ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Νίκος Κωνσταντόπουλος. Ο κύριος 5,1% των πρόσφατων εκλογών ή άλλως ειπείν ο κύριος συντελεστής για πολλούς της επανόδου του Συνασπισμού στη Βουλή, ο πολυσυλλεκτικός ηγέτης της Αριστεράς που έπεισε να τον ψηφίσουν ακόμη και οι διαμαρτυρόμενοι νεοδημοκράτες που δεν ήθελαν να ψηφίσουν τον κ. Εβερτ αλλά ούτε το ΠαΣοΚ.
Νίκος Κωνσταντόπουλος. Με φρασεολογία δικηγορίστικη, με επιχειρήματα που μπορούν να παρουσιάσουν το άδικο ως δίκαιο και το δίκαιο ως άδικο, γενικολογώντας προσπαθεί να πείσει ότι ο Συνασπισμός έχει σαφές όραμα και στόχους, επιτίθεται και επικρίνει την ανυποληψία των σημερινών πολιτικών και αρνείται να δεχθεί ότι οι όροι όπως «Κεντροαριστερά», «Αριστερά», «δημοκρατική παράταξη», «προοδευτικός χώρος» είναι φέουδο κάποιων. Με πάθος δηλώνει: «Ο Συνασπισμός δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να αλώσει αυτούς τους χώρους και αυτούς τους όρους… Εμείς πρώτοι ζητήσαμε διάλογο για να συμφωνήσουμε και να καθορίσουμε κοινά τους νέους αυτούς όρους!».
Νίκος Κωνσταντόπουλος. Αποφεύγει ευσχήμως να απαντήσει όταν αναφερόμαστε στο τελευταίο άνοιγμα του κ. Σημίτη και του ΠαΣοΚ στις άλλες προοδευτικές δυνάμεις της χώρας, δηλώνοντας γενικώς ότι προηγούνται οι αλλαγές πολιτικής και επιλογών σε στρατηγικά θέματα του κυβερνώντος κόμματος για να υπάρξει προοπτική συνεργασίας. Μιλάει για κοινωνικό κράτος αλλά και για σύγκλιση όπως οι περισσότεροι, διαχωρίζει τη θέση του από το ΚΚΕ και, τέλος, δηλώνει ότι αν φτάσαμε εδώ που φτάσαμε οφείλεται στο ότι η εξουσία αλλοτρίωσε τους ηγέτες και των δύο μεγάλων κομμάτων που κυβέρνησαν τη χώρα τα 22 τελευταία χρόνια και τους οδήγησε να προτάξουν το κομματικό συμφέρον και τη διατήρηση της εξουσίας εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος!
Νίκος Κωνσταντόπουλος. Το κίνητρο μιας πράξης είναι το ζητούμενό του και η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού ο χώρος που ως συνήθως κρύβει τα πιο δυνατά επιχειρήματα γι’ αυτόν. Δύο ώρες μαζί του δεν ξέρω αν απάντησαν στα ήδη υπάρχοντα ερωτήματά σας, αλλά σίγουρα για μένα ήταν μια απολαυστική διαδικασία. Ελπίζω να την απολαύσετε και εσείς!
Κύριε Πρόεδρε, πώς τα βλέπετε τα πράγματα; Λέτε η Βουλή να αποκτήσει και άλλα δύο μικρότερα κόμματα;
«Τι εννοείτε;».
Θέλω την πρόβλεψή σας… Βλέπετε η ΝΔ να χωρίζεται στα δύο;
«Εγώ κατ’ επανάληψη αναφερόμουν σε αυτό… Ελεγα σε όλη την προεκλογική περίοδο ότι τα δύο μεγάλα κόμματα την επόμενη μέρα θα έρθουν αντιμέτωπα με τους εαυτούς τους».
Δεν ήσασταν ο μόνος που το λέγατε… Ηταν κοινή πεποίθηση ότι ο χαμένος θα έχει εσωτερικά προβλήματα…
«Για μένα το ίδιο ισχύει και για τον κερδισμένο… Κερδισμένοι και χαμένοι τώρα βρίσκονται αντιμέτωποι με παλιά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί και διογκωθεί. Υπάρχει μια δυσαρέσκεια γενική ως προς τον τρόπο άσκησης της εξουσίας… Αν σε αυτό προσθέσει κανείς και τη γενικευμένη δυσπιστία για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι πολιτικοί… καταλαβαίνετε πού οδηγούμεθα».
