Στις αρχές του 1995 όταν η περίφημη «ομάδα των τεσσάρων» του ΠαΣοΚ οργάνωνε την επέλασή της προς την κομματική και κυβερνητική εξουσία του Ανδρέα Παπανδρέου η κυρία Δάφνη Σημίτη συνάντησε τυχαία την κυρία Βάσω Παπανδρέου και τη ρώτησε «τι κάνει». «Τι να κάνω, σπρώχνω τον Κώστα και συγκρατώ τον Πάγκαλο» της απάντησε. Είναι η συντομότερη και για πολλούς και η ακριβέστερη περιγραφή της σχέσης ανάμεσα σε δύο πολιτικούς που ξεκίνησαν από διαφορετικές αφετηρίες, βρέθηκαν στο ίδιο κόμμα, είχαν τις ίδιες φιλοδοξίες, απέφυγαν από τύχη να τις διασταυρώσουν, συνεργάστηκαν στενά και εν τέλει δεν απέφυγαν τη μοίρα που τους επεφύλαξαν οι «αταίριαστοι» χαρακτήρες τους: συγκρούστηκαν!
Ο κ. Κ. Σημίτης, 65 ετών, και ο κ. Θ. Πάγκαλος, 63 ετών, βρίσκονται σήμερα έτσι όπως θα μπορούσαν να είχαν βρεθεί πριν από πολλά χρόνια: απέναντι. Πληθωρικός, εξωστρεφής, με εξαίρετη σκηνική παρουσία, θαυμάσια ρητορική και με καταβολές στη μαρξιστική Αριστερά ο δεύτερος. Μεθοδικός, λιγομίλητος, σχεδόν ανθρωποφοβικός και πρωταγωνιστής στη ριζοσπαστική Κεντροαριστερά της δεκαετίας του ’60 ο πρώτος. Συνιδρυτής του «Ομίλου Παπαναστασίου» ο κ. Σημίτης. Ιδρυτικό μέλος των Λαμπράκηδων ο κ. Πάγκαλος. Ο κ. Σημίτης σπούδασε, εργάστηκε και έδρασε στη Γερμανία και στο ΠΑΚ στη διάρκεια της δικτατορίας. Ο κ. Πάγκαλος είναι γαλλοτραφής και από τη 12η Ολομέλεια του ΚΚΕ βρέθηκε πιο κοντά στις ιδέες του «Μάη του ’68». Η συνύπαρξή τους στο ΠαΣοΚ μετά το 1974 οφείλεται περισσότερο σε καπρίτσιο της πολιτικής, που στην περίπτωσή τους πήρε τη μορφή του Α. Παπανδρέου, για τον οποίο επίσης δεν συνέπεσαν ποτέ τα αισθήματά τους. Ο κ. Πάγκαλος τον θαύμαζε. Ο κ. Σημίτης απλώς τον αποδεχόταν. Δεν είναι παράδοξο ότι τα αντίστοιχα αισθήματα είχε και ο ιδρυτής του ΠαΣοΚ για τους ίδιους.
Στην ίδρυση του ΠαΣοΚ ο κ. Σημίτης ως επιτελικό στέλεχος του ΠΑΚ είχε διακριτό πρωταγωνιστικό ρόλο και ήταν μέλος του ΕΓ, ως το 1978 που απεχώρησε μετά την πρώτη αναμέτρησή του με τον Α. Παπανδρέου. Ο κ. Πάγκαλος καταξιώθηκε στο ΠαΣοΚ δύο χρόνια αργότερα, όταν σε ένα σεμινάριο για τον σοσιαλισμό που διοργάνωσε το Κίνημα στην Πάντειο ένας αριστερός διανοούμενος κέρδισε το ακροατήριο με την ευστροφία και την εξαίρετη ευγλωττία του. Ως τότε είχε δράση στα δημοτικά πράγματα της Ελευσίνας και στις πρώτες οικολογικές κινήσεις της περιοχής κατά του νέφους. Δικηγόροι και οι δύο, βρέθηκαν μετά το 1981 στο ίδιο υπουργικό συμβούλιο: ο κ. Πάγκαλος ως βουλευτής του υπολοίπου Αττικής, υφυπουργός Εμπορίου από το 1982 και αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών από το 1984, ο κ. Σημίτης ως εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Γεωργίας ως το 1985.
