Ακριβώς πριν από έναν χρόνο, τέτοια εποχή, η ελληνική κοινωνία υποκλινόταν σε έναν από τους αυτοδημιούργητους κατακτητές της. Ο Παντελής Σφηνιάς, ο γιος του κυρ Νίκου, του φούρναρη από το Ρέθυμνο, ανέβαινε στον Ολυμπο της απόλυτης επιτυχίας. Επικεφαλής ενός ναυτιλιακού κολοσσού τον οποίο ο ίδιος δημιούργησε από το μηδέν, ένας νέος γάμος, η επαγγελματική καθιέρωση, η επιχειρηματική αναγνώριση και μια ολόκληρη θάλασσα στα πόδια του… Εναν χρόνο αργότερα άνοιξε την μπαλκονόπορτα και βούτηξε από τον Ολυμπο στην άσφαλτο. Σφηνιάς-θύτης ή Σφηνιάς-θύμα; Η άνοδος και η πτώση ενός ανθρώπου σε οικονομική συσκευασία 12 μηνών.
Ενα παιδί από το Ρέθυμνο της Κρήτης ξεκινάει να κατακτήσει τον κόσμο. Αλλάζει δυο-τρεις δουλειές, όλες όμως σε σχέση με τη θάλασσα. Ανεβαίνει αργά αλλά ανεβαίνει σταθερά. Ωσπου ο ρυθμός της ανόδου αρχίζει και επιταχύνεται ζαλιστικά.
Σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, ο Σφηνιάς αρχίζει να βγάζει λεφτά ως ναυτιλιακός πράκτορας κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Τότε κτίζει το σπίτι του στην Εκάλη και αποκτά ένα εξοχικό στα Λεγρενά. Είναι η περιουσία ενός επιτυχημένου επαγγελματία, χωρίς τίποτε το εντυπωσιακό.
Η επιρροή του όμως στον χώρο της ακτοπλοΐας αρχίζει να είναι αναντίστοιχη με τη θέση ενός ανθρώπου που απλώς διαχειρίζεται πρακτορεία των Μινωικών Γραμμών. Ολοι ξέρουν ή διαισθάνονται ότι είναι κάτι περισσότερο από αυτό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ένας άνθρωπος πανέξυπνος και ικανός, ο οποίος γνωρίζει άριστα τον επιχειρηματικό χώρο της ακτοπλοΐας. Διαθέτει επιπλέον αυτό το ειδικό χάρισμα να βλέπει μπροστά από τις εξελίξεις. Εχει όραμα αλλά και άποψη για τον χώρο του. Αντιλαμβάνεται ότι η παραδοσιακή ακτοπλοΐα των μικροεφοπλιστών οδεύει προς το τέλος της. Οτι χρειάζεται κάτι καινούργιο.
Είναι ο πραγματικός εγκέφαλος πίσω από το επιτυχημένο εγχείρημα των Μινωικών Γραμμών; Εκεί οι απόψεις στον ναυτιλιακό χώρο διίστανται. Αλλοι του αποδίδουν ευθέως την πατρότητα της ιδέας, τον χαρακτηρίζουν «ιθύνοντα νου» χωρίς να αναμειχθεί ποτέ στη διοίκηση. Αλλοι θεωρούν ότι κατάφερε απλώς να εμπορευθεί προς τα έξω έναν τέτοιο ρόλο χωρίς να μειώνουν την ειδική συνεισφορά του στο επιχειρηματικό άλμα της εταιρείας. Αλλοι εκτιμούν ότι ανεξαρτήτως ρόλου η μεγαλύτερη επιτυχία του ήταν οι σχέσεις που κατάφερε να οικοδομήσει με τις Μινωικές Γραμμές.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο Σφηνιάς κάνει ένα πραγματικό κοινωνικό άλμα. Ενας από τους παλαιότερους φίλους του, ο κοσμηματοπώλης κ. Κ. Καίσαρης, του ανοίγει τις πόρτες. Μπαίνει πια στα υψηλότατα κλιμάκια της αθηναϊκής τζετ σετ και του επιχειρηματικού κόσμου. Ο μικρός ναυτιλιακός πράκτορας συνομιλεί με κολοσσούς και μεγιστάνες.
