Η Μαύρη Βίβλος του Κομμουνισμού θυμίζει την Αναζήτηση του χαμένου χρόνου του Προυστ. Ολοι έχουν άποψη για το έργο, λίγοι το έχουν διαβάσει ολόκληρο. Πρόκειται για έναν συλλογικό τόμο όπου «καταδεικνύεται» η εγκληματική φύση του σοσιαλισμού: εκατό εκατομμύρια, μαθαίνουμε, υπήρξαν τα θύματα του καθεστώτος, έτσι όπως εφαρμόστηκε σε 15 χώρες κατά τον 20ό αιώνα. Ο πλάγιος τίτλος του βιβλίου είναι εύγλωττος: Εγκλήματα – Τρομοκρατία – Καταστολή. Η Μαύρη Βίβλος κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1997, σε επιμέλεια του Στεφάν Κουρτουά και με τη συνδρομή 11 ειδικών (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εστία). Σε κάθε μετάφραση η έκδοση εμπλουτίζεται με κείμενα που αφορούν τη χώρα της κυκλοφορίας. Τα στοιχεία που προκύπτουν (Κίνα 65 εκατομμύρια νεκροί, ΕΣΣΔ 20, Καμπότζη 2, Βόρεια Κορέα 2 κ.ο.κ.) ίσως να μην μπορούν να αμφισβητηθούν σε επιστημονικό επίπεδο. Είναι όμως εξαιρετικά επικίνδυνο όπλα στα χέρια δημαγωγών, στα χέρια της Δεξιάς ή όσων υποστηρίζουν με εμπάθεια ότι ο κομμουνισμός εκτός από λάθος υπήρξε έγκλημα γιγαντιαίων διαστάσεων.
Το βιβλίο είναι από τα λεγόμενα «μιντιατικά» (από αυτά δηλαδή που αγαπούν τα μέσα ενημέρωσης) γιατί όχι μόνο δίνει τα ξεκάθαρα επιχειρήματα στην πολεμική κατά του μαρξισμού αλλά και επειδή οι συγγραφείς στην πλειονότητά τους έχουν μαρξιστικές καταβολές. Η απάντηση πάντως στις θέσεις της ομάδας Κουρτουά ήλθε με τον επίσης συλλογικό τόμο Ο αιώνας των Κομμουνισμών (εκδόσεις Πόλις).
Με αφορμή την παρουσίαση της Μαύρης Βίβλου του Κομμουνισμού στο Γαλλικό Ινστιτούτο αναζητήσαμε τρεις από τους συντελεστές της έκδοσης, εκείνους που θα ταξιδέψουν στην Αθήνα. Ο Στεφάν Κουρτουά και ο Νικολά Βερτ καίτοι είχαν διαφωνίες ως προς το περιεχόμενο του προλόγου θα συμμετάσχουν στο πάνελ ως δυο «καλοί φίλοι». Οσοι πάντως θελήσουν να συμμετάσχουν στον διάλογο που θα ακολουθήσει της παρουσίασης θα πρέπει να είναι πολύ καλά προετοιμασμένοι καθώς οι δύο ιστορικοί απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με το βιβλίο από το 1997 και είναι ικανοί να τυλίξουν τους συνομιλητές τους σε μια κόλλα χαρτί. Αναμένεται όμως με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η εισήγηση του Ηλιου Γιαννακάκη, ο οποίος συντρέχει τον τόμο με το κεφάλαιο Οι έλληνες θύματα του κομμουνισμού.
» Δεν ανακάλυψαν οι μαρξιστές την ουτοπία «
Αν κατηγορήθηκε για κάτι, είναι ότι δεν αντιμετώπισε τον κομμουνισμό σφαιρικά. Απομονώνοντας τις εγκληματικές ενέργειες δεν καταφέρνει να φωτογραφίσει πανοραμικά ένα καθεστώς. Πώς θα του φαινόταν λοιπόν αν ένας ιστορικός μιλούσε για την ιστορία του χριστιανισμού μέσα από την καταγραφή των εγκλημάτων στις Σταυροφορίες; «Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα. Ο κομμουνισμός είναι καθεστώς και ο χριστιανισμός θρησκεία. Από τη μια έχουμε την εφαρμογή ενός κοινωνικού συστήματος και από την άλλη τη διάδοση μιας πίστης. Δεν έχει να κάνει το ένα με το άλλο… Ούτε μπορούμε να αθροίσουμε τα θύματα και να πούμε ότι στις Σταυροφορίες σκοτώθηκαν τόσοι, από την Ιερά Εξέταση άλλοι τόσοι και να βγάλουμε ένα συνολικό νούμερο». Πώς όμως γίνεται άθροιση στην περίπτωση των σοβιετικών καθεστώτων; «Μιλάμε για τον ίδιο αιώνα, για την επιβολή του ίδιου καθεστώτος, με μεθοδεύσεις που περνούσαν από κοινά κανάλια. Προκύπτει ότι η βία ήταν συνώνυμο της κομμουνιστικής στάσης απέναντι σε εχθρούς αλλά και σε διαφωνούντες συντρόφους. Υπήρχε ένα μοντέλο τρομοκρατίας που λειτουργούσε αλυσιδωτά. Ετσι, δεν μπορούμε να διαφοροποιήσουμε τις εκτελέσεις ελλήνων ανταρτών από συντρόφους τους από την καταδίκη των πληθυσμών της Ουκρανίας σε θάνατο από ασιτία. Ολα αυτά μεθοδεύονταν από τα ίδια κέντρα: ήταν οι σκιώδεις «εκείνοι», «οι από πάνω» που έδιναν κατευθύνσεις».
