Εκτός από τη διάκριση και την οριοθέτησή τους από τον Αριστοτέλη των τριών εξουσιών, ακόμη και οι πρωτοετείς φοιτητές των πολιτικών επιστημών διδάσκονται και για τη δύναμη του Τύπου και της θρησκείας. Για την πλειονότητα των επιστημόνων ο Τύπος και η θρησκεία αποτελούν την 4η και την 5η εξουσία κάθε κράτους, τις οποίες κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει. Το ιερατείον στην αρχαιότητα, στον Μεσαίωνα αλλά και στη σύγχρονη εποχή, σε Ανατολή και Δύση, ανεξάρτητα από τον αν πρεσβεύει το Δωδεκάθεο ή πιστεύει στο Ισλάμ ή είναι αφιερωμένο στον Χριστό ή στον Βούδα, ήταν και παραμένει μια ισχυρή εξουσία. Μια εξουσία με διοικητικές αρμοδιότητες η οποία ασκεί πολιτική, εξωτερική πολιτική και διπλωματία. Οταν ο Καρδινάλιος Κρακοβίας Κάρολος Βοϊτίλα εξελέγη Πάπας της Ρώμης όλοι μιλούσαν για μια πολιτική εκλογή. Οι εκτιμήσεις επιβεβαιώθηκαν όταν η πρώτη κίνηση κατά του υπαρκτού σοσιαλισμού ξεκίνησε από τα ναυπηγεία του Γκντανσκ στην Πολωνία, δηλαδή την ιδιαίτερη πατρίδα του Πάπα. Τα παραδείγματα άσκησης πολιτικής και διπλωματίας από ορθοδόξους είναι πολλά. Η πιο διαδεδομένη είναι η ιεραποστολική δράση των αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου, οι οποίοι κήρυξαν στους Σλάβους τον Χριστιανισμό, συνέταξαν ειδικό αλφάβητο για να αποκτήσουν δική τους λογοτεχνία και μέσω αυτών των ενεργειών προσέφεραν στο Βυζάντιο και στον αυτοκράτορα μια σειρά πολύτιμους συμμάχους.
Η φράση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χριστόδουλου, ότι οι «ψηφοφόροι του Γιώργου Καρατζαφέρη δεν είναι ούτε ακροδεξιοί ούτε φασίστες, είναι καλοί χριστιανοί και αποτελούν μέρος της εκλογικής βάσης της ΝΔ το οποίο αντέδρασε στην υποψηφιότητα του κ. Γ. Τζαννετάκου και στα όσα είπε μεταξύ άλλων για το θέμα των ταυτοτήτων», ενόχλησε πολλούς οι οποίοι έσπευσαν να δηλώσουν ότι ο ρόλος της Εκκλησίας είναι πνευματικός, ότι σήμερα η Ιεραρχία οδεύει στην εκκοσμίκευση καθώς και ότι κάτι τέτοια δεν συνηθίζονταν στην αρχιερατεία Σεραφείμ. Η διαφορά, για όσους γνωρίζουν καλά την ιστορία, είναι ότι ο κ. Χριστόδουλος μίλησε απευθυνόμενος σε στελέχη του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τα έλεγε απευθείας στους πολιτικούς. Ετσι δεν είναι λίγοι εκείνοι που υπενθυμίζουν την απάντηση που έδωσε το 1977 στον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή όταν συζητιόταν ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας: «Ρε συ, το δικό μου μαγαζί είναι γωνιακό και αν ζήσω θα ορκίσω πέντε σαν και σένα» είχε πει ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ και η εξέλιξη των γεγονότων τον δικαίωσε.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε δήλωσε το 1978 στον τότε Μητροπολίτη Μυτιλήνης «καιρός να χωρίσουμε τα τσανάκια μας» αλλά δεν το έπραξε. Οι συγκρούσεις Αρχιεπισκόπου – πρωθυπουργού ήταν πολλές. Πότε η σύνταξη και η ψήφιση του Καταστατικού Χάρτη και πότε η δημιουργία Πρεσβείας (Νουντσιατούρας) του Βατικανού στην Αθήνα αποτελούσαν αιτίες αντιπαράθεσης μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας.