Με την οικογένεια Βαρδινογιάννη γνωρίζεται από παλιά λόγω Κρήτης, Ρεθύμνου και θάλασσας. Ο Ολυμπιακός, η μεγάλη αγάπη του Σφηνιά, τον φέρνει κοντά στον κ. Σ. Κόκκαλη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Συχνά βρίσκονται στο γήπεδο ή γιορτάζουν μαζί μια επιτυχία της ομάδας. Αργότερα θα γνωριστεί και με τον κ. Δ. Κοντομηνά, μια γνωριμία που πολύ γρήγορα παίρνει τον χαρακτήρα στενής φιλίας. Τα ονόματα των νέων γνωριμιών του δεν έχουν τελειωμό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σφηνιάς είναι ΠαΣοΚ σχεδόν από τότε που υπάρχει ΠαΣοΚ. Κρητικός και από το Ρέθυμνο δεν είχε πολλές πιθανότητες να βγει κάτι άλλο. Στο ΠαΣοΚ έχει φίλους, τα περισσότερα κυβερνητικά στελέχη τα ξέρει προσωπικά.
Αλλά και αυτό να μη συνέβαινε, οι Μινωικές Γραμμές είναι μεγάλο διαβατήριο. Του εξασφαλίζει άμεση πρόσβαση στον εκάστοτε υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας. Τον βοήθησε το ΠαΣοΚ; Τον ευνόησε το ΠαΣοΚ; Υπήρξε ο «άνθρωπος του ΠαΣοΚ στη ναυτιλία»; Εφτιαξε ένα «πράσινο μονοπώλιο»; Η συζήτηση γίνεται και θα γίνεται στο διηνεκές. Γεγονός είναι ότι πάντα ένας επιχειρηματίας αναπτύσσεται καλύτερα όταν το κόμμα που υποστηρίζει βρίσκεται στην εξουσία! Είναι αλήθεια ότι ο Σφηνιάς δεν τσιγκουνεύεται τα εισιτήρια για τους πράσινους ετεροδημότες. Αλλά ως έξυπνος επιχειρηματίας δεν βάζει όλα τα αβγά στο ίδιο καλάθι. Λέγεται μάλιστα ότι στις τελευταίες εκλογές διέθεσε τρία πλοία για ετεροδημότες και στη ΝΔ με προσωπική προσφορά στον κ. Κ. Καραμανλή. Οι αλλαγές αγγίζουν και την οικογενειακή του κατάσταση. Το 1995 χωρίζει από την πρώτη του σύζυγο ένας γάμος που είχε κρατήσει από το 1972 και είχε δώσει δύο παιδιά, τον Νίκο και τον Μηνά. Επισήμως ο λόγος του διαζυγίου είναι «αμοιβαία κόπωση». Ο,τι και αν συνέβη, πάντως, οι σχέσεις του με την πρώην σύζυγό του παρέμειναν καλές ως το τέλος. Στις 14 Νοεμβρίου 1999 ο Σφηνιάς παντρεύεται την κυρία Γιούλη Κλωνιζάκη. Ο γάμος έγινε σε ένα εκκλησάκι στη Ρώμη με κουμπάρους τον κ. Κοντομηνά και τον κ. Καίσαρη. Ηταν η εποχή του απόλυτου θριάμβου. Ουδείς μπορούσε να πιστέψει τότε ότι η πρώτη επέτειός τους θα γιορταζόταν σε τόσο ζοφερό κλίμα.
* Οι μυστικές συνομιλίες
Το καλοκαίρι του 1999 αγοράζει και το σπίτι στη Μύκονο, στην περιοχή του Τούρλου. Ενα σπίτι περίπου 150 τ.μ., με μια μικρή πισίνα αλλά και με γήπεδο τένις. Ο Σφηνιάς πλέον πληροί όλα τα τυπικά στοιχεία ενός έλληνα μεγιστάνα. Ακόμη και αν ο ίδιος δεν είναι ούτε κολοσσός ούτε βαθύπλουτος. Θα επιχειρήσει να γίνει. Η μεγάλη του ιδέα ήταν η MFD. Μια ιδέα που πείθει… Η ιδιωτική συμμετοχή στο κεφάλαιο μάζεψε 127 δισ. δρχ., τα 70 δισ. σε ρευστό.
