Την Πρωτοχρονιά του 1982 ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής στην αντιφώνησή του στις ευχές του Χαρίλαου Φλωράκη για το νέο έτος τού είχε πει: «Χαρίλαε, εγώ κι εσύ έχουμε ένα θεμελιώδες κοινό γνώρισμα. Είμαστε και οι δύο χωρικοί. Και σαν χωρικοί βλέπουμε τα πράγματα πιο αδρά και πιο καθαρά. Γι’ αυτό δεν μας χωνεύουν οι κουλτουριάρηδες…». Αυτά βεβαίως που τους χώριζαν ήταν πολύ περισσότερα από εκείνα που τους… ένωναν. Εξίσου πολλά χώριζαν τον ιστορικό ηγέτη του KKE και με άλλους «αστούς πολιτικούς», οι οποίοι παρά ταύτα είχαν πάντα να πουν μια καλή κουβέντα για τον αμετανόητο κομμουνιστή. Το 1991 και ενώ είχαν μεσολαβήσει το διαβόητο ’89 και η άνοδος του κ. Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στην εξουσία, ο Ανδρέας Παπανδρέου εκμυστηρευόταν: «Ισως να φταίω κι εγώ που όλα αυτά τα χρόνια δεν τον πλησίασα περισσότερο και άφησα τα πράγματα να οδηγηθούν στη σημερινή κατάσταση, για την οποία ούτε εγώ ούτε εκείνος μπορούμε να είμαστε περήφανοι».
Σε λίγες ημέρες θα διατίθεται από τα Ελληνικά Γράμματα ο δεύτερος τόμος της πολιτικής βιογραφίας του επίτιμου προέδρου του KKE υπό τον τίτλο Χαρίλαος Φλωράκης – Ο λαϊκός ηγέτης. Συγγραφέας του ο δημοσιογράφος κ. Χρήστος Θεοχαράτος (έκδοση της Τυποεκδοτικής AE). Το βιβλίο αναφέρεται στους πολιτικούς αγώνες του κομμουνιστή ηγέτη κατά την περίοδο 1973-1993 και περιλαμβάνει γνωστές και άγνωστες πτυχές της περιπετειώδους πορείας του KKE στη μεταπολίτευση ως και την τραυματική περίοδο 1989-1991 και την «αποστρατεία» του κ. Φλωράκη από τα κομματικά αξιώματα. Παρά την ηλικία του – το 2004 συμπληρώνει τα 90 του χρόνια – ο κ. Φλωράκης εκτός από αμετανόητος δηλώνει και αισιόδοξος: «Οι ζευγάδες φεύγουν, μωρέ! H σπορά μένει. Και φουντώνει. Και καρπίζει. Και ρίχνει νέους σπόρους στη γη» λέει. «Το Βήμα» προδημοσιεύει κατ’ αποκλειστικότητα τμήματα της βιογραφίας, η οποία ξεπερνά τις 750 σελίδες: άγνωστα παρασκήνια γύρω από την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου και το «βρώμικο ’89» (για το οποίο ο κ. Φλωράκης δηλώνει ότι «η Αριστερά το ξεβρώμισε το ’89, δεν το βρώμισε»…), όπως και την κρίση στον ενιαίο τότε Συνασπισμό, η οποία οδήγησε στη διάσπαση του KKE το ’91.
