Η ελληνική επιχειρηματική ιστορία του αιώνα μας είναι πλούσια. Εξαιρετικά πλούσια μάλιστα. Και πώς θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά; Οταν η νεοελληνική ιστορία των τελευταίων 100 χρόνων μοιάζει με ένα «κακοτράχαλο τοπίο», το «πεδινό μέρος» του οποίου είναι αρκετά περιορισμένο. Ειδικά η προπολεμική περίοδος. Οι συνθήκες αυτές προσδιόρισαν ή, μάλλον, «γέννησαν» και τους ανάλογους «τύπους» των επιχειρηματιών. Αλλοι από αυτούς αναδείχθηκαν και στάθηκαν μέσα στον χρόνο και άλλοι για μια ορισμένη περίοδο του αιώνα. Σε κάθε περίπτωση όμως αρκετοί από αυτούς πρωταγωνίστησαν. Και «σφράγισαν» τις εξελίξεις. Πρωτίστως τις επιχειρηματικές. Αλλά ποιος πιστεύει πως και τα πολιτικά δρώμενα κινούνται ανεξάρτητα από την οικονομική ζωή; Αναδιφώντας την επιχειρηματική ζωή του αιώνα μας μπορεί κανείς να καταγράψει αρκετούς «τύπους» ελλήνων επιχειρηματιών, για μερικούς από τους οποίους το άστρο ανέτειλε και έσβησε γρήγορα και εκείνους των οποίων η παρουσία σφράγισε ανεξίτηλα το επιχειρηματικό γίγνεσθαι του τόπου και μάλιστα με διεθνή ορίζοντα. Τέσσερις από αυτούς παρουσιάζουμε σήμερα. Και οι τέσσερις σφράγισαν με την παρουσία τους τον αιώνα που φεύγει, ιδίως σε τομείς που στηρίχθηκε το λεγόμενο ελληνικό θαύμα (βαριά βιομηχανία και ναυτιλία).





«Πρόκειται περί ενός ευγενεστάτου κυρίου ­ υψηλού αναστήματος, με ζωηρά σπινθιρίζοντα μάτια που σε παρακολουθούν διαρκώς, πρόσωπο μακρουλό και κάπως ασύμμετρο που συμπληρώνεται μ’ ένα μουσάκι γνωστό από τους ρώσους διανοουμένους και στολίζεται συχνά μ’ ένα φυσικό, πηγαίο χαμόγελο ­, περί ενός ηρεμωτάτου κυρίου που σου κάμνει την εντύπωσιν ότι δεν εγνώρισε τον «βρασμόν ψυχής» του νεοέλληνος. Εμφάνισις συμπαθητική, που σου ενθυμίζει μάλλον διανοούμενον παρά τον μεγαλοεπιχειρηματίαν Νικόλαον Κανελλόπουλο ­ διότι περί αυτού είναι ο λόγος» έγραφε το 1932 ο δημοσιογράφος Δημ. Τσούγκος («Οι οικονομικοί μας ηγέται») σκιαγραφώντας τον ιδρυτή της τσιμεντοβιομηχανίας Τιτάν ΑΕ.


Η πρώιμη επιχειρηματική του δραστηριότητα συνδέεται με το Σαπωνοποιείο και Ελαιουργείο, που δημιούργησε το 1892 μαζί με τον Επ. Χαρίλαο. Μαζί επίσης δημιούργησαν το 1898 την Οινοποιητική και Οινοπνευματική Εταιρεία Ε. Χαρίλαος και Σία, που το 1906 μετονομάστηκε Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων. Λίγο πριν, το 1902, συνέστησε την εταιρεία παραγωγής τσιμέντου Χατζηκυριάκος, Ζαχαρίου και Σία, που το 1910, μετά την αποχώρηση του Χατζηκυριάκου, μετονομάσθηκε Ανώνυμη Εταιρεία Τσιμέντων Τιτάν. Η τσιμεντοβιομηχανία γνωρίζει ημέρες δόξας μετά το 1923, μετά την άφιξη των προσφύγων και του «αρξαμένου τότε οικοδομικού οργασμού».


