Πολύς λόγος γίνεται τελευταία -αλλού και στην Ελλάδα- για το περίφημο «φινλανδικό πρότυπο» στην Εκπαίδευση ή το «φινλανδικό θαύμα». Στην πραγματικότητα ούτε για «θαύμα» πρόκειται ούτε καν για πρωτότυπο «πρότυπο». Πρόκειται για την ύπαρξη κοινού νου ή, αλλιώς, για «την τέχνη τού αυτονόητου», εφαρμοσμένη στην Εκπαίδευση. Το δε «θαύμα» έγκειται στο ότι σ’ αυτή τη μικρή χώρα των 5 εκατομμυρίων κατοίκων προγραμματίστηκε έγκαιρα (από τη δεκαετία τού ’70), σωστά και συναινετικά το τι θα ισχύει στην Εκπαίδευση από οικονομικής, θεσμικής, χωροταξικής, οργανωτικής και, κυρίως, από παιδευτικής και εκπαιδευτικής σκοπιάς. Εφεξής θα επιχειρήσω μια πολύ σύντομη σύγκριση μερικών βασικών στοιχείων των δύο συστημάτων Εκπαίδευσης, τού φινλανδικού και τού ελληνικού.
Διάρκεια υποχρεωτικής εκπαίδευσης: Εννιά χρόνια στη Φινλανδία (δημοτικό και γυμνάσιο, ας το πούμε χονδρικά) – Εξι χρόνια στην Ελλάδα (στα χαρτιά! Ούτε αυτά ελέγχονται ή τηρούνται). Είναι φανερό ότι επιβάλλεται (αποτελεί και σταθερό αίτημα των εκπαιδευτικών Οργανώσεων) η εννεαετής υποχρεωτική εκπαίδευση με αυστηρή νομοθετική υποχρέωση όλων των πολιτών να την σεβασθούν και να την τηρήσουν.
Δαπάνες για την Εκπαίδευση: Στη Φινλανδία 5,2% (ή, κατ’ άλλη πηγή, 5,7%) τού A.E.Π., έναντι 3,2% στην Ελλάδα. Επομένως, δει δη χρημάτων…, που είναι προϋπόθεση και για τα περισσότερα άλλα που αναφέρουμε εδώ.
Ευθύνη λειτουργίας των Σχολείων: Τα σχολεία λειτουργούν στη Φινλανδία με ευθύνη τής Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπό την Εποπτεία τού Υπουργείου Παιδείας (η Τοπική Αυτοδιοίκηση -σε συνεργασία με τους Συλλόγους Γονέων- διενεργεί τις προσλήψεις των εκπαιδευτικών, επιλέγει το εκπαιδευτικό προσωπικό, επιλέγει τους διευθυντές κ.λπ.), δηλαδή πλήρης αποκέντρωση και λαμπρά κίνητρα άμιλλας, ουσιαστικής προσφοράς και ανάπτυξης τής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στην Ελλάδα, πλήρης συγκεντρωτισμός: Κράτος – Υπουργείο Παιδείας. H Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει κυρίως τη συντήρηση των κτηρίων, την εξεύρεση χώρων κ.τ.ό., δηλαδή την αγγαρεία…
Απόδοση μαθητών: Ελέγχεται συστηματικά και εξασφαλίζονται πραγματικά ίσες ευκαιρίες στη Φινλανδία, με άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών των μαθητών, όπου εμφανίζονται, ώστε να προχωρεί ομαλά η τάξη και να βοηθιούνται καταλλήλως τα παιδιά που έχουν προβλήματα για να μπορούν να συμβαδίζουν με τα άλλα. Στην Ελλάδα η παρακολούθηση είναι ελλιπής και η ενισχυτική διδασκαλία, που θα έλυνε αντίστοιχα προβλήματα, δεν φαίνεται να έχει επιτύχει μέχρι σήμερα.
Εκπαίδευση εκπαιδευτικών: Συνεχής επιμόρφωση και δυνατότητες μετεκπαίδευσης (οι περισσότεροι δάσκαλοι έχουν παρακολουθήσει μεταπτυχιακές σπουδές!) στη Φινλανδία. Μεγάλο πρόβλημα στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα, περιορισμένες οι δυνατότητες μεταπτυχιακών σπουδών. Αρα πολύ καλή ποιότητα εκπαιδευτικού δυναμικού, υποστήριξη τού έργου και, φυσικά, αξιολόγηση των εκπαιδευτικών στη Φινλανδία, εντελώς διαφορετική κατάσταση στην Ελλάδα.