Δεν μου απαντήσατε όμως: Εσείς πιστεύετε ότι τελικά θα οδηγηθεί σε διάσπαση η ΝΔ;
«Ισως… Είναι δύσκολο να κάνω μια πρόβλεψη…».
Για σας, ποιο θα ήταν το καλύτερο;
«Να κυριαρχήσει ένας νέος πολιτικός ως ηγέτης, όπως ο Κώστας ο Καραμανλής… Αυτό θα ήταν το καλύτερο…».
Γιατί όχι η κ. Μπακογιάννη;
«Είναι πιο δύσκολο, αν και έχει αρκετά αναβαθμιστεί η δημόσια εικόνα της… Αλλά, είτε το θέλει είτε όχι, κουβαλάει στην πλάτη της το παρελθόν της οικογένειάς της!».
Εσείς περιμένατε να κερδίσει ο κ. Σημίτης;
«Ναι… Φαινόταν ότι το ΠαΣοΚ πήγαινε μπροστά. Είχε με το μέρος του τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της κυβέρνησης… Είχε και το πλεονέκτημα ότι ξεπέρασε τα προβλήματα διαδοχής που για ένα διάστημα τους είχαν καθηλώσει… Για τρία ολόκληρα χρόνια 170 βουλευτές ήταν καθηλωμένοι και δεν μπορούσαν να παίξουν έναν αποφασιστικό ρόλο, παρά το γεγονός ότι ήταν η πιο μεγάλη πλειοψηφία τα τελευταία χρόνια στη Βουλή».
Πιστεύετε ότι, αν τα τρία αυτά χρόνια που πέρασαν το ΠαΣοΚ ως κυβέρνηση είχε πρωθυπουργό τον κ. Σημίτη, θα είχαν γίνει πολύ περισσότερα πράγματα;
«Πιστεύω ότι και οι δέκα μήνες όπου ήταν πρωθυπουργός ο κ. Σημίτης έδειξαν πως η αιτία της πολιτικής κρίσης είναι στον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας».
Αχ, θα μου επιτρέψετε να σας ζητήσω να μη μου απαντάτε γενικώς, γιατί συνεχίζουμε μια κουβέντα που γίνεται εδώ και χρόνια και δεν καταλήγει πουθενά… Οταν λέτε «ο τρόπος διακυβέρνησης της χώρας είναι η αιτία», τι εννοείτε;
«Για παράδειγμα, οι διεκδικητές της εξουσίας προκειμένου να κερδίσουν τις εκλογές με μεγάλη ευκολία προεκλογικά λένε πράγματα τα οποία ξέρουν ότι την επομένη των εκλογών δεν θα τα τηρήσουν, για να μην πω ότι θα κάνουν τα ακριβώς αντίθετα. Ο κόσμος δεν θέλει αυτή την πολιτική ψευτιά πια…».
Τότε γιατί το 80% ψήφισε και αυτή τη φορά τα δύο μεγάλα κόμματα; Δεν περιέχεται μια αντίφαση σε αυτό που λέτε… ότι έχει καταλάβει ο κόσμος;
«Γιατί στην προεκλογική περίοδο, βλέποντας ότι ο κόσμος δεν δέχεται να ακολουθήσει και πάλι αυτή την πολιτική ψευτιά, τα μεγάλα κόμματα παραδόθηκαν σε όλες τις παραδοσιακές πρακτικές εξαναγκασμού του να τους ψηφίσει θέλοντας και μη».
Οταν συχνά πυκνά λέτε ότι ο κόσμος έχει καταλάβει την πολιτική ψευτιά των δύο μεγάλων κομμάτων, μήπως ως «κόσμο» θεωρείτε ένα 4-5% των ψηφοφόρων το οποίο στην πραγματικότητα κάθε φορά διεκδικεί ο Συνασπισμός;
«Οχι… Εγώ θα έλεγα ότι σε αυτά τα τρία χρόνια πολύς κόσμος είδε ότι η κυβερνητική πολιτική του ΠαΣοΚ δεν ήταν εκείνη που χρειαζόταν ο τόπος για να λύσει τα σοβαρά προβλήματά του».