Για κάποιον που υπήρξε μαρξιστής, ρεβιζιονιστής, αριστερός τέλος πάντων, το βιβλίο γίνεται διπλά φρικαλέο. Το αίσθημα της προδοσίας ή της εξαπάτησης είναι έντονο. Ο ίδιος ο Κουρτουά, ένθερμος μαοϊκός κάποτε, εκδότης σήμερα του περιοδικού «Communisme», λέει ότι δεν μπορεί να συγχωρήσει στον εαυτό του το ότι πίστεψε σε κάτι χωρίς να ελέγξει αν η γνώμη του ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. «Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία ότι, για παράδειγμα, δεν είχαμε πρόσβαση στην πληροφορία. Μου φαίνεται αδιανόητη η στάση μου». Εν τούτοις η ψήφος σε κομμουνιστικό κόμμα είναι μια ενδεδειγμένη λύση για τον 21ο αιώνα, στην εποχή της διαπλοκής και της παγκοσμιοποίησης. Είπαμε στον κ. Κουρτουά ότι, παρά την τεκμηρίωση στο βιβλίο του, το όραμα δεν χάθηκε για όλους. Η ουτοπία παραμένει στη θέση της. «Αυτό είναι μείζον επιχείρημά μου. Το ότι ζούμε σε δημοκρατία μάς επιτρέπει να ψηφίζουμε κατά συνείδηση, να ψηφίζουμε ένα κομμουνιστικό κόμμα. Οσοι το επιθυμούν, ορθά πράττουν. Εχω φίλους που εξακολουθούν να δίνουν εκεί την ψήφο τους. Οσο για την ουτοπία, πάντα υπήρχε, πάντα θα υπάρχει. Δεν ήταν οι μαρξιστές που την ανακάλυψαν». Το όραμα όμως, ο στόχος, ο στρατηγικός σχεδιασμός δεν επιτρέπουν ορισμένες φορές να λαμβάνονται ακραίες αποφάσεις. Θα πρέπει να αμφισβητήσουμε τις αγαθές προθέσεις των μπολσεβίκων. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; «Σε καμία περίπτωση. Κανένα έγκλημα δεν δικαιολογείται». Αρα δεν δικαιολογούνται και τα εγκλήματα του καπιταλισμού. Πόσα είναι τα θύματά του; «Αυτή η προσέγγιση είναι εξίσου εσφαλμένη με αυτήν που κάνατε σε σχέση με τις Σταυροφορίες. Είπαμε πως ο κομμουνισμός είναι ένα καθεστώς. Ο καπιταλισμός είναι μια οικονομική θεωρία. Θα βρούμε τον καπιταλισμό σε χώρες δημοκρατικές, σε χώρες δικτατορικές, σε χώρες με ασαφές πολίτευμα. Για παράδειγμα, αν με ρωτούσατε ποιο πολιτικό σύστημα υπάρχει σήμερα στη Ρωσία, θα έλεγα ότι έχει επιβληθεί η Μαφία. Να εξηγήσω: Σε μια δημοκρατία, όταν έχεις μια διαφορά με τον συνεταίρο σου τη λύνεις δικαστικά ή με κάποιον άλλο νόμιμο τρόπο. Στη Ρωσία, βάζεις έναν εκρηκτικό μηχανισμό κάτω από το αυτοκίνητό του. Αυτό είναι Μαφία. Είναι παράλληλα όμως και καπιταλισμός. Συμπερασματικά τώρα: είναι λάθος να παρατάξουμε τα θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τους νεκρούς από ασιτία στην Μπιάφρα και όσους σκοτώθηκαν σε επαγγελματικά δυστυχήματα και να πούμε «ιδού τα θύματα του καπιταλισμού»».
