1. Την περασμένη βδομάδα, σε μια απ’ τις αρχαιοτεχνικές εκδρομές που οργανώνει η Εταιρία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ), ήμασταν σ’ ένα απ’ τα δυό λιμάνια της Αρχαίας Κορίνθου στο λιμάνι του Λεχαίου. Εκατό επισκέπτες, ανεβασμένοι πάνω στον 17-μετρο γήλοφο που δημιουργήθηκε, μές στους αιώνες, απ’ τα βυθοκορήματα των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων, ακούγαμε την κα Ασλαματζίδου (της αρμόδιας Εφορείας υπο την κα Σπαθάρη), τον κ. Παπαφωτίου (Πολιτικό Μηχανικό, ερευνητή της τεχνικής του λιμένος) και τον κ. Μπίκο (Αρχιτέκτονα, της Ομάδας Προμελέτης για την ανάδειξη του χώρου).
2. Ακούγαμε κι αγναντεύαμε ένα-γύρω τον αναπεπταμένο χώρο (των 500 στρεμμάτων περίπου) της κηρυγμένης αρχαιολογικής ζώνης: Κάποτε πρέπει να στήσωμε μνημείο στον Αγνωστο Αρχαιολόγο ο οποίος, αγωνιζόμενος ενάντια στα (εύλογα ως έναν βαθμό) μικροσυμφέροντα και στα απίστευτα μεγαλοσυμφέροντα και τις «πολιτικές» πιέσεις, σώζει την Ιστορία του τόπου. Και προσφέρει σκελετό στις πλαδαρές σάρκες του σύγχρονου ωχαδερφικού/μερκαντιλιστικού συμπλέγματος. Το κυττάς το θαύμα και δέν το πιστεύεις, πώς απ’ το 1966 διασώθηκε απ’ την οικιστική (ρουματζίδικη) πλημμύρα αυτό το Αλσος Αρχαίας Τεχνολογίας και Οικονομίας. Πολλαπλές λιμενικές εγκαταστάσεις, με δύο σωζόμενους αρχαίους εξωτερικούς μόλους και μ’ άλλον έναν (υποθαλάσσιο σήμερα), αλλα (το κυριότερο) με τις εσωτερικές τεχνητές διώρυγες του λιμανιού: Διότι εδώ τα πλοία ελλιμενίζονταν μέσα στην ξηρά. Απ’ τη θάλασσα, έπλεαν προς μιαν είσοδο (που σώζεται κι αυτή με τους κρηπιδοτοίχους της), για να μπούνε στη λιμενική διώρυγα και τις λεκάνες ελιγμών, που σώζονται μπροστά στα έκπληκτα μάτια του σημερινού επισκέπτη. Λίγο ακόμη, κι η φαντασία-μας θα ζωντάνευε ένα πολύβουο μικρό Αμστερνταμ, το οποίο πριν απο δυό χιλιετίες συνέδεε την καρδιά της Ελλάδας με τη Δύση.
Διότι, για την Ανατολή, η Κόρινθος είχε το άλλο λιμάνι-της, τις Κεγχρεές επι του Σαρωνικού. («Κόρινθος, αφνειός, λέγεται δια το εμπόριον, δυοίν λιμένων κύριος», Στράβων.) Συμπληρώστε όλα τούτα με τον Διολκό, την στεριανή οδό μεταφοράς πλοίων κατα μήκος του σημερινού Ισθμού, για ν’ αποχτήσετε μιαν ιδέα του πλούτου και της ισχύος της κλεινής Κορίνθου. Την άξιζε ετούτη τη ναυτική δόξα Κορίνθιος ήταν άλλωστε ο Αμεινοκλής, ο εφευρέτης του ναυπηγικού θαύματος της αρχαιότητας, της τριήρεως.
3. Ναυπηγική δε και λιμενική τεχνολογία προϋποθέτουν κορύφωση τεχνολογικής ανάπτυξης σε πλείστους άλλους τομείς. Αυτής της ανάπτυξης τέμενος είναι το αρχαίο λιμάνι του Λεχαίου το οποίο περιλαμβανότανε μέσα στα μακρά τείχη της πόλεως.
