Θωμά Ι. Παπαδόπουλου: Ιονική Βιβλιογραφία / Bibliographie Ionienne. 16ος-19ος αιώνας. Ανακατάταξη – Προσθήκες – Βιβλιοθήκες. Τόμος πρώτος 1508-1863. Ιονική Τράπεζα, Αθήνα 1996. Σχήμα μέγα 8ο, σελ. μ’+660.
ον τίτλο του σημειώματος αυτού τον δανείζομαι από την προμετωπίδα του Α’ τόμου του Ελληνικού Λεξικού (Βενετία 1809) του Ανθίμου Γαζή. Με την ίδια φράση κλείνει τον πρόλογό του στο παραπάνω περιγραφόμενο βιβλίο και ο σοφός επτανησιολόγος κ. Γ. Γ. Αλισανδράτος (σελ. ι’).
Στο «Βήμα» της 12.7.1987 (σελ. 43) και υπό τον τίτλο «Εργο εθνικής απογραφής» είχα παρουσιάσει την επίσης μνημειώδη δίτομη «Ελληνική Βιβλιογραφία (περίπου 1466-1800)» του ίδιου βιβλιογράφου και θα ήθελα σήμερα να ενημερώσω τους αναγνώστες της ίδιας εφημερίδας για το νέο λαμπρό απόκτημα που προσφέρει στην έρευνα ο κ. Θ. Ι. Παπαδόπουλος, προϊστάμενος της Μπενακείου Βιβλιοθήκης της Βουλής.
Ο γάλλος νεοελληνιστής Αιμίλιος Legrand (1841-1903) είχε διαχωρίσει την εθνική βιβλιογραφία της Επτανήσου από εκείνη της υπόλοιπης Ελλάδας και το 1910 ο μαθητής του Hubert Pernot (1870-1946) εξέδωσε στο Παρίσι δύο πολυσέλιδους τόμους της ανολοκλήρωτης έρευνας του δασκάλου του με τον τίτλο «Bibliographie Ionienne» (4.043 λήμματα που φθάνουν χρονικά ως το 1900). Ακολούθησε η δημοσίευση από διάφορους (Γκίνη – Μέξα – Νάκη Πιέρρη, Κ. Θ. Δημαρά κ.ά.π.) πολλών «Προσθηκών» στη Βιβλιογραφία των Legrand – Pernot και το έργο της σύνταξης μιας ολοκληρωμένης «Bibliographie Ionienne» ανέλαβε προ ετών ατομικώς ο κ. Παπαδόπουλος. Η ολοκλήρωση του νέου έργου τον πρώτο τόμο του οποίου έχουμε ήδη στα χέρια μας αποτελεί μακρόπνοο εκδοτικό πρόγραμμα της Ιονικής Τράπεζας και της εκδοτικής «Εταιρείας Πέργαμος». Θα ακολουθήσουν δύο ακόμη ογκώδεις τόμοι: ο δεύτερος στοιχειοθετείται, ενώ στον τρίτο θα καταχωρισθούν περισσότερα από 300 αχρονολόγητα έργα, άγνωστος αριθμός από «επιπροσθήκες», ποικίλα ευρετήρια, με τελευταίο το γενικό που θα είναι ενιαίο (ονομαστικό και θεματικό). Ετσι θα έχουμε στη διάθεσή μας ένα πλήρες corpus της Επτανησιακής Βιβλιογραφίας που θα αρχίζει από τον πρώτο αιώνα της τυπογραφίας και θα τελειώνει στο έτος 1900. Το «σώμα» αυτό θα περιλαμβάνει οποιοδήποτε έντυπο τυπώθηκε οπουδήποτε και σε οποιαδήποτε γλώσσα από Επτανήσιους ή επτανησιακής καταγωγής συγγραφείς κατά την παραπάνω περίοδο , που μιλάει για τα Επτάνησα, τους Επτανησίους και τα θέματά τους. Ακόμη στη βιβλιογραφία αυτή θα καταχωρισθεί οτιδήποτε τυπώθηκε στα Επτάνησα από το 1798 και μετά, από τότε δηλαδή που «στήθηκε στην Κέρκυρα το πρώτο τυπογραφικό εργαστήριο».
Χρειάζεται να πούμε στο σημείο αυτό ότι έχει αποδελτιωθεί ολόκληρο το υλικό και να εξάρουμε το γεγονός ότι η νέα «Ιονική Βιβλιογραφία» είναι έργο «ενός ανδρός» και όχι ομάδας ειδικών (οι εκτός Αθηνών έρευνες του κ. Παπαδόπουλου έγιναν κατά τη διάρκεια των κανονικών αδειών του και τις περισσότερες φορές με προσωπικές του δαπάνεςΩ βλ. τη σελ. κγ’ των «Εισαγωγικών» του).