Σχολικές Βιβλιοθήκες: Ευρεία, συστηματική, σχολικά εντεταγμένη χρήση σχολικών βιβλιοθηκών στη Φινλανδία (κάθε Σχολείο έχει πρόσβαση σε παρακείμενη, καλά εξοπλισμένη σχολική βιβλιοθήκη, σε συνδυασμό με δυνατότητες αξιοποίησης τής σύγχρονης εκπαιδευτικής τεχνολογίας). Σοβαρή έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών στην Ελλάδα. Ο μαθητής -συχνά και ο δάσκαλος- δεν ξέρει τι θα πει βιβλιοθήκη ως θεσμός, ως παιδευτική διαδικασία, ως χρήση. Αλλά τι συζητάμε; Οταν στην Ελλάδα, στον τόπο που γέννησε την Παιδεία, δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε η μία και μόνη και πολύτιμη σε βιβλία Εθνική Βιβλιοθήκη μας, θα λειτουργήσουν οι Σχολικές; Ποιος νοιάζεται για το βιβλίο πραγματικά και πώς αξιοποιείται παιδευτικά και εκπαιδευτικά και στις λίγες περιπτώσεις που υπάρχει;
Εισαγωγικές εξετάσεις στα A.E.I.: Εκτός τού Σχολείου, εθνικές εξετάσεις σε βασικά μαθήματα σε συνεργασία με Πανεπιστήμια στη Φινλανδία. Εντός τού Σχολείου και ερήμην των Πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Αποτέλεσμα: οι εισαγωγικές εξετάσεις να συμπαρασύρουν την εκπαίδευση και να προκαλούν ποικίλα προβλήματα στους υποψηφίους φοιτητές και στα ίδια τα Πανεπιστήμια.
Απ’ όσα επιλεκτικά (από έλλειψη χώρου) ελέχθησαν είναι φανερό ότι, μιλώντας για το φινλανδικό πρότυπο, έχουμε να κάνουμε μ’ ένα δυναμικό, αυτοελεγχόμενο, ευέλικτο και αποτελεσματικό σύστημα με βάση την αποκέντρωση τού εκπαιδευτικού συστήματος, τις ίσες ευκαιρίες, την ενδυνάμωση τού διδακτικού προσωπικού, τη σωστή χρηματοδότηση τής παιδείας, την έμφαση στα ουσιώδη μαθήματα (γλώσσα – μαθηματικά) και βαρύτητα στις πηγές τής γνώσης (τον δάσκαλο, το βιβλίο) με παράλληλη αξιοποίηση των γονέων και των ίδιων των μαθητών. Κι όλα αυτά, με γνώμονα την κοινή λογική, ορισμένες απλές αυτονόητες αρχές, πολιτική συναίνεση και ευρεία συμμετοχή στην υπόθεση τής Εκπαίδευσης (Δήμος – δάσκαλοι – γονείς – μαθητές). Στο ελληνικό πρότυπο εκπαίδευσης υπερτερεί το παράλογο, παραβιάζονται αυτονόητες αρχές, δεν εμπιστευόμαστε την τοπική κοινωνία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι γονείς κρίνονται «ύποπτοι», οι δε μαθητές θεωρούνται εξ ορισμού «ανώριμοι». Τα πάντα εξαρτώνται από ένα -θεσμικά- συγκεντρωτικό Υπουργείο, με μη εξειδικευμένους διοικητικούς υπαλλήλους αποσπασμένους τους περισσότερους από τα Σχολεία στην Κεντρική Διοίκηση, με κυρίαρχο στοιχείο τού συστήματος το απρόσωπο, που δεν ευνοεί καθόλου την παιδευτική λειτουργία, με ανεπιμόρφωτους -κατά κανόνα- εκπαιδευτικούς, με αμέτοχους γονείς και -εν πολλοίς λόγω τού συστήματος και τού όλου κλίματος- με αδιάφορους ή οργισμένους μαθητές.
Ας ευχηθούμε ο διεξαγόμενος Εθνικός Διάλογος να λειτουργήσει ως διαδικασία -όψιμης έστω- συνειδητοποίησης των προβλημάτων και να οδηγήσει στις απλές και αυτονόητες λύσεις των προβλημάτων τής Παιδείας μας. Προϋπόθεση: να υπάρξει συναίνεση πολιτική στην πράξη και διάλογος ουσιαστικός, όχι «διάλογος» παράλληλων μονολόγων.
O κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