Δική του ακόμη, εκείνη την εποχή, είναι η αγγειοπλαστική βιοτεχνία Κεραμεικός. Η επιχειρηματική του όμως δραστηριότητα δεν περιορίζεται στις προαναφερόμενες επιχειρήσεις. Ελέγχει από το 1919 τη Νηματουργική Εταιρείαν της Βεροίας Βέρμιον, την Εταιρεία Τεχνικής Μετάξης Αθηνών (ΕΤΜΑ). Είναι συνιδρυτής της Τράπεζας Βιομηχανίας και «το σπουδαιότερον όμως δημιούργημα του Κανελλόπουλου είναι αναντιρρήτως η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων», η οποία το 1931 μάλιστα, λόγω των εξαιρετικά υψηλών δασμών που επιβλήθηκαν, ήταν μονοπώλιο στον κλάδο αυτόν.


Και ο Τσούγκος συμπληρώνει ότι «με βαθειά πίστι εις την αποστολή της βιομηχανίας, επεκτείνει και αναπτύσσει ο Κανελλόπουλος διαρκώς τον κύκλο της δράσεώς του με την προοπτική του μέλλοντος. Ο ρυθμός της δημιουργικής του δράσεως είναι γοργός, πολύ γοργότερος από τον ρυθμό της οικονομίας μας».


Πρόκειται για βιομήχανο εκ πεποιθήσεως. Ο όμιλος Τιτάν εξάλλου παραμένει και σήμερα ένας από τους κορυφαίους βιομηχανικούς ομίλους της ελληνικής αγοράς, με πωλήσεις περί τα 130 δισ. δρχ. και η οικογένεια Κανελλόπουλου επί σειρά δεκαετιών είναι μία από τις βασικότερες συνιστώσες του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών. Σήμερα πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του ΣΕΒ είναι ο κ. Α. Λ. Κανελλόπουλος.


ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΜΠΟΔΟΣΑΚΗΣ



Ο Πρόδρομος Μποδοσάκης-Αθανασιάδης αποτελεί ίσως μια «αποκλειστικότητα» της ελληνικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, αφού κανένας άλλος δεν κατόρθωσε να τον μιμηθεί. Ο έλληνας Ανατολίτης ­ σήμερα το μεγαλείο ολόκληρων δεκαετιών έμεινε να θυμίζει το Ιδρυμα Μποδοσάκη ­ δεν είναι λίγες φορές που έφθασε στο «ναδίρ», αλλά και άλλες τόσες που κατόρθωσε να «απογειωθεί».


Φίλος του Κεμάλ Ατατούρκ ­ τον φιλοξενούσε στο ξενοδοχείο του στην Κωνσταντινούπολη ­ αλλά και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η ιστορική φημολογία μάλιστα υποστηρίζει ότι πωλούσε όπλα και στους δύο αντιμαχομένους.


Το ίδιο διάστημα ­ όπως αναφέρει ο Βρ. Σωτηρόπουλος που επιμελήθηκε την αυτοβιογραφία του ­ που τροφοδοτούσε με όπλα τους Δημοκρατικούς στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας καλλιεργούσε τις σχέσεις του με τη χιτλερική Γερμανία, έκλεινε συμφωνίες στο Παρίσι με τη γραμματέα του κινέζου δικτάτορα Τσανγκ Καϊσέκ, και ταυτόχρονα «έκλεινε το μάτι» στους Αγγλους. Ο δικτάτορας Ι. Μεταξάς τον είχε «περί πολλού», το Πυριτιδοποιείο Καλυκοποιείο, όταν τα σύννεφα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μαζεύονταν στον διεθνή ορίζοντα, ήταν η πιο «χρειαζούμενη» επιχείρηση για τον ελληνικό Στρατό.


Το «γκουβέρνο» και η σχέση που είχε με αυτό περικλείει ίσως σημαντικό μέρος της επιχειρηματικής του αντίληψης. Ο Βενιζέλος αλλά και ο Παπαναστασίου του πρότειναν να πολιτευθεί, αλλά αρνήθηκε. Δέχθηκε όμως να βοηθήσει όχι μόνο αυτούς, αλλά και άλλους πολιτικούς ηγέτες της μεσοπολεμικής περιόδου ­ και μάλιστα πολλαπλώς.