Μη μου απαντάτε με την προεκλογική λογική… Από τα ποσοστά μετεκλογικά βλέπουμε ότι αυτό που εσείς λέτε «πολύς κόσμος» είναι ένα 4-5% που έφυγαν από το ΠαΣοΚ. Το υπόλοιπο 41% έμεινε στο ΠαΣοΚ. Και από αριθμητικής απόψεως το 41% είναι «πολύς κόσμος» σε σχέση με το 5%… Ετσι δεν είναι;
«Αυτό δεν μπορεί κανένας να το αμφισβητήσει… ότι το πρώτο κόμμα είναι το ΠαΣοΚ, άρα είναι το κόμμα που θα συνεχίσει να κυβερνά… Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι ο συγκεκριμένος εκλογικός νόμος δίνει μεγαλύτερα ποσοστά από ό,τι οι κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί».
Αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς… Απλώς είμαι λίγο ευαίσθητος σε λέξεις όπως «κόσμος», «λαός» και «κοινωνία»… Αναλόγως ποιος τις αναφέρει, οι λέξεις αυτές παίρνουν μια άλλη σημασία… Εχω φτάσει στο σημείο να πιστεύω ότι υπάρχουν πολλοί «κόσμοι», πολλοί «λαοί», πολλές «κοινωνίες» μέσα στην ελληνική πραγματικότητα… Το ερώτημα είναι: Γιατί η ΝΔ και το ΠαΣοΚ τόσα χρόνια, παρ’ όλη την κακή πολιτική τους, διατηρούν την ευρεία εκλογική βάση τους;
«Ως κόμματα εξουσίας είναι φυσικό να έχουν αυτή την εκλογική βάση… Και σε αυτή την εκλογική βάση όμως υπάρχει μεγάλος προβληματισμός…».
Πάντα θα υπάρχει προβληματισμός… Είναι, μην ξεχνάμε, πολυσυλλεκτικά κόμματα… Επομένως πρέπει να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα…
«Συμφωνώ, αλλά για ένα κόμμα εξουσίας αυτό που προέχει είναι η κυβερνητική πολιτική… Και ως κυβέρνηση το ΠαΣοΚ τα τρία τελευταία χρόνια απέτυχε, δεν κατάφερε να κάνει έργο…».
Μου αρέσει που συνεχίζετε να απαντάτε σαν να είμαστε σε προεκλογική περίοδο… (γέλια) Ας το πιάσουμε από μιαν άλλη πλευρά… Θεωρείτε ότι η ανάδειξη του κ. Σημίτη ως νέου προέδρου του ΠαΣοΚ έδωσε κάποιες νέες ελπίδες;
«Ως αίσθηση, η περίοδος την οποία περνάμε τώρα δεν είναι όμοια με την προηγούμενη, αναμφισβήτητα. Υπάρχουν διαφορετικά στοιχεία… Μόνο που αυτά που γίνονται σήμερα στο ΠαΣοΚ και στη ΝΔ έπρεπε να έχουν γίνει προ πολλού. Τα κόμματα είναι ζωντανοί οργανισμοί… Αν δεν ανανεώνονται όταν πρέπει, γίνονται προβληματικά. Δυστυχώς τόσο στο ΠαΣοΚ αυτό που έγινε όσο και στη ΝΔ αυτό που γίνεται τώρα γίνεται ετεροχρονισμένα».
Για σας, πότε έπρεπε το ΠαΣοΚ να έχει κάνει αυτό που κάνει εδώ και λίγους μήνες με τον κ. Σημίτη;
«Το 1985… Επρεπε τότε να είχαν αντιδράσει ο κ. Σημίτης με τον συχωρεμένο τον Γεννηματά… Αλλά τότε δεν αντέδρασαν γιατί είχαν στο μυαλό τους προσωπικές επιδιώξεις… Επέλεξαν να περιμένουν την αποχώρηση του Ανδρέα Παπανδρέου».
Πολλοί λένε ότι, αν και εσείς είχατε δείξει αυτή την «υπομονή», ίσως τώρα θα ήσασταν στη θέση του κ. Σημίτη… Αλλοι λένε ότι βιαστήκατε να διαχωρίσετε τη θέση σας ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Ανδρέα Παπανδρέου…
«Εμένα ποτέ δεν με απασχόλησε η ηγεσία. Γι’ αυτό και ήρθα σε σύγκρουση. Αν είχα μείνει άλλωστε δεν θα ήμουν αυτός που είμαι σήμερα».