Χρήμα πρωτοφανές για μια εταιρεία εκτός Χρηματιστηρίου. Ολόκληρη η επιχειρηματική Αθήνα συνωθείται στον προθάλαμο μιας επιχειρηματικής προσπάθειας την οποία η ναυτιλιακή αγορά έχει προεξοφλήσει ως χρυσωρυχείο. Οι μεγαλύτεροι οικονομικοί παράγοντες βάζουν μέσον για να μπορέσουν να αγοράσουν μετοχές. «Αν ήθελε, ο Παντελής θα είχε μαζέψει τότε και τα διπλάσια ή τα τριπλάσια χρήματα. Τον παρακαλούσαν να του δώσουν λεφτά!» λέει ένας στενός συνεργάτης του, ο οποίος έζησε την προσπάθεια αυτή από την πρώτη της μέρα. Η βασική ιδέα είναι όντως μεγαλοφυής. Μαζεύεις πολλά χρήματα από πολλούς, εξαγοράζεις τους μικρούς βάζοντάς τους και αυτούς στην εταιρεία, ανανεώνεις τον στόλο, γίνεσαι ουσιαστικά μονοπώλιο, εκσυγχρονίζοντας ταυτοχρόνως και την ακτοπλοΐα. Την ίδια στιγμή μπαίνεις στο Χρηματιστήριο, ώστε οι πολλοί παίρνουν τα λεφτά τους πίσω στο πολλαπλάσιο.
Σε αυτούς μένουν οι μετοχές και στον Σφηνιά η διοίκηση μιας θαλασσινής αυτοκρατορίας. Ο άνθρωπος που θα γινόταν Βασιλιάς του Αιγαίου. Τελικά η περίοδος της βασιλείας κράτησε πολύ λίγο. Για την ακρίβεια, βυθίστηκε μια φουρτουνιασμένη νύχτα στη βραχονησίδα Πόρτες, έξω από την Πάρο. Θύματα 81… Για την ακρίβεια, 82. Δύο μήνες αργότερα ο άνθρωπος που δεν ήταν πια βασιλιάς πήδηξε από το μπαλκόνι του γραφείου του. Σκοτώθηκε ακριβώς όπως ο Ικαρος όταν πέταξε πολύ ψηλά, να φθάσει τον ήλιο.
Η ζωή μετά το ναυάγιο
Οσοι τον ζούσαν από κοντά συμφωνούν: ο Σφηνιάς δεν αντέδρασε με ενοχές ή τύψεις για το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα». Ηταν οδύνη για τους νεκρούς, αγανάκτηση για το λάθος, οργή για τη στάση του Τύπου απέναντί του. Αλλά ούτε ενοχές ούτε τύψεις.
Σε καμία στιγμή, λένε, δεν αισθάνθηκε ένοχος ή έστω απλώς υπεύθυνος. Σε αυτό όλες οι μαρτυρίες είναι κατηγορηματικές. Δεν υπάρχουν τύψεις διότι δεν θεωρεί ότι φέρει ευθύνη για την τραγωδία. Μάλλον όμως είναι ο μόνος που το πιστεύει ή τολμάει να το πει.
Ο δημόσιος διασυρμός τον κάνει σιγά σιγά άλλον άνθρωπο. «Είμαι ο Σφηνιάς, ο φονιάς» λέει με πίκρα στους φίλους του όταν παίρνει τηλέφωνο. Αγωνίζεται να είναι παρών στις εξελίξεις, να κρατήσει την εταιρεία που θεωρεί δημιούργημα ζωής, να δώσει κουράγιο στους υπολοίπους. Η ζωή του όμως δεν είναι πια η ίδια.
Εχει αραιώσει τις δημόσιες εμφανίσεις του. Δεν αποδέχεται εύκολα προσκλήσεις. Πόσο μάλλον που και οι προσκλήσεις έχουν αραιώσει πολύ. Ο Σφηνιάς δεν είναι πια ο περιζήτητος καλεσμένος, το χαϊδεμένο παιδί μιας κοσμικής κοινωνίας. Μένει μόνος. «Μόνο εσύ μ’ αγαπάς» συνηθίζει να λέει στη γυναίκα του.
Η πικρία αρχίζει και τον κερδίζει. Πικρία απέναντι στον Τύπο και στις τηλεοράσεις πολλοί από τους σημερινούς κατηγόρους του σπρώχνονταν πριν από λίγες εβδομάδες για να τους εξασφαλίσει ένα εισιτήριο ή για να τους δώσει μια συνέντευξη.
Πικρία απέναντι στην κυβερνητική παράταξη για την οποία θεωρεί ότι βοήθησε όπως μπορούσε προτού τον εγκαταλείψει τη δύσκολη στιγμή. Πικρία για τους πολιτικούς που βλέπει να παρελαύνουν στα κανάλια. Πικρία για γνωστούς και φίλους.