Στη φοβερή περίοδο 1987-89 είχαν εμφανώς διαφορετική συμπεριφορά. Ο κ. Σημίτης μετά την παραίτησή του από την κυβέρνηση πήρε σταδιακά τις αποστάσεις του από τον Α. Παπανδρέου και στην κορύφωση του δράματος που ονομάστηκε «βρώμικο ’89» δεν θα τον κατέτασσε κανείς στους υποστηρικτές του. Αντιθέτως ο κ. Πάγκαλος μπήκε στην εμπροσθοφυλακή του ΠαΣοΚ εκείνη την εποχή και συγκρούστηκε με την παραδοσιακή Αριστερά την περίοδο της συγκυβέρνησης. Αυτό τον έφερε στην πρώτη γραμμή των στελεχών που αποθέωνε η βάση του ΠαΣοΚ και άρχισε να διαμορφώνει ηγετικό προφίλ. Ο κ. Σημίτης είχε ήδη τέτοιο προφίλ, αλλά λίγοι εντός του ΠαΣοΚ ήταν διατεθειμένοι να του το αναγνωρίζουν. Αλλωστε είναι η εποχή που όσοι μιλούν για τη διαδοχή του Α. Παπανδρέου τής δίνουν και ονοματεπώνυμο: Γιώργος Γεννηματάς. Και με αυτόν οι δύο άνδρες είχαν διαφορετικές σχέσεις: ο κ. Σημίτης συνέπλεε μαζί του· ο κ. Πάγκαλος κρατούσε αποστάσεις. Ο θάνατός του ωστόσο άνοιξε μια νέα σελίδα στις σχέσεις τους.
Αυτή η σελίδα λίγο έλειψε να μείνει με ελάχιστες γραμμές. Πάνω που ο κ. Σημίτης έβαζε πλώρη για την ηγεσία του ΠαΣοΚ, ο Α. Παπανδρέου έδινε το δαχτυλίδι στον κ. Πάγκαλο. Στη Χαριλάου Τρικούπη σιγοψιθυρίζουν ότι «ο Πάγκαλος έχει στόφα ηγέτη». Στην Εκάλη ο Α. Παπανδρέου το επικυρώνει. «Είναι καλός στο μπαλκόνι, ο Εβερτ δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μαζί του» εξομολογήθηκε κάποτε.
Είχε σκεφθεί να τον χρίσει υπουργό Εθνικής Οικονομίας στον πρώτο ανασχηματισμό μετά το 1994, αλλά δεν προχώρησε. Τον έχρισε όμως υποψήφιο δήμαρχο Αθηναίων ένα βράδυ στο Λαγονήσι και μία εβδομάδα αργότερα το ανακοίνωσε αιφνιδίως στο ΕΓ σκορπώντας ενθουσιασμό στη βάση του ΠαΣοΚ. Εκείνη την εποχή ο κ. Θ. Τσουκάτος προσπαθεί να μαζέψει τους πρώτους υποστηρικτές του κ. Σημίτη «στην οργάνωση» με περιοδείες στην επαρχία. Οταν έμαθαν στο «σημιταίικο» τα νέα για τον κ. Πάγκαλο έπεσαν σε περισυλλογή. Ούτε σκέψη ότι θα μπορούσαν να τον αντιμετωπίσουν, παρ’ ότι την ίδια εποχή έχουν και οι δύο έναν αντίπαλο που αργότερα θα τους ενώσει: τον κ. Α. Τσοχατζόπουλο. Ο οποίος βλέπει ότι όσο εύκολο είναι να απομονώσει τον κ. Σημίτη στο κόμμα άλλο τόσο δύσκολο είναι να περιορίσει την ώθηση που έδινε στον κ. Πάγκαλο ο Α. Παπανδρέου, που έπαιρνε κάθε πρωί τον υπουργό Εσωτερικών κ. Κ. Σκανδαλίδη και τον ρωτούσε «τι έκανε για τον Θόδωρο».