Ολες οι εγκαταστάσεις του λιμένος, ναοί, νεώσοικοι πολεμικών πλοίων, αρχαίοι δρόμοι όλα είναι θαμμένα εκεί απο κάτω. Κι ήταν τόσο αιωνόβια η ακμή της περιοχής ώστε στον δυτικό βραχίονα του λιμανιού θα χτισθή (αρχές του 6ου αι. μ.Χ.;) η μοναδική σε μέγεθος (30Χ180 μέτρα) πρωτοχριστιανική βασιλική του εκ Κορινθίας Αγίου Λεωνίδη του οποίου το κατασπαραχθέν σώμα ερρίφθη στη θάλασσα του Λεχαίου γύρω στα 250 μ.Χ.(*)
Αν προσθέσουμε σ’ αυτά τον πρωτοελλαδικό οικισμό του Κοράκου, καθώς και το βενετσιάνικο «καραβοστάσι», λίγο πιο δίπλα, συνειδητοποιούμε την τρισχιλιετή διάρκεια της αλκής της περιοχής!
Τί άλλο θέλομε για να γίνη ο χώρος τούτος ένα Υπερ-αρχαιολογικό Αλσος; Αλσος δια-χρονικό (αρχαιοελληνικό, ρωμαϊκό, βυζαντινό, ενετικό), και δια-πολιτισμικό με μνημεία τέχνης και λατρείας, αλλά και με κατάλοιπα αμαρτωλού βίου των ναυτικών που έφθαναν στην κλεινή Κόρινθο. Κυρίως όμως με μνημεία Τεχνολογίας και Οικονομίας: Ετούτο το τελευταίο θα ήταν κι η μέγιστη πρωτοτυπία του, αφού η ανιστόρητη υποτίμηση της τεχνολογικής ανάπτυξης της αρχαίας Ελλάδας θά ‘βρισκε εκεί την πιο ζωντανή διάψευσή της. Η επιστημονική, εκπαιδευτική και περιηγητική (άρα και οικονομική) σημασία του «Ιστορικού Αλσους του Λεχαίου» είναι λοιπόν μάλλον προφανής. Εντούτοις…
4. Εντούτοις, τα πάντα επι έναν αιώνα σχεδόν καταστρέφονταν και διαρπάζονταν. Μια πρώτη προσέγγιση προς την κατεύθυνση φύλαξης, ανάδειξης και έναρξης ερευνών στον χώρο προσφέρεται απ’ την προ 3-μήνου κατατεθείσα προμελέτη της διακλαδικής Ομάδας Μπίκου, Τσάλα και Συνεργατών μια προμελέτη που προσεγγίζει το πυκνό αυτό πολυμνημείο με σεβασμό (και με περιβαλλοντική φροντίδα ακόμη). Είναι τόσα πολλά αυτά που χρειάζεται να γίνουν, τόσο μακρόχρονη και πολυκλαδική η έρευνα, και τόσο μεγάλο το κόστος, ώστε εύκολα θα μπορούσε κανείς να αποθαρρυνθή. Εδώ όμως όχι: Απ’ τους μπροστάρηδες αρχαιολόγους, την οτρηράν Νομαρχιακή Επιτροπή, τους ντόπιους λογίους, την ΕΜΑΕΤ, έως και κυρίως το δεδομένο ενδιαφέρον του Υπουργείου Πολιτισμού όλα επιτρέπουν μιαν αισιοδοξία. Και διότι το Ιστορικό Αλσος Λεχαίου θα είναι πολιτισμικά αξιοποιήσιμο σε κάθε φάση της ανάπτυξής του κι απο σήμερα ακόμη. Γένοιτο!
(*) «Κόλποις θαλάσσης εκδοθείς Λεωνίδης, φθάνει κολυμβών Αβραάμ κόλποις άχρι» (16η Απριλίου).
Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