Ξεκίνησε με «μισό παπούτσι» από τον Πόρο της Μικράς Ασίας και στα 32 χρόνια του «διαφέντευε ολόκληρη την Τουρκιά». Το εύρος των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων στη Μικρά Ασία ακόμη και σήμερα φαντάζει εξωπραγματικό. Το προσωνύμιο «Μποδοσάκης» τού το έδωσαν οι Τούρκοι, γιατί δεν μπορούσαν να προφέρουν το πραγματικό του όνομα, το «Πρόδρομος». Η σημερινή ΠΥΡΚΑΛ (το Πυριτιδοποιείο Καλυκοποιείο) είναι δικό του δημιούργημα, η Ανώνυμη Εταιρεία Χημικών Λιπασμάτων της Δραπετσώνας και η Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων σε αυτόν ανήκαν. Προπολεμικά αλλά και μεταπολεμικά κατείχαν περίοπτη θέση στον ελληνικό επιχειρηματικό κόσμο και διαθέτουν σημαντική ιστορία.


Η επιχειρηματική όμως αντίληψη του «δαιμόνιου Ανατολίτη» έσβησε, στην Ελλάδα τουλάχιστον, μαζί με τον θάνατό του.


ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΩΝΑΣΗΣ



Το ρίσκο του «Σμυρνιού» ήταν παροιμιώδες, όπως αποδείχθηκε όμως και «δίκοπο μαχαίρι». Ωστόσο ήταν αρκετό για να δημιουργήσει έναν μύθο και να συσσωρεύσει μια τεράστια περιουσία. Η εγγονή του και το ίδρυμα που διαχειρίζεται την περιουσία του, δημιούργημα των μεταπολεμικών κυρίως δεκαετιών, έμειναν σήμερα για να θυμίζουν το όνομα του Αριστοτέλη Ωνάση, που έγινε συνώνυμο του θρύλου. Απέκτησε πιστούς φίλους και άλλους τόσους ή και περισσότερους «πιστούς»… εχθρούς.


Το απόγειο της ριψοκίνδυνης επιχειρηματικής του επέλασης στη διεθνή αγορά ήταν όταν συνέλαβε το σχέδιο να αναλάβει το δικαίωμα από τις παραγωγούς αραβικές χώρες της παγκόσμιας διανομής πετρελαίου!!! Εριξε δηλαδή το «γάντι» στις περιώνυμες «επτά αδελφές» τότε. Είχε φθάσει στην κορυφή της δύναμής του. Και ως επικίνδυνος πλέον που έγινε, ανέλαβε να τον αντιμετωπίσει η… CIA. Η ιστορία είναι γνωστή. Με τις γνωστές μεθόδους της τρομοκράτησε τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες και το συμβόλαιο, που από την πλευρά του Ωνάση προέβλεπε την προμήθεια όλων των μέσων εξόρυξης του πετρελαίου σε αυτές, ακυρώθηκε. Αρκετοί πιστεύουν ότι από εκεί και μετά άρχισε να τον παίρνει η «κάτω βόλτα».


Γεννήθηκε πριν από 100 χρόνια περίπου στη Σμύρνη και εμπρός στη ζωή του ωχριούν και οι πιο φανταστικές κινηματογραφικές περιπέτειες. Η ζωή του εξάλλου έγινε και ταινία. Καπνέμπορος ο πατέρας του, κατεστραμμένος όπως όλοι οι πρόσφυγες, του ήταν αδύνατον να υπομείνει τη μιζέρια της παράγκας στον Πειραιά, όπου βρήκαν καταφύγιο μετά την καταστροφή του 1922.


Βρέθηκε λοιπόν στο Μπουένος Αϊρες της Αργεντινής και έκανε όλες τις δουλειές των… μεταναστών ­ λαντζέρης, σερβιτόρος κτλ. Η πρώτη του επιχείρηση είχε σχέση με τον καπνό, σκέφθηκε δηλαδή να εισαγάγει τουρκικά καπνά στην Αργεντινή. Οκτώ χρόνια αργότερα διέθετε δική του βιομηχανία τσιγάρων, ώσπου στράφηκε στη ναυτιλία. Τότε, όταν ακόμη το 75% της παγκόσμιας βιομηχανίας εξαρτιόταν από το κάρβουνο, αυτός στράφηκε στο πετρέλαιο, δημιούργησε δηλαδή δικό του στόλο πετρελαιοφόρων πλοίων. Τα υπόλοιπα από εκεί και μετά ήταν μάλλον εύκολα.


