Οι στιγμές παγκόσμιας αισιοδοξίας που ακολουθούσαν μετά τις συμφωνίες για μείωση των πυρηνικών όπλων και απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών και που υπόσχονταν μεταξύ άλλων και την απομάκρυνση του φόβου του κινδύνου της ραδιενέργειας, δυστυχώς δεν επαληθεύτηκαν και σήμερα ο κίνδυνος αυτός στη γειτονική μας Γιουγκοσλαβία είναι πάλι στο προσκήνιο. Μάλιστα, κάτω από το άλλοθι και τον ισχυρισμό των αμερικανών υπευθύνων ότι πρόκειται για συμβατικά όπλα των οποίων η χρήση έγινε με τη συναίνεση των υπολοίπων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.
Για δύο χρόνια η κοινή γνώμη, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, δεν διαμαρτυρήθηκε για την καταστροφή και τον ραδιενεργό κίνδυνο που εκτέθηκαν οι Βόσνιοι και οι Σέρβοι. Και μόλις τώρα, που ο κίνδυνος άγγιξε τους ΝΑΤΟϊκούς στρατιώτες η κοινή γνώμη ξεσηκώθηκε. Πολύ αργά όμως, γιατί οι συνέπειες δεν είναι αναστρέψιμες.
1. Γιατί χρησιμοποιείται το ουράνιο στις πολεμικές επιχειρήσεις;
Είναι πολύ απλό. Η πρόσμειξη ουρανίου στα βλήματα αυξάνει τη διατρητική τους ικανότητα λόγω της μεγαλύτερης σκληρότητας του ουρανίου. Ετσι, λόγω της σκληρότητας και της μεγάλης ταχύτητας, το βλήμα μπορεί να διατρήσει στόχους μεγάλου σχετικού πάχους. Ο κυριότερος στόχος είναι τα άρματα μάχης. Ετσι, τα βλήματα αυτά διαπερνώντας στο αρχικό τους στάδιο τον θώρακα του άρματος, στη συνέχεια εκρήγνυνται μέσα σε αυτό προκαλώντας τον ακαριαίο θάνατο του πληρώματος και μετατρέποντας το άρμα σε μια άμορφη ραδιενεργή μεταλλική μάζα.
2. Τι είναι το απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Είναι ένα παραπροϊόν, δηλαδή στην κοινή διάλεκτο «ραδιενεργό σκουπίδι», της μονάδας εμπλουτισμού που προετοιμάζει το πυρηνικό καύσιμο για τη λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το γεγονός αυτό ταυτίζει την «ειρηνική» χρήση της πυρηνικής ενέργειας με αυτή της στρατιωτικής.
3. Πώς δρα το ουράνιο;
Η δράση του απεμπλουτισμένου ουρανίου είναι τριπλή. Πρώτον, ακτινοβολείται εξωτερικά κάποιος που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από αποθήκες τέτοιων βλημάτων ή παιδιά που τυχόν βρουν τέτοια αχρησιμοποίητα βλήματα στο έδαφος και παίζουν με αυτά. Για παράδειγμα, βλήμα βάρους 100 περίπου γραμμαρίων έχει δέκα χιλιάδες περίπου περισσότερη ραδιενέργεια απ’ ό,τι η φυσική.
Δεύτερον, όταν το ραδιενεργό αυτό βλήμα κτυπήσει τον στόχο αναφλέγεται στον αέρα και τα οξείδια που σχηματίζονται σκορπίζονται στην ατμόσφαιρα. Με τη διαδικασία αυτή σχηματίζονται ενώσεις που με την εισπνοή εισέρχονται στον οργανισμό ακτινοβολώντας όχι εξωτερικά, αλλά εσωτερικά. Αυτός ο τρόπος της ακτινοβολίας αποτελεί και τον σοβαρότερο κίνδυνο και τα όργανα που μπορεί να πληγούν, έχοντας ως παράδειγμα την περίπτωση του Συνδρόμου του Κόλπου, είναι μεταξύ άλλων τα οστά, οι λεμφαδένες, το συκώτι και τα νεφρά παρουσιάζοντας συμπτώματα καρκίνου, καθώς και το ανοσοποιητικό σύστημα. Επιπλέον, συγγενείς ανωμαλίες μπορεί να παρουσιάσει και η επόμενη γενιά. Στο Διεθνές Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Βαγδάτη τον Δεκέμβριο του 1998, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα στην υγεία των Ιρακινών οκτώ χρόνια μετά τον Πόλεμο του Κόλπου. Για παράδειγμα, πενταπλασιάστηκαν τα λυμφώματα, οι λευχαιμίες, οι καρκίνοι του πνεύμονα, του εγκεφάλου, του γαστρεντερικού συστήματος, των οστών και άλλων περιοχών του σώματος.