Γιατί;
«Γιατί για μένα οι πολιτικές αρχές, οι πολιτικές λειτουργίες και οι πολιτικοί στόχοι έχουν να κάνουν με το ουσιαστικό μέτρο που είναι η συνέπεια. Δεν μπορώ αυτό που πιστεύω να το καταπίνω διαρκώς, να το χωνεύω, περιμένοντας μια καλύτερη στιγμή… Για μένα εκείνη η ώρα, αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, ήταν η ώρα όπου έπρεπε να γίνουν οι μεγάλες τομές στον δημόσιο βίο της χώρας. Ορίστε… δεν έγιναν τότε οι τομές που ήταν απαραίτητες και το πληρώνουμε σήμερα. Και αν θέλετε, εδώ έχουμε να κάνουμε με κάτι που δεν συνέβη μόνο με τη μεταπολίτευση. Στην Ελλάδα γενικότερα, η μετάβαση από τη μία στην άλλη περίοδο, σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, έγινε πάντοτε με έναν τρόπο διολίσθησης και όχι με έναν τρόπο που έκανε ορατές ηθικά, πολιτικά και κοινωνικά αυτές τις εντελώς διαφορετικές συνθήκες που υπήρχαν. Πιστεύω ότι στη μεταπολίτευση υπήρχε ένας κοινωνικός δυναμισμός μεγάλος, υπήρχε ένας πολιτικός ριζοσπαστισμός έντονος, που τελικώς δεν αξιοποιήθηκαν για να αλλάξουν τα δεδομένα. Αξιοποιήθηκαν μόνο για να τροφοδοτήσουν την κομματική αντιπαλότητα. Ετσι γυρίσαμε πίσω αντί να πάμε μπροστά.
Εσείς έχετε πει για τον Ανδρέα Παπανδρέου ότι πρόκειται για έναν μεγάλο πολιτικό. Πώς δεν είδε αυτό που υποστηρίζετε; Το είδε και δεν ήθελε συνειδητά να πάει η Ελλάδα μπροστά;
«Νομίζω ότι τότε πολλοί το συνέλαβαν αυτό που λέω, αλλά έκαναν άλλες επιλογές».
Με ποιο στόχο;
«Νομίζω ότι τότε κυριάρχησε το στοιχείο της επιδίωξης της εξουσίας. Ισως γιατί πίστευαν κάποιοι ότι διά της εξουσίας θα άλλαζαν ευκολότερα ορισμένα πράγματα. Υπερεκτίμησαν τον εαυτό τους τότε κάποιοι και έτσι συνέβη κάτι πολύ συνηθισμένο…».
Για πείτε μας το συνηθισμένο που συνέβη… (γέλια)
«Το κυνήγι της εξουσίας σε αλλοτριώνει και ενώ πιστεύεις ότι ελέγχεις τη δυναμική αυτού του παιχνιδιού, στην ουσία δεν την ελέγχεις αλλά υποτάσσεσαι σε αυτή τη δυναμική, με αποτέλεσμα ο κόσμος να βλέπει τις ασυνέπειές σου και τις ανακολουθίες σου. Τα μεγάλα κόμματα υποτάχθηκαν σε αυτή τη δυναμική της εξουσίας παρ’ όλο που ο κόσμος τους έδωσε μεγάλες πλειοψηφίες και έδειξε μεγάλη ανοχή και προσδοκία. Δυστυχώς όμως αυτά δεν αξιοποίησαν, κατά τη γνώμη μου, αυτά τα στοιχεία έτσι όπως θα έπρεπε. Οι πλειοψηφίες που τους δόθηκαν θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει σε μια ριζική ανανέωση την Ελλάδα. Δυστυχώς αυτή η ανανέωση δεν έγινε! Και τώρα είμαστε μείον».
Ξέρετε, σας καταλαβαίνω θεωρητικώς, αλλά πρακτικώς δεν μπορώ να εξηγήσω το «γιατί»… Προς το συμφέρον ποίου θυσιάστηκε η ανανέωση;
«Του κάθε κόμματος, δυστυχώς. Κυνηγώντας τις ανάγκες του το κάθε κόμμα, από τα δύο μεγάλα, έχασε την επαφή του με τις εξελίξεις και με τα γεγονότα. Και αν σήμερα ο κ. Σημίτης αποτελεί τον εκσυγχρονισμό, ο ίδιος αντιπροσωπεύει τον εκσυγχρονισμό της δεκαετίας του ’70 που είχε ανάγκη το ΠαΣοΚ. Αρα ήδη έχει ξεπεραστεί ο εκσυγχρονισμός του κ. Σημίτη και η εποχή απαιτεί άλλα πράγματα».