NICOLAS WERTH » Αποκαλύψαμε σημαντικά στοιχεία «
Ο κ. Νικολά Βερτ είναι ο ιστορικός που είχε αντιδράσει στο περιεχόμενο του προλόγου του τόμου, που υπογράφεται από τον Κουρτουά. «Υπήρξαν πράγματι διαφωνίες κυρίως σχετικά με το σημείο όπου συγκρίνονται τα θύματα του κομμουνισμού και του ναζισμού» λέει κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής συζήτησης που είχαμε μαζί του λίγο πριν έρθει στην Αθήνα. Στο ερώτημα αν θα άλλαζε κάποια πράγματα έχοντας σήμερα τη δυνατότητα να εκδώσει εκ νέου το βιβλίο λέει ότι πράγματι θα ήθελε να βελτιώσει κάποια σημεία προσθέτοντας πληροφορίες. Μήπως όμως είναι μονόπλευρη η Μαύρη Βίβλος; «Οχι, απλώς έχει πολύ συγκεκριμένο αντικείμενο μελέτης. Στόχος μας δεν ήταν να γράψουμε τη συνολική ιστορία του κομμουνισμού, να μιλήσουμε για το εκπαιδευτικό σύστημα και όλα αυτά. Στόχος ήταν να μελετήσουμε τα αρχεία που άνοιξαν μετά την περεστρόικα και να καταγράψουμε όσα δεν ήταν ήδη γνωστά». Θεωρεί υγιή την απάντηση των συναδέλφων του μέσα από το έργο Ο αιώνας των Κομμουνισμών και βρήκε ενδιαφέρουσα τη θέση του Αμερικανού Πίτερ Χόλκουιστ. «Είναι διαφορετικοί οι στόχοι μας. Εκείνοι θεωρούν ότι υπάρχουν 15 διαφορετικές εκδοχές κομμουνισμού, όσες και οι χώρες στις οποίες εφαρμόστηκε. Εμείς είχαμε άλλο αντικείμενο μελέτης. Πέρα από την πιθανή εκμετάλλευση δημαγωγών, αποκαλύψαμε σημαντικά στοιχεία».
ΗΛΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗΣ » Οποιος μας υποψιάζεται ας πάει στη Μόσχα »
Στο πρόσωπο του κ. Ηλιου Γιαννακάκη η γνώση του ιστορικού συναντά το βίωμα του αγωνιστή και του ανθρώπου που εγκλωβίστηκε σε σοσιαλιστική χώρα. Γεννημένος το 1931 στο Κάιρο, εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό και διορίστηκε από το ΚΚΕ δάσκαλος στην Τσεχοσλοβακία. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 καθαιρέθηκε και βρέθηκε να εργάζεται σε ανθρακωρυχείο, για να αποκτήσει «προλεταριακή συνείδηση». Η Ανοιξη της Πράγας τού έδωσε την ευκαιρία να φύγει για τη Γαλλία. Λίγο πριν επισκεφθεί τη χώρα μας για την εκδήλωση στο Γαλλικό Ινστιτούτο είχαμε μαζί του μια σύντομη τηλεφωνική συνομιλία:
«Δεν μπορείτε να φανταστείτε τη βαναυσότητα, τη βία, τις άθλιες συνθήκες ζωής στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Αυτό όμως που υπερβαίνει κάθε λογική είναι η εξειδανικευμένη εικόνα που υπήρχε προς τα έξω. Η Μαύρη Βίβλος καταγράφει όλα τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν» λέει ο Ηλιος Γιαννακάκης. Συντρέχει τον τόμο με την ενότητα Οι έλληνες θύματα του κομμουνισμού και υποκεφάλαια όπως: Οι μεγάλοι διωγμοί των ετών 1936-1938, Η τρομοκρατία των ετών 1941-1949, Γιατί με σκοτώνεις σύντροφε;, Τα όργανα καταστολής του ΚΚΕ. Ο Στεφάν Κουρτουά λέει πως «η τεκμηρίωση της Μαύρης Βίβλου του Κομμουνισμού είναι ο άσος της» του επισημαίνουμε, για να μας απαντήσει: «Οποιος υποψιάζεται ότι παραποιήσαμε στοιχεία να πάρει το αεροπλάνο και να πάει αύριο το πρωί στη Μόσχα, όπως κάναμε κι εμείς, για να μας διαψεύσει».
Το ζήτημα, όμως, δεν είναι η διάψευση ούτε η συμμετοχή σε οποιοδήποτε είδος πολεμικής. Απλώς δεν υπάρχει κανένα περιθώριο πολιτικής ονειροπόλησης.
Η παρουσίαση του συλλογικού έργου «Η Μαύρη Βίβλος του Κομμουνισμού» (εκδόσεις Εστία) θα γίνει από τους κκ. Στεφάν Κουρτουά, Νικολά Βερτ και Ηλιο Γιαννακάκη. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο συντάκτης του «Βήματος» κ. Γιάννης Πρετεντέρης. Την Πέμπτη στο auditorium του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (Σίνα 31) στις 7.30 μ.μ.
Ο κ. Stèphane Courtois είναι διευθυντής ερευνών στο CNRS και ειδικεύεται στην ιστορία του κομμουνισμού.
Ο κ. Nicolas Werth είναι καθηγητής της Ιστορίας, ερευνητής του Institut d’ Histoire du Temps Présent και ειδικεύεται στην ιστορία της ΕΣΣΔ.
Ο κ. Ηλιος Γιαννακάκης είναι ιστορικός και διδάσκει Ιστορία του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος στο Πανεπιστήμιο της Λίλλης.