* Για την κυβέρνηση Τζαννετάκη
Ο κ. Φλωράκης όχι μόνο υπεραμύνεται της κυβέρνησης Τζαννετάκη αλλά περνά στην… αντεπίθεση για όσα ως σήμερα έχουν ειπωθεί. Γράφει ο Χρήστος Θεοχαράτος:
«Ακόμα και σήμερα – δεκατέσσερα χρόνια μετά – η κυβέρνηση, που σχηματίστηκε στις αρχές Ιουλίου 1989, σπάνια αποκαλείται με το όνομά της: κυβέρνηση Τζαννετάκη. Και ας γεννήθηκε ύστερα από άψογες κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Και ας πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από την εθνική αντιπροσωπεία. Και ας αποτέλεσε την ασφαλιστική βαλβίδα που εκτόνωσε ακίνδυνα τη βαθιά πολιτική κρίση. Και ας έγινε το έργο της ομόφωνα δεκτό από όλους. H ανασυνταχθείσα (τότε) και ανασυντασσόμενη (μέχρι και σήμερα) αντίδραση δεν την είπε ποτέ με το όνομά της. Κατά καιρούς και περιστάσεις και πάντα ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες της ανθρωποβόρας προπαγάνδας τους την αποκαλούσαν πότε «συγκυβέρνηση Δεξιάς – Αριστεράς», πότε «ανίερη αριστεροδεξιά συμμαχία», πότε «κυβέρνηση του ανιστόρητου ιστορικού συμβιβασμού», πότε «κυβέρνηση ρεβανσιστών», πότε «αντισοσιαλιστική συμπαράταξη» κ.λπ. κ.λπ. Φυσικά, τίποτε από όλα αυτά δεν ήταν η κυβέρνηση Τζαννετάκη. Διότι το κυριότερο χαρακτηριστικό της γνώρισμα πάντα το παρασιωπούσαν και το παρασιωπούν και σήμερα. Δηλαδή, η κυβέρνηση Τζαννετάκη, ενώ δεν πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από όλα τα κόμματα, το έργο της το ψήφισαν ομόφωνα όλα τα κόμματα, – αναδεικνύοντάς την, έτσι, σε μια ιδιότυπη οικουμενική κυβέρνηση».
* Ξενύχτι με ουίσκι για την παραπομπή…
Οταν κρινόταν η παραπομπή του A. Παπανδρέου, ο κ. Φλωράκης δέχθηκε μια αναπάντεχη επίσκεψη στο σπίτι του στο Χαλάνδρι:
«Το ότι ο Χαρ. Φλωράκης διαφωνούσε με την παραπομπή του A. Παπανδρέου «διέρρευσε» και το έμαθαν κόμματα, εκδότες και δημοσιογράφοι. Ενας από τους εκδότες πήρε την πρωτοβουλία να πείσει τον… «ξεροκέφαλο» κομμουνιστή ηγέτη. Πήρε, λοιπόν, ένα βράδυ υπό μάλης έναν ογκώδη φάκελο, ανέβηκε στο σπίτι του Χαρ. Φλωράκη στο Χαλάνδρι και άρχισε να του εξηγεί, δείχνοντάς του δεκάδες χαρτιά, γιατί πρέπει να παραπεμφθεί ο A. Παπανδρέου. Και επειδή περνούσαν οι ώρες χωρίς να πείθεται ο Πρόεδρος του ΣΥΝ, ο εκδότης άδειασε δύο μπουκάλια ουίσκι για να έρθει σε φόρμα και για να είναι πειστικότερος και κράτησε τον Χαρ. Φλωράκη άυπνο μέχρι τις 6 το πρωί της επομένης. Και έφυγε χωρίς να ξέρει αν τον έπεισε. Την επομένη έλαβε γνώση του περιστατικού το Π.Γ. του KKE και αποφασίστηκε το εξής: Να διαμηνύσουν στον A. Παπανδρέου ότι, αν πριν από τη συζήτηση στη Βουλή βγει δημοσίως και αναλάβει με παρρησία τις πολιτικές ευθύνες του, ο ΣΥΝ δεν θα τον παραπέμψει. Το μήνυμα μετέφερε στον A. Παπανδρέου στον «Αστέρα» ο τότε διευθυντής της «Πρώτης», ο Πρόεδρος του ΠαΣοΚ βρήκε ενδιαφέρουσα την πρόταση, αλλά καμία δημόσια δήλωση δεν έκανε».