Συμφωνείτε δηλαδή με τον κ. Παπαγιαννάκη που έχει πει ότι ο Συνασπισμός καλείται να «εκσυγχρονίσει τους εκσυγχρονιστές»; (γέλια)
«Ας τα αφήσουμε αυτά. Σημασία έχει να αντιμετωπίσουμε πια τα διογκωμένα προβλήματα της χώρας. Ο τρόπος που λειτουργεί το πολιτικό μας σύστημα είναι πίσω από την εποχή μας. Αυτό είναι το σοβαρότερο όλων. Ο τρόπος που λειτουργεί το πολιτικό μας σύστημα είναι πίσω από την εποχή μας».
Πώς εξηγείτε τη δημοτικότητα του κ. Σημίτη ως προσώπου; Μήπως τελικώς ο κόσμος έχει ανάγκη από έναν αρχηγό πάντα;
«Ο κ. Σημίτης αναμφισβήτητα είναι ένας άνθρωπος που ξέρει και τι λέει και τι κάνει. Ξέρει το θέμα του… Αυτή άλλωστε ήταν και η βασική διαφορά του με τον κ. Εβερτ προεκλογικώς, ο οποίος φαινόταν ανασφαλής γιατί δεν ήξερε πολύ καλά τα θέματά του. Αλλά ο κ. Σημίτης είχε την ανασφάλεια του ανθρώπου που δεν έχει την ευκολία της επικοινωνίας με το πλατύ κοινό. Ηταν σαν ένα «φυτό» εσωτερικού χώρου που εκτίθεται στις εξωτερικές συνθήκες! Πιστεύω όμως ότι ο κόσμος κατέγραψε σωστά στο πρόσωπο του κ. Σημίτη προσδοκίες, γιατί ως πρόσωπο έχει μια διαδρομή επιστημονική, κοινωνική και πολιτική στην οποία δεν μπορεί κανένας να μην του αναγνωρίσει θετικά στοιχεία, παρά τις όποιες διαφωνίες ή επιμέρους κριτικές!».
Τι σας ενόχλησε περισσότερο στην τελευταία προεκλογική περίοδο;
«Πάντα το πιο ενοχλητικό για τον κόσμο είναι οι στιγμές όπου ο καθένας από μας δεν είναι ο εαυτός του και δεν λέει αυτά που πραγματικά πιστεύει. Αυτό δε φαίνεται πάντα. Ιδιαιτέρως τώρα όπου το παιχνίδι παίζεται κυρίως στην τηλεόραση».
Εσείς προτιμάτε το παιχνίδι να παίζεται στην τηλεόραση; Μήπως έτσι, λόγω απαιτήσεων τηλεοπτικών, έχουμε να κρίνουμε τους πολιτικούς άνδρες από τις ικανότητες τις τηλεοπτικές που διαθέτουν;
«Κακά τα ψέματα… Πραγματικά μέσα σε αυτό το σύστημα πλέον που έχει μετατρέψει την πολιτική και σε ένα είδος διαφήμισης – προβολής και σόου, υπάρχουν μηχανισμοί που κατασπαράζουν πρόσωπα πολύ ικανά!».
Τι δεν θα δεχόσασταν να κάνετε προσωπικώς εν ονόματι της επιτυχίας του Συνασπισμού;
«Δεν θα δεχόμουν να κάνω κάτι που δεν πιστεύω, για τον απλούστατο λόγο ότι αν δεν πιστεύω κάτι μου φαίνεται και δεν μπορώ να είμαι αποτελεσματικός».
Πολλοί λένε ότι στον Κωνσταντόπουλο οφείλεται η επιτυχία του Συνασπισμού.
«Είναι αποτέλεσμα συλλογικό αυτή η επιτυχία, όπως και η αποτυχία το 1993 ήταν συλλογική ευθύνη».
Είναι επάγγελμα για σας η πολιτική;
«Ενα από τα μεγάλα προβλήματα της πολιτικής ζωής του τόπου είναι να επαγγελματοποιείται η πολιτική και να ξεκόβει έτσι ο πολιτικός από την καθημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Πιστεύω ότι το κυριότερο ή ένα από τα κυριότερα προβλήματα του πολιτικού κόσμου σήμερα είναι πως ένα μεγάλο ποσοστό του πολιτικού προσωπικού της χώρας δεν έχει ούτε είχε την εμπειρία των μαζικών χώρων ούτε είχε την εμπειρία της επαγγελματικής δραστηριότητας».