* Η επιρροή της Ιεραρχίας
Τη δεκαετία του ’80 οι σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας έφτασαν πολλές φορές σε οριακό σημείο. Η μοιχεία, ο πολιτικός γάμος και η εκκλησιαστική περιουσία προκάλεσαν τις αντιδράσεις της Ιεραρχίας η οποία επέβαλλε πάντα τις θέσεις της. Το 1982 ο υπουργός Δικαιοσύνης Στάθης Αλεξανδρής δήλωνε: «Η Πολιτεία δεν διαπραγματεύεται τη νομοθετική εξουσία» με αφορμή την τέλεση υποχρεωτικού πολιτικού γάμου η οποία τελικά δεν ίσχυσε.
Η παραίτηση του αείμνηστου Αντώνη Τρίτση από το υπουργείο Παιδείας απέδειξε με τον πλέον τρανταχτό τρόπο τη δύναμη της Ιεραρχίας και τον τρόπο που κινούσε εκείνη την εποχή τα νήματα ακόμη και στην Ελλάδα. «Κάτω από το πάπλωμα» του καβγά για την εκκλησιαστική περιουσία «κρυβόταν» η προσπάθεια του Αντώνη Τρίτση να ενισχύσει τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου στις ενορίες και κυρίως στη διοίκηση της Εκκλησίας. Ετσι η Ιεραρχία συμβιβάστηκε στο θέμα της περιουσίας – ανεξάρτητα αν μονές, προερχόμενες κυρίως από τον Βόλο ή τα Καλάβρυτα, προσέφυγαν στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και δικαιώθηκαν – αλλά κέρδισε τον διοικητικό αποκλεισμό των λαϊκών, που κυρίως ενδιέφερε τον τότε Αρχιεπίσκοπο και τους μητροπολίτες.
Οι επικρίσεις που διατύπωναν κορυφαία στελέχη του ΠαΣοΚ για τον τρόπο που πολιτεύονταν ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ και η Ιεραρχία ήταν συνεχείς. Μόνο που τότε δεν υπήρχαν τα τηλεοπτικά παράθυρα και έτσι λίγοι μάθαιναν τι είπε ο Αρχιεπίσκοπος, τι απάντησε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, ο εκπρόσωπος Τύπου της ΝΔ ή ποιες είναι οι απόψεις του Συνασπισμού. Γιατί τότε θα ήξεραν ότι ακόμη και ο σημερινός Πρόεδρος της Βουλής κ. Απ. Κακλαμάνης, που πάντα εκφράζει τεκμηριωμένα τις θέσεις του για την Ιεραρχία, είχε πει ότι ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας «είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα της ομάδας του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ που παρέχει ελευθερία μέχρι ασυδοσίας στον Αρχιεπίσκοπο και στους αρχιερείς, αλλά ούτε ίχνος ανεξαρτησίας στην ίδια την Εκκλησία».
* Διπλωματία και εθνικά θέματα
Οταν ο κ. Χριστόδουλος ως Προκαθήμενος της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος πραγματοποιεί τις, χαρακτηριζόμενες εκκλησιαστικά, ειρηνικές του επισκέψεις, η ελληνική πολιτεία στηρίζει τις προσπάθειές του. Δεν είναι λίγες οι φορές – όπως όταν επισκέφθηκε τη Ρωσία, τη Συρία και τον Λίβανο – που η ελληνική κυβέρνηση διέθεσε ειδικό αεροσκάφος για τις ανάγκες το ταξιδιών του. Αυτές οι «εξυπηρετήσεις» δεν είναι τυχαίες. Γίνονται διότι ο κ. Χριστόδουλος όταν το 1999 συναντήθηκε με τον Χαφέζ Αλ Ασαντ στην Δαμασκό, παρουσία του έλληνα πρέσβη, ως πνευματικός ηγέτης τόνισε και τα εθνικά θέματα που απασχολούν το ποίμνιό του. Το ίδιο έγινε όταν επισκέφθηκε το Κρεμλίνο και συναντήθηκε με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα με την Τουρκία. Και ο κ. Πούτιν όταν επισκέφθηκε την Ελλάδα συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό και είχε συνομιλίες με τον υπουργό Εξωτερικών, αλλά η συνάντησή του με τον Αρχιεπίσκοπο ξεπέρασε τη μιάμιση ώρα και, για τους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν τις κινήσεις του, ήταν ίσως οι μοναδικές στιγμές που ο «αγέλαστος» ρώσος πρόεδρος έδειχνε εύχαρις και χαμογελούσε.