* Τα σκάνδαλα και οι επιφυλάξεις
Ο τότε πρόεδρος του ΣΥΝ δεχόταν δεκάδες εισηγήσεις για τα σκάνδαλα της εποχής αλλά, όπως υποστηρίζει, τόσο ο ίδιος όσο και ο κ. Θ. Κατριβάνος είχαν επιφυλάξεις για την παραπομπή του τότε πρωθυπουργού:
«Ο Χαρ. Φλωράκης είχε πολύωρη συζήτηση με ανώτατο αξιωματικό της Πολεμικής Αεροπορίας για το θέμα της «αγοράς του αιώνα». Και εκείνος τον βεβαίωσε: «Εφαγαν, Πρόεδρε, το καταπέτασμα. Τα έκαναν, όμως, όλα νομότυπα και τίποτε δεν θα κατορθώσετε να αποδείξετε, ακόμη και αν είχαν αγοράσει τα μαχητικά όχι 30% ακριβότερα, αλλά και 100% πάνω!». Κάλεσε στο γραφείο του και συζήτησε με κορυφαίο παράγοντα του ΟΤΕ το θέμα των υποκλοπών και εκείνος τον βεβαίωσε: «Οι υποκλοπές πήραν, Πρόεδρε, τις διαστάσεις θεομηνίας. Είναι, όμως, ανθρωπίνως αδύνατο να αποδειχθεί ότι οι συμμορίες του Τόμπρα έπαιρναν εντολή από τον πρωθυπουργό ή από κάποιον υπουργό». Φώναξε γνωστό οικονομολόγο και παράγοντα του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ) για τη λεηλασία των προβληματικών και εκείνος τον διαβεβαίωσε: «Πράγματι, Πρόεδρε, έγινε λεηλασία στις προβληματικές, η σχετική έρευνα συνεχίζεται και όταν τελειώνει για κάθε μία υπόθεση, θα παραπέμπεται στη Δικαιοσύνη. Ο συσχετισμός με κυβερνητικούς παράγοντες είναι εξαιρετικά δυσχερής, αν όχι και αδύνατος»! Τα ίδια του είπαν και όλοι οι άλλοι επαΐοντες – συνταγματολόγοι και νομικοί και ορκωτοί – για τα πάσης φύσεως σκάνδαλα. Γι’ αυτό και ήταν επιφυλακτικός και αρνητικός. Ακόμη και για την παραπομπή του A. Παπανδρέου – όπως έχει καταγραφεί και στα Πρακτικά του Ενιαίου Συνασπισμού της 3.7.1989 και 5.7.1989 – ήταν επιφυλακτικός, θέτοντας φωναχτά το μύχιο ερώτημα που τον βασάνιζε – αν, δηλαδή, «με αποχρώσες ενδείξεις και μόνο μπορεί να παραπεμφθεί ένας πρωθυπουργός» -, επιφύλαξη που τη συμμερίστηκε και ο Θ. Κατριβάνος, όπως πλειστάκις έχει δηλώσει δημοσίως. Και τελικά συμφώνησε να υποβληθούν προτάσεις κατηγορίας μόνο για την Τράπεζα Κρήτης και για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι».
* «Ο Φαράκος δεν ήταν τυχαίος…»
Την ίδια περίοδο στο KKE επέρχονταν σημαντικές – και σημαδιακές – αλλαγές στην ηγεσία του:
«Στις 11 Ιουλίου 1989 η Ολομέλεια της K.E. του KKE συζήτησε αίτηση του Χαρ. Φλωράκη για αντικατάστασή του από τη θέση του Γενικού Γραμματέα. H K.E. αποφάσισε ομόφωνα την εκλογή του Γρ. Φαράκου στη θέση του Γενικού Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής και την ανάδειξη του Χαρ. Φλωράκη στη θέση του Προέδρου της K.E. του Κόμματος. (…) Μάλιστα, ο ίδιος ο Χαρ. Φλωράκης υπέδειξε τον Γρ. Φαράκο ως τον καταλληλότερο αντικαταστάτη και συνεχιστή του. Και όταν, ακόμη και σήμερα, κάποιοι τον μέμφονται γι’ αυτό, απαντά, με παρρησία, αλλά και με οργή – όπως απάντησε και στον γράφοντα: «Γιατί, μωρέ, δεν ήταν καλή η πρότασή μου; Ο Γρηγόρης Φαράκος ούτε τυχαίος ήταν ούτε περαστικός από το KKE, ούτε κιότεψε ποτέ στις δύσκολες ώρες. (…) Ποιος, μωρέ, στα 1989, είχε να δείξει περισσότερους τίτλους αγωνιστικής, πατριωτικής και κομματικής νομιμοφροσύνης από τον Γρηγόρη Φαράκο και δεν τον πρότεινα στην Κεντρική Επιτροπή;…» ».