Αισθάνεται ότι πνίγεται, ότι δεν μπορεί να απαντήσει στις κατηγορίες. Οι εφημερίδες δεν δημοσιεύουν ούτε τις ανακοινώσεις της εταιρείας. Αναγκάζεται να ξοδεύει εκατομμύρια για πληρωμένες καταχωρήσεις. Φίλοι του εκδότες και δημοσιογράφοι δεν βγαίνουν καν στο τηλέφωνο. Από την άλλη πλευρά, είναι ένας υπερήφανος άνθρωπος. Αγωνίζεται να μη δείχνει την απογοήτευσή του, την απόγνωση που αρχίζει και τον περικυκλώνει. Κακά τα ψέματα: τη στιγμή της πτώσης ο Σφηνιάς πληρώνει κυρίως τον λογαριασμό της ανόδου του. Οπως συμβαίνει πάντα στην Ελλάδα.
Η ΣΥΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ Η τελευταία πράξη του δράματος
Πολλοί θεωρούν ότι η τελευταία πράξη του δράματος παίχθηκε το βράδυ της περασμένης Τρίτης, στις 7 μ.μ., όταν ο Π. Σφηνιάς συναντήθηκε με πέντε μεγαλομετόχους της εταιρείας στα γραφεία της Interamerican στο Μαρούσι. Ηταν εκεί οι κκ. Δ. Κοντομηνάς, Α. Πετράκης, Δ. Ιωάννου, Θ. Βασιλάκης και Θ. Λασκαρίδης.
Γιατί αυτή η σύνθεση; Στη σύσκεψη (η οποία κράτησε δύο ώρες και είκοσι λεπτά) δεν εκλήθησαν άλλοι σημαντικοί μέτοχοι, όπως ο κ. Σ. Κόκκαλης (ο οποίος εξαρχής είχε αρνηθεί να μετάσχει στο ΔΣ της MFD) και ο κ. Μιχ. Γουλανδρής (ο οποίος είχε πάρει τις αποστάσεις του από τις δραστηριότητες της εταιρείας μετά το ναυάγιο). Δεν είναι γνωστό αν εκλήθη πάντως δεν παρέστη ο κ. Φ. Βρυώνης, αν και μεγαλύτερος μέτοχος της εταιρείας μετά τις Μινωικές Γραμμές.
Τη σύσκεψη είχε ζητήσει ο ίδιος ο Π. Σφηνιάς. Είχε τηλεφωνήσει προσωπικά σε όλους για να κανονίσει την ώρα και τον τόπο του ραντεβού. Τυπικά ήθελε να ενημερώσει τους μεγαλομετόχους για την πορεία και τις προοπτικές της εταιρείας ύστερα από μια τόσο μεγάλη αναταραχή.
* Κριτική και ψίθυροι
Δεν ήταν όμως αυτή η ουσία της συνάντησης. Ο Σφηνιάς αισθανόταν ότι μετά το ναυάγιο οι μέτοχοι τον είχαν εγκαταλείψει. Δεν είχαν σταθεί στο πλευρό του. Ορισμένοι έτρεξαν να παραιτηθούν από το ΔΣ της εταιρείας προτού ακόμη μετρηθούν όλοι οι νεκροί του «Εξπρές Σάμινα».
Αλλοι πάλι ασκούσαν κριτική ή πολιτική ψιθύρων πίσω από την πλάτη του. Με χίλιους πλάγιους τρόπους εξέφραζαν δυσπιστία για την ικανότητά του να ανορθώσει την κατάσταση. Συμπεριφέρονταν σαν να είχαν να κάνουν με ένα βαρίδι στα επιχειρηματικά τους σχέδια. Με έναν ξοφλημένο… Θεωρητικά ουδείς μπορούσε να αμφισβητήσει τη διαχείριση του Σφηνιά όσο αυτός είχε την εμπιστοσύνη των Μινωικών Γραμμών, που ήταν μακράν ο μεγαλύτερος μέτοχος. Και όσο ουδείς μπορούσε να φανταστεί έναν εξίσου ικανό ή αξιόπιστο αντικαταστάτη.