Ωστόσο ο μοιραίος άνθρωπος έμελλε να είναι ένας ξένος: ο κ. Δ. Αβραμόπουλος. Από τη στιγμή που κέρδισε τον κ. Πάγκαλο στον Δήμο Αθηναίων, τα εσωκομματικά δεδομένα άλλαξαν. Με τον θάνατο του Γ. Γεννηματά ανετράπησαν πλήρως και ο κ. Σημίτης πήρε τα πάνω του. Η σύγκρουση του κ. Πάγκαλου με τον Α. Παπανδρέου μετέφερε το παιχνίδι της διαδοχής ανάμεσα στον κ. Τσοχατζόπουλο και στον κ. Σημίτη. Μοιραία ο κ. Πάγκαλος βρέθηκε πλησιέστερα στον δεύτερο. Και τον Νοέμβριο του 1994 βρέθηκε μαζί του στο τραπέζι της κυρίας Βάσως Παπανδρέου, μαζί με τον κ. Π. Αυγερινό. Κανείς όμως δεν διέκρινε ότι έγιναν προσωπικοί φίλοι. Στον καβγά του κ. Πάγκαλου το καλοκαίρι του 1995 με τον κ. Κ. Λαλιώτη ο κ. Σημίτης δεν τον κάλυψε. Η αποχώρησή του από την ΚΕ του ΠαΣοΚ λίγο αργότερα απλώς κατέστησε στενότερη τη συνεργασία τους. Τόσο στενή που ο κ. Πάγκαλος τον Δεκέμβριο του 1995, με τον Α. Παπανδρέου στο Ωνάσειο, τάχθηκε χωρίς δισταγμό υπέρ της υποψηφιότητας του κ. Σημίτη για την πρωθυπουργία, περιορίζοντας κάθε ενδεχόμενη επιθυμία της κυρίας Παπανδρέου.
Ο κ. Σημίτης έγινε πρωθυπουργός, ο κ. Πάγκαλος επέστρεψε στο υπουργείο Εξωτερικών, ως τη στιγμή που έσκασε η υπόθεση Οτσαλάν. Κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς συνέβη μεταξύ τους εκείνο το κρίσιμο 15ήμερο του Φεβρουαρίου του 1999, που έκλεισε με τη δραματική αποπομπή του κ. Πάγκαλου από την κυβέρνηση. Η επιστροφή του στο υπουργείο Πολιτισμού με τη ζωτική ευθύνη της Ολυμπιάδας έδειξε ότι οι πληγές επουλώθηκαν. Σύντομα η εικόνα άλλαξε. Η επιμονή του κ. Πάγκαλου να ξιφουλκεί κατά του διαδόχου του στο υπουργείο Εξωτερικών και η διευρυνόμενη πεποίθηση στο εσωτερικό του ΠαΣοΚ ότι επίκειται πρόωρα η «μετά Σημίτη εποχή» μεγάλωσαν τις αποστάσεις ανάμεσα στους δύο άνδρες. Και το φθινόπωρο του 2000 ο κ. Σημίτης «παραίτησε» για πρώτη φορά υπουργό του από ραδιοφώνου, και αυτός ήταν ο κ. Πάγκαλος. Οι πρώην συμπαίκτες ήταν τώρα αντίπαλοι.
ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Το «μοιραίο» τηλεφώνημα
Πριν από το συνέδριο του ΠαΣοΚ, και ο κ. Πάγκαλος πέρασε ύστερα από εννέα μήνες την πόρτα του Μεγάρου Μαξίμου. Ολοι έμειναν με την εντύπωση ότι οι αποστάσεις περιορίστηκαν και θα έπαιρνε πια τη θέση του στο υπουργικό συμβούλιο. Ωσπου ήλθε το τηλεφώνημα της 23ης Οκτωβρίου 2001:
Θόδωρε, θέλω να μην είσαι υποψήφιος για το Εκτελεστικό Γραφείο.
Κώστα, θέλω να με κρίνει η Κεντρική Επιτροπή.
Μου δημιουργείς πρόβλημα.
Λυπάμαι. Σε έχω διευκολύνει πολλές φορές.