* H κρίση στο KKE
Στις αρχές του 1990 αρχίζει να παίρνει δημόσιο χαρακτήρα η κρίση στο KKE:
«Από τις αρχές του 1990, με πρωτεργάτες κυρίως ηγετικούς παράγοντες της EAP, άρχισαν να βλέπουν το φως ποικίλα δημοσιεύματα με σοβαρές αιχμές εναντίον της ηγεσίας του KKE, η οποία «αρνείται να βγάλει συμπεράσματα από την αποσάθρωση του υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά και με προτάσεις ή αναλύσεις ή σχολιασμούς για την ιστορική αναγκαιότητα να μετεξελιχθεί ο Συνασπισμός από πολυκομματική συμπαράταξη σε… πολυτασικό κόμμα, ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τις νέες αρνητικές συγκυρίες.
Οι εκλογές της 8.4.1990, ο σχηματισμός «αυτοδύναμης» κυβέρνησης από τη N.Δ. και η νέα όξυνση της κρίσης που μάστιζε τη Σοβιετική Ενωση έκαναν ακόμη πιο ορατές τις δύο τάσεις που διαμορφώνονταν στο KKE. Πολλά στελέχη της «νέας φρουράς» μάλιστα (ανάμεσά τους και δεκάδες μέλη της Κεντρικής Επιτροπής) άρχισαν κρυφές συναντήσεις, συζητήσεις και διαβουλεύσεις περί του πρακτέου ή, μάλλον, περί των πρακτέων, διότι οι στόχοι τους ήταν δύο: α) Να κερδίσουν την πλειοψηφία στο εν όψει 13ο Συνέδριο. Και β) να συμβάλλουν στη μετεξέλιξη του Συνασπισμού σε ενιαίο πολυτασικό κόμμα».
* Ο «διπλοπρόσωπος παράγοντας»…
Στην εσωκομματική διαμάχη είχαν αποκτήσει ρόλο και εξωγενείς παράγοντες:
«Την ερμαφρόδιτη εκείνη κατάσταση στο KKE, που, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να ήταν ακίνδυνη, ωθούσε σε αναμέτρηση και ρήξη η δράση ενός διπλοπρόσωπου παράγοντα ανάμεσα και στην παλιά και στη νέα φρουρά, ο οποίος μετέφερε σε ταβέρνα του Αμαρουσίου (όπου «συνεδρίαζαν» οι νεοφρουρίτες) όσες αποφάσεις παίρνονταν στον Περισσό και μετέφερε στον Περισσό όσες συζητήσεις γίνονταν στις διάφορες συναντήσεις των «φραξιονιστών».
Στις αρχές του 1990 πολλά στελέχη (περίπου 50) από εκείνα που ήθελαν τη μετεξέλιξη του KKE σε σοσιαλιστικό ή σοσιαλδημοκρατικό κόμμα υπέγραψαν ντοκουμέντο, στο οποίο αποτύπωναν αδρά τις ανησυχίες τους και ζητούσαν καταστατικές αλλαγές και πρακτικά μέτρα για να μην επαναληφθεί η αρνητική σοβιετική εμπειρία και στη χώρα μας. Λόγω των επικείμενων εκλογών, το ντοκουμέντο εκείνο ούτε συζητήθηκε ούτε πήρε (από καμία πλευρά) δημοσιότητα, και η ύπαρξή του έγινε γνωστή τον Μάιο του 1990, όταν άρχισαν νέες πιέσεις προς την πλειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής για σύγκληση Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης, με θέμα την πορεία του κόμματος προς το 13ο Συνέδριο».
