Βρισκόμαστε στην κρίσιμη περίοδο του έτους για τα καταστήματα και τα σουπερμάρκετ: τις τέσσερις εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα κάνουν τις μεγαλύτερες πωλήσεις. Ο Αγιος Βασίλης σημαίνει ένα πράγμα για τα παιδιά: δώρα.
Οι άνθρωποι είναι θρησκευτικά όντα. Είναι ψυχολογικά δύσκολο να αντεπεξέλθουμε στη ζωή χωρίς τη δικαιολογία και την ελπίδα που παρέχει η θρησκεία. Συναντώ συχνά επιστήμονες οι οποίοι, έξω από το στενό πεδίο τους, είναι προληπτικοί – σε τέτοιο βαθμό που μου φαίνεται ότι για να είσαι εντελώς άπιστος σήμερα πρέπει να είσαι φιλόσοφος. Ή ίσως κληρικός.
Τα χρήματα είναι ένα εργαλείο. Δεν είναι αξία – αλλά χρειαζόμαστε και αξίες εκτός από εργαλεία, σκοπούς εκτός από μέσα. Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι είναι να βρουν έναν τρόπο για να δεχτούν ότι όλοι μας θα πεθάνουμε. Τα χρήματα μπορούν να κάνουν πολλά – αλλά δεν μπορούν να σας βοηθήσουν να συμφιλιωθείτε με τον θάνατό σας. Μπορούν ενίοτε να σας βοηθήσουν να τον αναβάλετε: όποιος έχει τη δυνατότητα να ξοδέψει ένα εκατομμύριο ευρώ σε γιατρούς ζει συνήθως περισσότερο από κάποιον που δεν την έχει. Δεν μπορεί όμως να ζήσει πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο των εύπορων ανθρώπων στον ανεπτυγμένο κόσμο. Και αν πιστεύετε μόνο στο χρήμα, σύντομα θα ανακαλύψετε τον μεγάλο περιορισμό του: αδυνατεί να δικαιολογήσει το ότι είστε θνητός. Οσο περισσότερο προσπαθείτε να αποφύγετε αυτό το γεγονός, τόσο περισσότερο αναγκάζεστε να συνειδητοποιήσετε ότι τα αγαθά σας δεν εξηγούν τον θάνατό σας.
Ο ρόλος της θρησκείας είναι να παρέχει αυτή την εξήγηση. Οι θρησκείες είναι συστήματα δοξασιών που επιτρέπουν στους ανθρώπους να δικαιολογούν την ύπαρξή τους και να συμφιλιώνονται με τον θάνατο. Στην Ευρώπη βιώνουμε τη φθορά της οργανωμένης θρησκείας τα τελευταία χρόνια. H πίστη στις χριστιανικές εκκλησίες φθίνει. Ιδεολογίες, όπως ο κομμουνισμός, που επιχειρούσαν να υποσκελίσουν τη θρησκεία απέτυχαν παταγωδώς. Συνεπώς συνεχίζουμε όλοι να αναζητάμε κάτι που θα μας συμφιλιώσει με το αναπόφευκτο του θανάτου μας.
Ο Γκ. K. Τσέστερτον λέγεται συχνά ότι παρατήρησε: «Οταν ένας άνθρωπος παύει να πιστεύει στον Θεό δεν είναι ότι δεν πιστεύει σε τίποτε. Πιστεύει σε οτιδήποτε». Οποιος και αν το είπε, είχε δίκιο. Υποτίθεται ότι ζούμε σε σκεπτικιστική εποχή. Στην πραγματικότητα ζούμε σε μια εποχή σκανδαλώδους ευπιστίας. Ο «θάνατος του Θεού», ή τουλάχιστον του χριστιανικού Θεού, συνοδεύτηκε από τη γέννηση πληθώρας νέων ειδώλων. Πολλαπλασιάστηκαν σαν βακτηρίδια στο πτώμα της χριστιανικής εκκλησίας – από τις περίεργες παγανιστικές αιρέσεις ως τις χαζές υποχριστιανικές προλήψεις του «Κώδικα Ντα Βίντσι».
Είναι εκπληκτικό το πόσοι άνθρωποι παίρνουν τοις μετρητοίς αυτό το βιβλίο και πιστεύουν ότι είναι αληθινό. Ο συγγραφέας του, Νταν Μπράουν, δημιούργησε μια λεγεώνα ζηλωτών που πιστεύουν ότι ο Χριστός δεν σταυρώθηκε αλλά παντρεύτηκε τη Μαρία Μαγδαληνή, έγινε βασιλιάς της Γαλλίας και άρχισε τη δική του εκδοχή της μασονίας.
Ο πιανίστας Αρθουρ Ρούμπινσταϊν ρωτήθηκε κάποτε αν πιστεύει στον Θεό. Απάντησε: «Οχι, δεν πιστεύω στον Θεό. Πιστεύω σε κάτι μεγαλύτερο». Ο πολιτισμός μας υποφέρει από την ίδια πληθωριστική τάση. Οι υπάρχουσες θρησκείες δεν είναι αρκετά μεγάλες: απαιτούμε από τον Θεό κάτι περισσότερο από αυτά που παρέχει η χριστιανική πίστη. Γι’ αυτό στρεφόμαστε στο αποκρυφιστικό. Αυτό υπόσχεται ότι υπάρχει κάτι μυστικό που εξηγεί και δικαιολογεί τα πάντα. Το μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι επιτρέπει στον καθένα να γεμίζει το άδειο «δοχείο» του μυστικού με τους δικούς του φόβους και ελπίδες.
Ως τέκνο του Διαφωτισμού, με καταθλίβει αυτή η τάση. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο λόγω του συσχετισμού με τον ναζισμό – ο Χίμλερ και πολλά από τα πρωτοπαλίκαρα του Χίτλερ ήταν οπαδοί των πιο παιδαριωδών αποκρυφιστικών φαντασιώσεων.
Ανατράφηκα ως καθολικός και, παρ’ ότι έχω εγκαταλείψει τη θρησκεία, αυτόν τον Δεκέμβριο ως συνήθως θα στολίσω μια χριστουγεννιάτικη φάτνη για τον εγγονό μου. Θα την κατασκευάσουμε μαζί – όπως έκανε και ο πατέρας μου όταν ήμουν παιδί. Εχω βαθύ σεβασμό για τις χριστιανικές παραδόσεις – οι οποίες, ως ιεροτελεστίες για να αντεπεξέλθουμε στον θάνατο, συνεχίζουν να έχουν περισσότερο νόημα απ’ όσο οι ακραιφνώς εμπορικές εναλλακτικές λύσεις. Νομίζω ότι συμφωνώ με τον ξεπεσμένο καθολικό ήρωα του Τζόις στο «Πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία»: «Τι είδους απελευθέρωση θα ήταν να εγκαταλείψουμε μια ατοπία που είναι λογική και ευσταθεί και να αγκαλιάσουμε μια άλλη που είναι παράλογη και δεν ευσταθεί;». Ο θρησκευτικός εορτασμός των Χριστουγέννων είναι τουλάχιστον μια σαφής και λογική ατοπία. Ο εμπορικός εορτασμός τους δεν είναι καν αυτό.