Γι’ αυτό και δεν είχε εκδηλωθεί καμία ευθεία αμφισβήτησή του. Ισως να του υποδείκνυαν με τον τρόπο τους ότι θα έπρεπε να πάρει αυτός την πρωτοβουλία και να κάνει στην μπάντα. «Να αναλάβει τις ευθύνες του». Δεν μπαίνει κανείς στο Χρηματιστήριο με έναν «Σφηνιά φονιά» στο τιμόνι!
Προφανώς η στάση τους είχε πικράνει τον Σφηνιά αλλά απέφευγε να θίγει το θέμα. Ολοι αυτοί που πριν από έναν χρόνο συνωστίζονταν στο γραφείο του και έβαζαν μέσο για να μπουν στο μετοχικό κεφάλαιο της MFD τώρα του γύριζαν την πλάτη.
Και δεν ήταν το μόνο του πρόβλημα. Υπήρχαν και τα πιο προσωπικά. Δεν μπορούσε, για παράδειγμα, να καταλάβει γιατί είχε μετατραπεί σε κύριο κατήγορό του ο τηλεοπτικός σταθμός Alpha, του οποίου βασικός μεγαλομέτοχος είναι ο φίλος του, κουμπάρος του και μεγαλομέτοχος της MFD Δ. Κοντομηνάς. Το καλοκαίρι είχαν κάνει μαζί διακοπές στο Ιόνιο. Μόλις προ δεκαπενθημέρου είχαν γιορτάσει την επέτειο του γάμου του.
Τι συνέβαινε με τον κ. Κοντομηνά; Ηταν συμπτωματικό; ΄Η όλα αυτά έκρυβαν κάτι; Και αν ναι, ποιο ήταν το μήνυμα; Ο Σφηνιάς, άνθρωπος της πιάτσας, ήξερε να αποκωδικοποιεί τα μηνύματα. Τουλάχιστον να τα υποψιάζεται. Τα ερωτηματικά ήταν πολλά. Τι μπορεί να ζητούσαν από αυτόν οι μεγαλομέτοχοι; Είναι βέβαιο ότι δεν ήθελαν όλοι το ίδιο πράγμα. Ορισμένοι ήθελαν απλώς τα λεφτά τους ή την εκπλήρωση των επιχειρηματικών προσδοκιών τους και των υπεσχημένων. Αλλοι, λέγεται, υπέβλεπαν την ίδια την επιχείρηση: δεν θα τους κακοφαινόταν να αποχωρήσει ο Σφηνιάς και να κληρονομήσουν έναν πολλά υποσχόμενο ναυτιλιακό κολοσσό. Υπολόγιζαν ενδεχομένως ότι αποχωρώντας ο Σφηνιάς θα εκτονωθεί και η πίεση που ασκείται σήμερα στην εταιρεία.
Ολα αυτά λοιπόν καθιστούσαν μια συνάντηση του Σφηνιά με ορισμένους μετόχους σχεδόν επιβεβλημένη. Επρεπε κάπως να ξεκαθαρίσει το τοπίο…
«Το Βήμα» είναι σε θέση να γνωρίζει ότι η σύσκεψη της Τρίτης δεν ήταν καθόλου ειδυλλιακή, όπως έσπευσαν να διαβεβαιώσουν τον Τύπο οι μετέχοντες μετά την αυτοκτονία του. Ούτε του είπαν «προχώρα!» ούτε τον διαβεβαίωσαν ότι είναι μαζί του. Ούτε όμως του ζήτησαν και να φύγει. Τουλάχιστον δεν του το είπαν έτσι ακριβώς.
* Οι δικαστικές εξελίξεις
Ο Σφηνιάς παρουσίασε την πορεία της εταιρείας και μίλησε για κέρδη που θα κυμανθούν μεταξύ 2,5 και 3 δισ. δρχ., ποσό εξαιρετικά σημαντικό για μια τόσο νέα εταιρεία. Ανέφερε επίσης ότι υπάρχει ταμειακή ευχέρεια που φθάνει τα 18,5 δισ. δρχ.
Αναφέρθηκε επίσης στις δικαστικές εξελίξεις για την υπόθεση του ναυαγίου. Σημείωσε με ικανοποίηση ότι την προηγούμενη ακριβώς ημέρα το Τμήμα Ασφαλιστικών Μέτρων του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς είχε δικαιώσει τη MFD λέγοντας ότι δεν έχει διαπιστωθεί ευθύνη της εταιρείας για το ναυάγιο.