Την άλλη ημέρα, όσες φορές και αν χτύπησε το τηλέφωνο του κ. Πάγκαλου καμία δεν ήταν από το Μέγαρο Μαξίμου. Η «χαμένη άνοιξη» του περασμένου θέρους κατέστη μια παρένθεση. Απλώς ο κ. Πάγκαλος ενέγραψε στο ενεργητικό του μια εξαιρετικά υποδειγματική στάση.
Η χθεσινή συνέντευξη του κ. Πάγκαλου όρισε ένα νέο εσωκομματικό μέτωπο, με τον ίδιο στον ρόλο μιας νέου τύπου εσωκομματικής αντιπολίτευσης. Η ανθοδέσμη που έστειλε ο κ. Σημίτης την Τετάρτη όταν οι Πάγκαλοι έγιναν… τρεις δεν άλλαξε τίποτε. Στο ΠαΣοΚ διαβλέπουν ότι πολύ σύντομα, νωρίτερα από ό,τι περίμεναν, θα βρεθούν απέναντι σε έναν ιδιαίτερα αυστηρό επικριτή, με ευρύ ακροατήριο και με οξύ πολιτικό λόγο. Ο κ. Πάγκαλος έδειξε ήδη τις προθέσεις του και οι φίλοι του λένε ότι «περιμένει», χωρίς να διευκρινίζουν τι ακριβώς. Το βέβαιο είναι ότι δεν περιμένει νέο τηλεφώνημα του κ. Σημίτη. Ούτε στη δική του ατζέντα θα βρει κανείς τα τηλέφωνα του Μεγάρου Μαξίμου.
* Τι είπε στα «ΝΕΑ» Πάγκαλος κατά Σημίτη και υπέρ Παπανδρέου
Πέντε εικοσιτετράωρα μετά τον ανασχηματισμό ο κ. Θ. Πάγκαλος άνοιξε τα χαρτιά του. «Οποιος φρονεί ότι η δική μου φωνή δεν θα ακούγεται κάνει πολύ μεγάλο λάθος και δεν θα έπρεπε να το κάνει» τονίζει με νόημα σε χθεσινή συνέντευξή του στα «Νέα».
Ο πρώην υπουργός προαναγγέλλει τη στάση που θα τηρήσει εφεξής αναφέροντας ότι «εγώ και άλλοι συνάδελφοί μου είμαστε αποφασισμένοι για ζωηρή κριτική στήριξη της κυβέρνησης, δεν θα πάμε με σκυμμένο το κεφάλι».
Με πολλές αιχμές κατά του Πρωθυπουργού και του περιβάλλοντός του τονίζει ότι «το μόνο που μπορώ να κάνω για να βοηθήσω είναι η κριτική, και θα την κάνω» και καταγγέλλει τις λίστες του συνεδρίου ως «ταπεινωτικές για τον έλληνα πολίτη» προσθέτοντας: «Οταν αρνήθηκα εν καιρώ δικτατορίας τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό του ΚΚΕ, θα δεχθώ τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό των σημερινών οργανωτικών στελεχών του ΠαΣοΚ;».
Επικρίνει και το περιεχόμενο του συνεδρίου: «Ολη η ρητορεία που ασκήθηκε είναι μια απάτη σε βάρος του ελληνικού λαού». Εξηγεί με δηκτικό τρόπο την υποστήριξη που προσέφερε στον κ. Σημίτη υπογραμμίζοντας ότι «δεν διαλέγει να κάνει το καλύτερο στη ζωή του, καμιά φορά διαλέγει το μη χειρότερο» και θεωρώντας ότι ο αποκλεισμός του από το Εκτελεστικό Γραφείο και την κυβέρνηση έγινε για να μην ακούγεται η φωνή του προαναγγέλλει μια αντιπολίτευση νέου τύπου στο ΠαΣοΚ, οργανωμένη και ενδεχομένως με τον ίδιο επικεφαλής.
Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της συνέντευξης είναι η αλλαγή στάσης του έναντι του κ. Γ. Παπανδρέου: «Είναι εξαιρετικό στέλεχος και, αντίθετα απ’ ό,τι νομίζουν πολλοί, έχουμε ικανοποιητικές σχέσεις σε προσωπικό επίπεδο. Είναι κατάλληλος για πρωθυπουργός».