Εσείς, ένας πετυχημένος δικηγόρος, γιατί μπήκατε στην πολιτική;
«Είναι μεράκι, είναι διάθεση, είναι… Είναι το καταστάλαγμα μιας εμπειρίας 36 χρόνων συμμετοχής σε μαζικούς και πολιτικούς αγώνες».
Πιστεύετε ότι χρειάζεται ταλέντο για να γίνει κάποιος πολιτικός;
«Οχι… Πιστεύω ότι πολιτικός είναι κάθε πολίτης. Το να ασχολείσαι με τα κοινά σε διαμορφώνει ως ανθρώπινη ύπαρξη. Η πολιτική είναι ένας τρόπος να ολοκληρωθούμε ως ανθρώπινες πράξεις».
Εντάξει, κατανοητό αυτό, αλλά δεν μπορείτε να αρνηθείτε ότι πρέπει να διαθέτεις κάποια στοιχεία για να φτάσεις σε αυτό το σημείο… να συμμετέχεις στο Κοινοβούλιο, για παράδειγμα.
«Αν μιλήσω για τον εαυτό μου, βλέπω στοιχεία στον χαρακτήρα μου που τα θεωρώ απαραίτητα γι’ αυτό που κάνω και που άλλοι που δεν τα διαθέτουν δεν μπορούν να κάνουν αυτό που κάνω εγώ. Αλλά αυτό που μετράει για μένα πάνω από όλα είναι η συνείδηση που διαμορφώνει ο άνθρωπος ζώντας τη ζωή. Αυτή η συνείδηση για μένα είναι το ταλέντο του πολιτικού».
Οφείλετε κάπου αυτή σας την κοινωνική συνείδηση;
«Ναι. Στη συμμετοχή μου στα κινήματα της νεολαίας την εποχή ’60-’66 και στη φυλάκισή μου την περίοδο της χούντας. Αυτές οι εμπειρίες καθόρισαν την πολιτική και κοινωνική μου συνείδηση».
Είχατε άλλη εντύπωση για τη φυλακή προτού φυλακιστείτε;
«Ναι, νομίζω ναι. Η φυλακή είναι μια μεγάλη δυνατότητα αν δεν σε συντρίψει, αν δεν σε διαλύσει. Και τις περισσότερες φορές το να μη σε διαλύσει είναι θέμα περισσότερο τύχης παρά χαρακτήρα. Αν όμως δεν συντριβείς αποκτάς μια ματιά, μια δυνατότητα να βλέπεις και τη σκοτεινή πλευρά των ανθρώπων, όπου ως συνήθως κατοικούν τα ουσιαστικά επιχειρήματα για το δίκαιο και το άδικο».
Πότε η καθημερινή ζωή γίνεται φυλακή;
«Κάθε φορά που έρχεσαι αντιμέτωπος με διάφορα όρια που σε καθηλώνουν. Τα όρια της καθημερινότητας είναι ένα είδος εγκλεισμού! Αυτό που σε μαθαίνει η φυλακή, αν διασωθείς, είναι κάθε μέρα να διεκδικείς μεγαλύτερη δυνατή απελευθέρωση. Αυτή η διεκδίκηση μεγαλώνει τις αντιστάσεις σου στις συμβάσεις που τελικώς σε αλλοτριώνουν!».
Πείτε μου ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς σας που είναι και το διακριτικό σας στοιχείο ως πολιτικού;
«Νομίζω ότι 20 χρόνια στη μαχόμενη δικηγορία το στοιχείο που με χαρακτηρίζει είναι το στοιχείο της σύγκρουσης. Η σύγκρουση είναι μέσα στην ιδιοσυγκρασία μου. Μπορώ καλύτερα να λειτουργώ ως άνθρωπος όταν συγκρούομαι, όταν επιδιώκω τη σύγκρουση, όταν παλεύω!».
Πόσο ο δικηγόρος έχει επηρεάσει τον πολιτικό;
«Κυρίως, αν θέλετε, εκείνο που με έχει επηρεάσει είναι ότι έμαθα ως δικηγόρος να μιλάω επιχειρηματολογώντας και όχι συναισθηματολογώντας. Πολλές φορές επίσης λέω περισσότερα από ό,τι θα έλεγε κάποιος άλλος, αλλά αυτό είναι γιατί έχω εμπιστοσύνη στον λόγο. Λειτουργώ μέσα από τον λόγο. Ο λόγος για μένα δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, είναι έκφραση. Πιστεύω στο επιχείρημα. Αν πρέπει να σε πείσω, θέλω να σε πείσω με επιχειρήματα».