Ηξερε βεβαίως ότι ο εφέτης-ανακριτής θα απαγγείλει ενδεχομένως κατηγορία σε αυτόν και σε άλλα στελέχη της εταιρείας. Θα έπρεπε να απολογηθεί. Αλλά εκτιμούσε ότι η υπόθεση, σε ό,τι αφορά τον ίδιο, δεν θα έφθανε στο δικαστήριο και ότι θα μπορούσε να απαλλαγεί με βούλευμα. Η άποψη αυτή αμφισβητήθηκε από τους παρόντες. Η αμφισβήτηση ήταν κρίσιμη. Ουσιαστικά συζητούσαν για το αν ο Σφηνιάς μπορούσε να παραμείνει ή όχι στη διοίκηση της εταιρείας.
Μεσούσης της σύσκεψης, ο Σφηνιάς τηλεφώνησε στον νομικό σύμβουλο της εταιρείας κ. Ι. Ηρειώτη και τον ρώτησε, παρόντων των υπολοίπων, να επιβεβαιώσει το ενδεχόμενο έκδοσης απαλλακτικού βουλεύματος. Ο κ. Ηρειώτης το επιβεβαίωσε.
Ποιους έπεισε γι’ αυτή την αισιόδοξη προοπτική; Οχι πολλούς, φαίνεται. Είναι αλήθεια ότι τους παρισταμένους ενδιέφερε ένα κυρίως πράγμα: το Χρηματιστήριο. Από αυτό εξαρτιόταν η υλοποίηση του αρχικού επιχειρηματικού σχεδίου. Είχαν βάλει τα λεφτά τους. Και με τα λεφτά δεν παίζουν.
* Η εισαγωγή στο Χρηματιστήριο
Ο Σφηνιάς παραδέχθηκε ότι πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να μπουν στη Σοφοκλέους μέσα στο 2001. Ο πιο σκληρός επικριτής του στη σύσκεψη ήταν ο κ. Λασκαρίδης, ο οποίος εκπροσωπούσε και τον αδελφό του. Ισως δεν ήταν όμως ο πιο επίφοβος.
Εδώ μπαίνουμε στη σφαίρα του σεναρίου. Είχε δώσει ο Σφηνιάς προσωπικές ή εταιρικές εγγυήσεις για τα χρήματα που είχαν επενδυθεί και την απόδοσή τους; Είχαν γίνει λογιστικές εγγραφές πολύ υψηλότερες από την ονομαστική αξία των μετοχών; Είχαν διασφαλιστεί οι αποδόσεις των επενδύσεων που είχαν κάνει διάφορα αμοιβαία κεφάλαια, κυρίως του ομίλου Interamerican; Εκεί κρύβεται ένα μέρος της απάντησης.
«Το Βήμα» μίλησε με αρκετούς μετόχους της MFD. Κανείς δεν ανέφερε ότι είχε πάρει τέτοιες εγγυήσεις. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν είχαν δοθεί και σε κανέναν. Το βέβαιο είναι πως οι όροι και οι τιμές συμμετοχής στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου δεν ήταν ενιαίοι. Υπήρξαν χωριστές διαπραγματεύσεις. Κάτι που δεν είναι εντελώς ασυνήθιστο.
Ακόμη κι αν υπήρξαν πάντως τέτοιες πιεστικές απαιτήσεις στο όνομα εγγυήσεων που είχαν δοθεί, πολύ δύσκολα θα διατυπώνονταν στη διάρκεια μιας σύσκεψης. Εκτός κι αν όλοι οι μετέχοντες είχαν λάβει τις ίδιες ακριβώς εγγυήσεις. Αν δηλαδή η συμμετοχή τους στο εγχείρημα υπαγόταν στο ίδιο ακριβώς καθεστώς, τους καθιστούσε μια ιδιαίτερη κατηγορία μετόχων. Και αν αυτό εξηγούσε τη συγκεκριμένη σύνθεση της σύσκεψης.
Μετά το τέλος της πάντως ο Σφηνιάς δεν είχε μάθει τίποτε καινούργιο. Τίποτα που να μην το φοβόταν ήδη. Σε όσους μίλησε είπε ότι «τα πράγματα πήγαν καλά». Στην πραγματικότητα τίποτε δεν είχε πάει όπως θα ήθελε. Στην καλύτερη περίπτωση, το τοπίο δεν είχε ξεκαθαρίσει, δεν είχε πάρει παράταση. Στην χειρότερη, η πίεση είχε εκδηλωθεί εντονότερα από ποτέ.