* Ο Φλωράκης σε ρόλο… Λούθηρου
Ο κ. Μίμης Ανδρουλάκης, ένα από τα «αγαπημένα παιδιά», τότε, του κ. Φλωράκη, του είχε αποδώσει τον ρόλο του μεταρρυθμιστή Λούθηρου:
«Κατά τη διάρκεια των εργασιών της, η Συνδιάσκεψη εκείνη και ένταση είχε και αγωνία και οξύτητα και τροφοδότησε τον Τύπο με πρωτοσέλιδα – καθώς ο Χαρ. Φλωράκης, ηγούμενος της πλειοψηφούσας τάσης, υπεραμύνθηκε των αρχών της φυσιογνωμίας και των συμβόλων του κόμματος (τα «κονίσματα» – όπως κάποιοι του φώναζαν) και καθώς η μειοψηφούσα τάση, με επικεφαλής τον Μίμη Ανδρουλάκη, υπενθύμιζε – στεντορεία τη φωνή – στον Χαρίλαο ότι «υπήρξε Λούθηρος χωρίς να το γνωρίζει» – δηλαδή, ότι κρατώντας τα σύμβολα και τα λάβαρα του κόμματος τόλμησε ανοίγματα και μεταρρυθμίσεις, καθιστάμενος, χωρίς να το συνειδητοποιεί, ο Λούθηρος του KKE. H συνδιάσκεψη εκείνη: επιβεβαίωσε τις δύο τάσεις, διεύρυνε την απόσταση Χαρ. Φλωράκη – Γρ. Φαράκου, ανέθεσε σε Επιτροπή να ετοιμάσει το κείμενο θέσεων για το 13ο Συνέδριο, απέρριψε το πρώτο κείμενο των Ανανεωτών, δέχτηκε να υπάρξουν στις θέσεις και οι δύο απόψεις, έκανε έκκληση για ενότητα του κόμματος και σύνθεση των αντιθέσεων, έδειξε, αποχρώντως πειστικά, ότι στην ανανεωτική τάση συγκαταλέγεται και ο Γ. Γραμματέας του Κόμματος!».
* Το χάσμα μεγαλώνει
H διάσπαση ήταν πλέον δρόμος δίχως επιστροφή και οι αντιμαχόμενες πλευρές «έδιναν τα ρέστα» τους στον αγώνα της επικράτησης:
«Ολο το καλοκαίρι του 1990 ο Χαρ. Φλωράκης και η πλειοψηφία της K.E. προσπάθησαν να γεφυρώσουν τα χάσματα, χρησιμοποιώντας γλώσσα μετριοπάθειας και νηφαλιότητας. Παρά την κατευναστική τακτική της πλειοψηφίας της K.E. του KKE, η Ανανεωτική πτέρυγα των στελεχών, ενισχυόμενη και από το χάος που απλωνόταν όλο και ζοφερότερα πάνω από τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, συνέχιζε τις αναζητήσεις της – μέσα από συναντήσεις και διαβουλεύσεις – για να βρει πολιτική ταυτότητα και συνεχώς κέρδιζε με το μέρος της όλο και νέα περιφερειακά στελέχη, για ολόκληρο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1990. Τον Νοέμβριο του 1990 – και αφού είχαν μοιραστεί οι θέσεις (οι επίσημες θέσεις) για το 13ο Συνέδριο – η Ανανεωτική πτέρυγα του KKE υπολόγιζε και πίστευε ότι θα έχει τουλάχιστον το 55% των συνέδρων και θα αποτελούσε πια την πλειοψηφία».