Ο πρώτος τόμος της «Ιονικής Βιβλιογραφίας» περιέχει 3.826 γνωστά και άγνωστα λήμματα (εκ των οποίων τα 1.872 είναι νέες προσθήκες), ταξινομημένα κατά απόλυτη αλφαβητική σειρά «εντός του αυτού έτους» και με την απαραίτητη διακόσμηση για ορισμένα θέματα [έχουμε ολοσέλιδες διακοσμήσεις για τα εξής θέματα: Ενετοί (σελ. 36), Γάλλοι (72), Ρώσσοι (96), Αγγλοι (160), Ηνωμένον Κράτος των Ιονικών Νήσων (164), Πάργα – Αγγλοι (180), Nouvel Atlas (194), Maitland (238), Προεστοί (250, 288), Επτανησιακό Θέατρο (294, 570), Επτανήσιοι Ιατροί (550), Επτανήσιοι Νομικοί (424) κλπ.]. Ο συντάκτης της «Ιονικής Βιβλιογραφίας» δεν παρέλειψε να αναλύσει ακόμη και πολυσέλιδα βιβλία, προκειμένου να επισημάνει τα θέματά τους, χωρίς την αναφορά των οποίων η χρησιμότητα μιας εθνικής βιβλιογραφίας θα ήταν περιορισμένη (βλ. π.χ. τα λήμματα 277, 733, 3.413 κ.ά.). Εξάλλου, όπως δηλώνει και ο υπότιτλος του έργου, ο κ. Παπαδόπουλος μας πληροφορεί όταν το γνωρίζει για το πού (σε ποια ή σε ποιες βιβλιοθήκες) μπορούμε να βρούμε το περιγραφόμενο έντυπο, ενώ για άλλα λήμματα μας δίνει τη σχετική με αυτά βιβλιογραφία.
Το εγχείρημα που ανέλαβε ο συντάκτης υπήρξε μέγα και εργώδες. Μεγάλη θα είναι και η χρησιμότητα της νέας βιβλιογραφίας, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης από την έκδοση του πρώτου τόμου. Μια εθνική αναδρομική βιβλιογραφία δεν είναι, βέβαια, ένα ανάγνωσμα «προς τέρψιν», αλλά πολύτιμο εργαλείο προσανατολισμού στις έρευνές μας. Θα ήταν δύσκολο να καταπιαστεί κανένας αποτελεσματικά με οποιοδήποτε επτανησιακό θέμα (λ.χ., για την ιστορία, την τέχνη, τη λογοτεχνία, το δίκαιο κλπ.) χωρίς να χρησιμοποιήσει ως οδηγό την τοπική βιβλιογραφία.
Τη χρηματοδότηση της έκδοσης ανέλαβε η Ιονική Τράπεζα, ενώ η τυπογραφική «Εταιρεία Πέργαμος» του κ. Κώστα Αδάμ υλοποίησε το όραμα του ακαταπόνητου ερευνητή. Το έργο τυπώνεται σε 5.000 αντίτυπα, τα οποία θα πρέπει να προσφερθούν όχι μόνο στους «φιλότεχνους» αλλά και στους ειδικούς μελετητές που θα αντλούν από αυτό πολύτιμες ειδήσεις κατά την εκπόνηση των εργασιών τους. Παρόμοια έργα υποδομής έργα, θα πρέπει να πούμε, αντιεμπορικά δεν τυπώνονται συχνά και για τούτο χρειάζεται να επαινεθεί η πρωτοβουλία της Ιονικής Τράπεζας, η οποία δεν ακολούθησε την «πεπατημένη» της έκδοσης «πολυχρωμιών» κλπ. για τους πολλούς αλλά προχώρησε στην έκδοση ενός έργου χρησιμότατου για τις επιστήμες και την έρευνα.
Αναφέρθηκα παραπάνω στον ικανοποιητικό αριθμό των αντιτύπων (5.000) του πρώτου τόμου και στον τρόπο της προσφοράς τους στους ειδικούς μελετητές, επειδή, όπως πληροφορούμαι, σε πρόσφατο πλειστηριασμό (κ. Πέτρος Βέργος), αντίτυπο των τόμων 2 και 3 της «Βιβλιογραφίας» Γκίνη – Μέξα αν και ξεπερασμένης ήδη, αφού οι δημοσιευμένες «Προσθήκες» που έχουν δημοσιευθεί γι’ αυτήν υπερβαίνουν το 50% του συνόλου των λημμάτων της πουλήθηκαν αντί του ποσού των 120.000 δραχμών!).
Κλείνοντας το σημείωμα αυτό δεν έχουμε παρά να ευχηθούμε στον κ. Θωμά Ι. Παπαδόπουλο να συνεχίσει να συμβάλλει με τις ευπρόσδεκτες εργασίες του σε αυτό που ο Κ. Θ. Δημαράς ονόμασε «Εργο εθνικής απογραφής».
Ο κ. Π. Δ. Μαστροδημήτρης είναι καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