Τις ώρες εκείνες ο κ. Χριστόδουλος εκτός από πνευματικός ηγέτης ήταν και διπλωμάτης, εξέφραζε τις θέσεις της Ελλάδας και ασκούσε εξωτερική πολιτική. Μόνο που κανείς δεν διαμαρτυρόταν και βεβαίως κανείς δεν έκανε λόγο για εκκοσμίκευση. Αντίθετα, οι μεν αρχιερείς ζητούν από τον Αρχιεπίσκοπο να βρίσκονται δίπλα του τέτοιες στιγμές, οι δε επικεφαλείς της ελληνικής διπλωματίας σπεύδουν λίγο νωρίτερα να τον ενημερώσουν για τις πάγιες ελληνικές θέσεις.
Τα όρια μεταξύ υπεύθυνου λόγου και ανάμειξης στα κοινά
Ο κάθε θρησκευτικός ηγέτης σε όποιο σημείο της γης και αν βρίσκεται αντλεί τη δύναμή του από την πίστη του λαού του. Την πίστη του λαού σέβονται οι πολιτικοί ηγέτες και αυτή είναι που οδηγεί τους πολιτικούς επιστήμονες να κατατάσσουν τη θρησκεία 5η στην ιεράρχηση των εξουσιών.
Ολοι έσπευσαν να καταδικάσουν τον Μπιν Λάντεν όταν προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την πίστη στο Ισλάμ για να επηρεάσει τη δύναμη της ψυχής εκατομμυρίων μουσουλμάνων. Και τότε όλοι οι ηγέτες του κόσμου μίλησαν για την ανάγκη διάκρισης. Μια διάκριση που δεν επέδειξε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όταν δεν διαχώρισε τη θέση της από τις αρπακτικές και εξολοθρευτικές τάσεις των αποικιοκρατών στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική, στην Ασία και στην Ωκεανία, όπου με το πρόσχημα του πολιτισμένου και τη σφραγίδα του Χριστιανισμού επεβλήθησαν. Δεν υπήρχε διάκριση όταν το Βατικανό μέσω των χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων προσπαθούσε στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου να επιβάλει τις θέσεις του.
Τη διάκριση αυτή είχαν όμως κορυφαίοι ορθόδοξοι αρχιερείς, όπως ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός Παπανδρέου που χρημάτισε αντιβασιλέας και ο από Τραπεζούντος Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος Φιλιππίδης ο οποίος συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις της Συνθήκης των Σεβρών. Τότε η εθναρχούσα Εκκλησία ήταν αναγκαία και κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τη δύναμή της και την εξουσία που της έδινε ο ίδιος ο λαός.
Τα όρια ανάμεσα στον υπεύθυνο δημόσιο λόγο, που στηλιτεύει το άδικο και υπογραμμίζει τις αξίες της αλληλεγγύης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού της ετερότητας και αποτελεί χρέος κάθε συνεπούς πνευματικού ανθρώπου, και στην πολιτική ανάμειξη είναι δυσδιάκριτα. Τα τηλεοπτικά παράθυρα, η παραπληροφόρηση, η σύγχυση ανάμεσα στην εσχατολογική διδασκαλία της Εκκλησίας και στο ήθος των χριστιανών μέσα στην οργανωμένη κοινωνία επιτείνουν τη σύγχυση. Ο Αρχιεπίσκοπος έχει μια τεράστια δύναμη που εδράζεται στο 98% των Ελλήνων που δηλώνουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο χριστιανοί ορθόδοξοι. Το κήρυγμα της Εκκλησίας και η θετική μαρτυρία των εργατών του Ευαγγελίου υπογραμμίζουν ότι η πίστη στη μεταθανάτιο ζωή διαμορφώνει και το ήθος του ελεύθερου, έντιμου και δημιουργικού πολίτη. Το πρόβλημα σήμερα στην Ελλάδα είναι ότι ορισμένοι πολιτικοί δεν συναντούν συχνά εκκλησιαστικούς ηγέτες με όραμα, απόψεις και συνέπεια. Οπως επίσης και ότι ορισμένοι συνεργάτες του κ. Χριστόδουλου που κατοικοεδρεύουν στην Αγίας Φιλοθέης, κληρικοί και λαϊκοί, δεν συνειδητοποιούν ποιος και πόσο υπεύθυνος είναι ο ρόλος τους. Αποδεικνύονται ανεπαρκείς ως εξ απορρήτων και επί παντός επιστητού σύμβουλοι ενός Προκαθημένου. Ο ίδιος κ. Χριστόδουλος έχει τη γνώση, την καλλιέργεια, την τόλμη και την αδιαφιλονίκητη εργατικότητα αλλά ζει την τραγική μοναξιά του ηγέτη…
