιλώντας για χωροχρόνο, δεν μπορούμε να μη σταθούμε στην αναδρομή της παράλληλης πορείας σκέψης δύο πασίγνωστων μελετητών του: Ο Αϊνστάιν και ο Πικάσο πρωτοστατούσαν στις συζητήσεις που άναβαν στις ομάδες διανόησης «Ακαδημία της Ολυμπίας» της Βέρνης – ο πρώτος – και «Ραντεβού των ποιητών» του Παρισιού – ο δεύτερος. Κοινή πηγή έμπνευσης αμφοτέρων ο γάλλος μαθηματικός Ανρί Πουανκαρέ. Τη σχέση τους περιέγραψε στο προ εβδομάδος συνέδριο ο καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο University College του Λονδίνου – και συγγραφέας του βιβλίου «Αϊνστάιν – Πικάσο, ο χώρος, ο χρόνος και η ομορφιά» – Αρθουρ Μίλερ.
Τέλος, αν σας ενδιαφέρει η συνεχής ενημέρωση για τη συγκλίνουσα αυτή πορεία στις χώρες της Μεσογείου, δεν έχετε παρά να εγγραφείτε στον συναφή κόμβο YASMIN (Your Arts Science Mediterranean International Νetwοrk), για την Τέχνη, την Επιστήμη και την Τεχνολογία, που έχτισε με κοινοτική συνδρομή τo Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών (EMME, Πανεπιστήμιο Αθηνών). H διεύθυνσή του στο Διαδίκτυο είναι www. media. uoa. gr/yasmin/ και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος όσον αφορά την ελληνική συμμετοχή είναι ο λέκτωρ του τμήματος Δημήτρης Χαρίτος.