Η ευφυΐα και το ρίσκο, το παιχνίδι με τον κίνδυνο και η γοητεία του «θρόνου» ­ είχε ήδη καταταγεί στην πρώτη θέση των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου ­ έπλεξαν τον μύθο και τον τοποθέτησαν στις κορυφαίες θέσεις της ελληνικής οικονομικής ιστορίας, στο κεφάλαιο «διεθνή δραστηριότητα»…


ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ



Το μεσουράνημά του άρχισε τη δεκαετία του ’50, αν και στον ναυτιλιακό χώρο προϋπήρχε από το 1939. Περισσότερο όμως έγινε γνωστός ως το αντίπαλον δέος του Αριστοτέλη Ωνάση ­ και στη ζωή και στις δουλειές ­ και η «βεντέτα» μαζί του είναι αυτή που έγραψε περισσότερο την ιστορία του Σταύρου Νιάρχου.


Ο Σταύρος Νιάρχος υπήρξε πριν από όλα ανταγωνιστής με όλη τη σημασία της λέξης, σχεδόν στα πάντα. Ταυτόχρονα όμως υπήρξε και πρωτοπόρος και η μεγάλη ­ άγνωστη ­ συνεισφορά του στην παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία είναι τα μεγάλης χωρητικότητας πλοία, τα οποία, σύμφωνα με τη θεωρία του, αυξάνουν κατακόρυφα το μεταφορικό έργο μειώνοντας αντίστροφα το κόστος της μεταφοράς.


Είναι ο πρώτος που δοκιμάζει τη θεωρία του και περνά από τα δεξαμενόπλοια Τ2 της αμερικανικής βοήθειας σε δεξαμενόπλοια χωρητικότητας που για πρώτη φορά φθάνει τους 26.000 τόνους. Το πλοίο αυτό, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, έφερε επανάσταση στις θαλάσσιες μεταφορές.


Η αντίθεση που έχει με τον Αριστοτέλη Ωνάση είναι καθαρά προσωπική και όσο ψυχοφθόρα αποδείχθηκε και για τους δύο άλλο τόσο επωφελής ήταν για την Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης ιδρύει την Ολυμπιακή και αμέσως ο Σταύρος Νιάρχος ιδρύει τα Ελληνικά Ναυπηγεία του Σκαραμαγκά το 1957. Λες και πάλευαν απελπισμένα και οι δυο τους για το ποιος θα φθάσει πρώτος στην πατρίδα.


Στα Ελληνικά Ναυπηγεία ο Σταύρος Νιάρχος ναυπηγεί για πρώτη φορά στην ελληνική ναυτική ιστορία το πρώτο μεγάλο πλοίο, το «Παγκόσμιος Ελπίς», χωρητικότητας 25.000 τόνων.


Το μεγάλο «Ν», ο πρωτοπόρος του γιγαντισμού, είναι αυστηρός, οργανωμένος, διεθνής, ανταγωνιστικός, εγκεφαλικός και οραματιστής. Ο Σταύρος Νιάρχος σχεδίαζε τη δημιουργία μιας πλήρως καθετοποιημένης επιχείρησης από την υψικάμινο που θα παρήγε ελάσματα στα ναυπηγεία και από εκεί στα πλοία.


Οσα είχε σκεφθεί και δεν πρόλαβε ο ίδιος να κάνει για την Ελλάδα τα πραγματοποιεί σήμερα το Ιδρυμα Σταύρου Νιάρχου με παρεμβάσεις μέσω σημαντικών δωρεών από τη μία άκρη της χώρας ως την άλλη.


Το πολυσήμαντο έργο του Ιδρύματος τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και οι άνθρωποί του συνεχίζουν να ακολουθούν πιστά τα χνάρια του εμπνευστή του. Είναι οργανωτικοί, αυστηροί και ιδιαίτερα προσεκτικοί έτσι ώστε οι όποιες δωρεές υλοποιούνται να πιάνουν τόπο και κυρίως να συμβάλουν αποφασιστικά σε σημαντικά έργα.