Τρίτον, η εναπόθεση του ραδιενεργού αυτού ουρανίου στην επιφάνεια του εδάφους και η μεταφορά του από τις καλλιέργειες στην τροφική αλυσίδα αποτελεί έναν επιπλέον κίνδυνο για τους κατοίκους των βομβαρδισμένων περιοχών.
Εκτός από τη ραδιενεργό δράση, το απεμπλουτισμένο ουράνιο, που ακτινοβολεί αμείωτα, παρουσιάζει και έντονη χημική τοξικότητα παρόμοια με αυτή του πλουτωνίου.
4. Είναι μεγάλος ο αριθμός των θυμάτων στους ΝΑΤΟϊκούς οπλίτες;
Για τη φυσιολογική χρονική εξέλιξη των επιπτώσεων της ραδιενέργειας, αποτελεί έκπληξη ο αριθμός των οπλιτών-θυμάτων που υπηρέτησαν στις επικίνδυνες περιοχές (βλέπε χάρτη σε διπλανές στηλες), γιατί θα περίμενε κανείς πολλαπλάσιο αριθμό στους ίδιους τους κατοίκους των περιοχών αυτών. Με το δεδομένο ότι δεν υπάρχουν ακόμη θύματα κατοίκων, και δεν έχει αποσιωπηθεί κάτι τέτοιο, οδηγείται κανείς στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος αυτών των στρατιωτών θα πρέπει να οφείλεται και σε εισπνοή τοξικών ή χημικών αερίων που εκλύθηκαν κατά τις καταστροφές τέτοιων εργοστασίων.
5. Είναι αποδεκτή η χρήση ραδιενεργών όπλων;
Η διαβεβαίωση των αμερικανών αξιωματούχων πως το όπλο αυτό είναι συμβατικό, γιατί δεν είναι πυρηνικό, ίσως εφησύχασε τις κυβερνήσεις των άλλων ΝΑΤΟϊκών χωρών και δεν προβληματίστηκαν για τυχόν επιπτώσεις των στρατιωτών τους. Μπορεί όμως το απεμπλουτισμένο ουράνιο να μη διαθέτει ωστικό ούτε και θερμικό κύμα ανάλογο των πυρηνικών όπλων, διαθέτει όμως ραδιενέργεια σε μικρότερα μεν επίπεδα από αυτά ενός πυρηνικού όπλου, όχι όμως και αμελητέα.
6. Πιστοποιείται η ραδιενεργός μόλυνση από απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Δεν είναι ασφαλής τρόπος της ιατρικής εξέτασης για τυχόν εμφάνιση καρκίνων στο στρατιωτικό προσωπικό που παρέμεινε στη Βοσνία και στο Κόσοβο. Και τυχόν σημερινά αρνητικά αποτελέσματα μπορούν να μετατραπούν σε αυριανά θετικά. Γιατί οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας υστερούν να εμφανιστούν αρκετά χρόνια. Μετά μια δεκαετία θα έχουμε μια πληρέστερη εικόνα για το μέγεθός τους. Με τη χρήση του απεμπλουτισμένου ουρανίου, οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ πραγματοποίησαν τον τρίτο ραδιενεργό πόλεμο, με πρώτο το 1991 στον Περσικό Κόλπο, δεύτερο τον πόλεμο στη Βοσνία (1992-95) και πρόσφατα στο Κόσοβο (1999). Καθημερινά γίνεται όλο και πιο έντονη η αίσθηση ότι ο πολίτης, παρά την τεχνολογική πρόοδο, όλο και περισσότερο βρίσκεται εν αγνοία του εκτεθειμένος σε σοβαρούς κινδύνους. Κινδύνους που επιδρούν επάνω του όχι μεμονωμένα αλλά μαζικά. Και επιβεβαιώνεται πως, όσο η πρόοδος της τεχνολογίας προηγείται του πολιτισμού και της παιδείας, και όσο η κοινωνία δεν αντιδρά, τόσο οι κίνδυνοι αυτοί θα αυξάνονται και θα γίνονται πιθανότεροι.
Ο κ. Θ. Κ. Γεράνιος είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τομέα Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