*Ο Κύρκος ξεσπαθώνει…
Κατά τον κ. Φλωράκη, ο άνθρωπος που επιδίωξε να εκμεταλλευθεί την κρίση στο KKE προς όφελος ενός μελλοντικού ενιαίου Συνασπισμού ήταν ο κ. Λ. Κύρκος:
«Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, ο μεν Χαρ. Φλωράκης, φοβούμενος την άλωση του KKE από τα μέσα (κατά τα νωπά πρότυπα των Λαϊκών Δημοκρατιών), πήρε, κυριολεκτικά, τα βουνά και τους κάμπους, προκειμένου να συγκεντρώσει περισσότερους συνέδρους, ώστε να γείρει η πλάστιγγα προς την «παλιά φρουρά» – γεγονός που το κατόρθωσε, φέρνοντας συντρόφους ακόμη και από την πολιτική προσφυγιά. Ο δε Λεων. Κύρκος, βλέποντας τη διογκούμενη αμφισβήτηση της ηγεσίας του KKE από τους νεότερους, έκρινε φρόνιμο να εντείνει την προπαγάνδα και τις προσπάθειές του για τη μετατροπή του Συνασπισμού σε ενιαίο πολυτασικό κόμμα, αφού η σπονδυλική στήλη της συμπαράταξης – το KKE – σίγουρα θα περνούσε στα χέρια της Ανανέωσης».
* Οι συσχετισμοί και οι «εκπλήξεις»
Στο συνέδριο της διάσπασης υπήρξαν εκπλήξεις τις οποίες δεν ανέμεναν οι «ανανεωτικοί», ενώ ο κ. Φλωράκης έβαλε τη «σφραγίδα» του για την ανάδειξη της κυρίας Αλέκας Παπαρήγα στην ηγεσία του KKE:
«Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες συνήλθε στην Αθήνα, στην κλειστή αίθουσα του Ολυμπιακού Σταδίου, από τις 19-24 Φεβρουαρίου 1991 το 13ο Συνέδριο του KKE, στο οποίο έλαβαν μέρος 1.275 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι (Σύνεδροι) και 660 παρατηρητές – δηλαδή, συνήλθε το πολυπληθέστερο Συνέδριο που είχε διοργανώσει μέχρι τότε το KKE – η πλειοψηφία του οποίου ήταν εμφανώς υπέρ της «παλιάς φρουράς».
H εμφανής ανατροπή του συσχετισμού των δυνάμεων στο Συνέδριο υποχρέωσε τον Γρ. Φαράκο να μην είναι υποψήφιος για τη θέση του Γ. Γραμματέα, γεγονός που ανάγκασε την Ανανεωτική πτέρυγα να υποδείξει για υποψήφιο τον Γιάννη Δραγασάκη, ώστε – αν μη τι άλλο – να μετρήσει τις δυνάμεις της. H έκρυθμη εκείνη κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου ο Χαρ. Φλωράκης – υπό την ιδιότητα του Προέδρου της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος.
Μετά ταύτα, η Κεντρική Επιτροπή, που εξέλεξε το 13ο Συνέδριο, στις 27 Φεβρουαρίου, στην πρώτη της Ολομέλεια επέλεξε για τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος την Αλεξάνδρα Παπαρήγα, με ψήφους 57 (έναντι 53 του Δραγασάκη). H Παπαρήγα ήταν στέλεχος με οικογενειακές ρίζες στο κομμουνιστικό κίνημα, με προσήλωση στις αρχές του κόμματος, με δοκιμασμένη αγωνιστικότητα και, κυρίως, ένα στέλεχος που πάντα εκινείτο αταλάντευτα μέσα στις κομματικές γραμμές και που υπερασπιζόταν τις απόψεις της μέσα στα κομματικά όργανα και μέσα στα καταστατικά πλαίσια».
* Μια ύστατη επίσκεψη
Οι κκ. M. Ανδρουλάκης και Π. Λαφαζάνης είχαν ήδη επισκεφθεί – ματαίως όμως – τον κ. Φλωράκη στο σπίτι του σε μια ύστατη προσπάθεια να τον πείσουν να είναι και πάλι γενικός γραμματέας:
«Βέβαιοι οι Ανανεωτές ότι ο Συνέδριο είναι χαμένο, στις 17 Φεβρουαρίου 1991 έκαναν μια ύστατη απεγνωσμένη κίνηση: Αντιπρόσωποί τους – M. Ανδρουλάκης και Π. Λαφαζάνης – επισκέφθηκαν στο σπίτι του τον Χαρ. Φλωράκη και τον παρακάλεσαν να είναι και πάλι ο ίδιος ο υποψήφιος για τη θέση του Γενικού Γραμματέα, διότι – όπως του τόνισαν – μόνο αυτός θα μπορούσε να απορροφήσει τους κραδασμούς και να κρατήσει ενωμένο το κόμμα στη δύσκολη εκείνη συγκυρία. H πρόταση εκείνη προβλημάτισε πολύ τον παλαίμαχο κομμουνιστή, όταν όμως την επομένη, 18.2.1991, τη συζήτησε με συνεργάτες του, εκείνοι του είπαν ότι πρόκειται για ελιγμό και για παγίδα και καλά θα κάνει να προχωρήσει στις αποφάσεις που είχε πάρει».