Στη δουλειά σας πρέπει να έχετε μάθει να πείθετε με επιχειρήματα και για το άδικο. Αυτό δεν είναι επικίνδυνο στην πολιτική;
«Ποτέ δεν έχω πείσει για το άδικο. Επιχειρηματολογώ για την κατανόηση που πρέπει να δείξει ο δικαστής σε αυτόν που έκανε το άδικο και πιστεύω ότι αυτό είναι υποχρέωση όλων».
Δι’ επιχειρημάτων μπορείτε να ξεγελάσετε κάποιον;
«Οχι. Δεν υπάρχουν επιχειρήματα που ξεγελούν. Το επιχείρημα για να έχει δύναμη πρέπει να είναι αληθινό».
Μη μου πείτε ότι ποτέ δεν έχετε πείσει το δικαστήριο για το δίκαιο κάποιου που εκ των υστέρων μάθατε ότι ήταν ένοχος;
«Υπάρχουν και τέτοιες περιπτώσεις».
Τι είναι αυτό που μπορεί να μετατρέψει το δίκαιο σε άδικο και το αντίθετο;
«Ο τρόπος που προσεγγίζεται το θέμα. Ως συνήθως παραπλανιόμαστε αν προσεγγίζουμε το θέμα συναισθηματικά. Το συναίσθημα συνήθως είναι κακός σύμβουλος όταν κρίνει το δίκαιο και το άδικο! Γι’ αυτό ο καλός κριτής πρέπει να διαθέτει ένα μυαλό που είναι υπεράνω της ψυχής, χωρίς με αυτό να εννοώ ότι ο ορθός λόγος δεν είναι ο λόγος που περιλαμβάνει τις ψυχικές και συναισθηματικές καταστάσεις. Αλλά δεν είναι έρμαιο αυτών!».
Ο πολιτικός πρέπει να πορεύεται με την ψυχή ή το μυαλό;
«Η πολιτική δεν μπορεί να είναι μόνο η ψυχρή διεκδίκηση ποσοστών εξουσίας και επιβολής είτε διά της κυβέρνησης είτε διά της επιρροής της κομματικής. Η πολιτική είναι πάνω από όλα κοινωνική ευαισθησία, πνευματική αγρύπνια. Η ουσία της πολιτικής είναι ο άνθρωπος».
Μιλάτε με έναν ρομαντισμό που διακρίνω συχνά σε ανθρώπους που τα παιδικά τους χρόνια τα έχουν περάσει σε χωριό…
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κρέστενα της Ολυμπίας».
Και γιατί αφήσατε την Κρέστενα για να έρθετε στην Αθήνα;
«Για να συνεχίσω τις σπουδές μου. Τέλειωσα στην Κρέστενα τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου και κατόπιν ήρθα στην Αθήνα, όπου μπήκα στο Βαρβάκειο και συνέχισα».
Αυτή ήταν και η πρώτη φορά που είδατε την Αθήνα από κοντά;
«Οχι. Για πρώτη φορά είχα έρθει το ’49, σε ηλικία επτά χρόνων. Πήγαινα τότε πρώτη Δημοτικού θυμάμαι».
Θυμηθείτε αυτή την πρώτη φορά στην Αθήνα… Θυμάστε τι σας είχε κάνει περισσότερο εντύπωση τότε;
«Με είχε εντυπωσιάσει πολύ ο κινηματογράφος. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου με είχαν πάει σε μια κωμωδία του Φερναντέζ. Εντύπωση μου είχαν κάνει επίσης τα αυτοκίνητα που σπάνιζαν στην επαρχία και τα μεγάλα καταστήματα παιχνιδιών».
Είστε μοναχοπαίδι;
«Οχι. Εχω και μια αδελφή, τέσσερα χρόνια μεγαλύτερη από μένα. Σήμερα είναι συνταξιούχος φιλόλογος. Είχα και έναν αδελφό, ο οποίος πέθανε σε μικρή ηλικία…».
Πιστεύετε ότι από μικρός δείχνατε αυτό που γίνατε τελικά μεγαλώνοντας;
(γέλια) «Οσοι με γνώριζαν μικρό, δεν περίμεναν με τίποτα τη μετέπειτα πορεία μου».