H «υπόσχεση» του Ανδρέα
Στις 11.30 τη νύχτα της 18.101981 με την οριστικοποίηση των εκλογικών αποτελεσμάτων ο κ. Φλωράκης τηλεφώνησε στον A. Παπανδρέου για να τον συγχαρεί για τη νίκη του. «Ηταν μια καθαρή νίκη» του είπε. Εκείνος τον ευχαρίστησε πολύ και του είπε: «Μη χαθείς, Χαρίλαε. Αύριο θα σε φωνάξω να αποφασίσουμε για την κυβέρνηση»! H πρώτη επαφή που είχαν ωστόσο άργησε κατά έξι μήνες. Ο καιρός περνούσε και όταν κάποιος δημοσιογράφος ρώτησε τον τότε γενικό γραμματέα του KKE «εσείς δεν την βλέπετε την Αλλαγή;», εκείνος του απάντησε: «Αλλαγές, φυσικά, βλέπω. Αλλαγή, όμως, όχι! Αν μάλιστα θέλετε να σας το κάνω λιανά αυτό που λέω, ευχαρίστως…». Σε μια δεξίωση ξένης πρεσβείας ο A. Παπανδρέου ζήτησε εξηγήσεις: «Ωστε, έτσι ε, Χαρίλαε! Δεν βλέπεις Αλλαγή!». Και του απαρίθμησε μερικές πολιτικές πρωτοβουλίες του. «Είναι μικροαλλαγές, κύριε Πρόεδρε…» του απάντησε εκείνος, «είναι βήματα στο παλιό μονοπάτι, δεν είναι νέος δρόμος, δεν είναι μια νέα πολιτική υπέρ του λαού και του τόπου, δεν είναι Αλλαγή».
Μια συζήτηση για τη… «δικτατορία του προλεταριάτου»!
Τη συζήτηση αυτή μεταφέρει ο ίδιος ο κ. Φλωράκης σε συντρόφους για να τους πείσει ότι στο KKE υπήρχε…«επικοινωνιακό έλλειμμα»: «Είχα πάει στα 1974 στο υπουργικό γραφείο του Γεωργίου Ράλλη, προκειμένου να ρυθμίσουμε θέματα του προεκλογικού αγώνα. Και πάνω στην κουβέντα μού είπε: «Δεν έχω τίποτε, τουλάχιστον σήμερα, με τους κομμουνιστές. Αλλά, ομολογώ, αυτή η δικτατορία του προλεταριάτου με απωθεί και με τρομάζει…». Του απάντησα: «Και η δικτατορία των αστών δεν σας τρομάζει, κύριε υπουργέ; Οταν, μάλιστα, η δικτατορία των αστών είναι δικτατορία των λίγων εναντίον των πολλών;». Μου παρατήρησε: «Βεβαίως με ενοχλεί και με τρομάζει. Είναι, όμως, πάντα κάτι προσωρινό. Αργά ή γρήγορα, η δημοκρατική νομιμότητα αποκαθίσταται». Του αντιπαρατήρησα: «Το ίδιο συμβαίνει και με τη δικτατορία του προλεταριάτου. Προσωρινή είναι. Μόλις οι κίνδυνοι παρέλθουν, αποκαθίσταται η σοσιαλιστική νομιμότητα…». Μουρμούρισε: «Αυτή τη διάσταση δεν την είχα σκεφθεί. Και τα δύο συστήματα έχουν τα άσχημα και τα καλά σημεία τους…»».