Ησασταν αυτό που λέμε «κλειστό» παιδί;
«Ημουν πολύ συνεσταλμένος. Λειτουργούσε έντονα μέσα μου να μην κάνω κάτι που δεν είναι αρεστό στη μάνα μου και στον πατέρα μου…».
Δεν είχατε φίλους;
«Είχα, και πολλούς μάλιστα».
Σας έμοιαζαν; Συνεσταλμένοι και ντροπαλοί όλοι;
«Αντιθέτως. Εγώ όμως ήμουν ήρεμος και έδινα την αίσθηση ότι είμαι μη ανθεκτικός και ιδιαίτερα ευάλωτος».
Μεγαλώνοντας υπάρχουν στιγμές που αποδείχθηκε το ακριβώς αντίθετο;
«Στη φυλακή όπου βρέθηκα. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα άντεχα».
Η πίστη μεγαλώνει την αντοχή;
«Σίγουρα! Στη φυλακή ήταν μερικές φορές όπου έφτασα στο όριο. Ευτυχώς κάτι τέτοιες στιγμές βρέθηκε κοντά μου κάποιος και με μια φράση του ανανέωσε την αντοχή μου. Δεν θα ξεχάσω τις τρεις – τέσσερις πρώτες μέρες μου στην ΕΑΤ-ΕΣΑ. Ημουν σε ένα κελί, αναγκασμένος μετά από πολύ ξύλο να στέκω όρθιος και να περπατώ συνέχεια, χωρίς νερό και φαΐ. Κάποια στιγμή ακούμπησα λίγο να ξεκουραστώ και αποκοιμήθηκα εκεί, όρθιος. Ημουν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, όταν ο φύλακας μπήκε μέσα, με πλησίασε και μου είπε ότι φέρνει μήνυμα απέξω. Μου έδωσε νερό και πάτησα πάλι στα πόδια μου. Αυτό το λίγο με έκανε να νιώσω ότι ξαναρχίζω από την αρχή, με νέα δύναμη και πίστη».
Είχε παράθυρο το κελί σας;
«Στην αρχή είχε μόνο έναν μικρό φεγγίτη. Μετά όμως με την παρέμβαση του Ερυθρού Σταυρού μού άνοιξαν ένα παράθυρο».
Πόσο άλλαξε η ζωή σας μέσα στο κελί από τη στιγμή όπου άνοιξε αυτό το παράθυρο;
«Ανοίγοντας το παράθυρο αρχίζουν τα ταξίδια» (χαμογελάει).
Υπάρχει κάτι σήμερα που επιθυμούσατε μικρός αλλά δεν το έχετε εκπληρώσει ακόμη;
«Ωραία ερώτηση… Τα ταξίδια. Τα ταξίδια πάντα μού έλειπαν».
Τα ταξίδια της πολυθρόνας ή τα αληθινά ταξίδια;
«Επιθυμώ τα πραγματικά ταξίδια. Μικρός, ταξίδευα πολύ με τη φαντασία μου αλλά ήθελα πολύ να ταξιδέψω και στην πραγματικότητα. Δυστυχώς όμως ταξίδεψα πολύ λίγο, λόγω των συνθηκών. Βρέθηκα καθηλωμένος από διάφορες περιπέτειες, κυρίως πολιτικές».
Ο πατέρας σας τι δουλειά έκανε;
«Ο πατέρας μου ήταν δικηγόρος, γιος δεκατετραμελούς οικογενείας και η μητέρα μου φιλόλογος».
Γι’ αυτό η αδελφή σας έγινε φιλόλογος και εσείς δικηγόρος; Σας πίεσαν να γίνετε δικηγόρος για να κληρονομήσετε τη δουλειά του μπαμπά;
«Αντιθέτως… Ο πατέρας μου ήθελε να γίνω γιατρός».
Γιατί;
«Κυρίως για συναισθηματικούς λόγους. Ο νεότερος αδελφός του, τον οποίο είχε ο ίδιος σπουδάσει, σκοτώθηκε όταν τελείωσε την Ιατρική».
Εσείς γιατί δεν θέλατε να γίνετε γιατρός;
«Αποφάσισα να πάω φροντιστήριο για Νομική στην προτελευταία τάξη του οκτατάξιου γυμνασίου. Ως τότε πήγαινα φροντιστήριο για Πολυτεχνείο. Αλλαξα γνώμη έτσι, ξαφνικά. Ούτε και σήμερα μπορώ να προσδιορίσω τα αίτια αυτής της αλλαγής».
Θυμάμαι, όταν ήμασταν μικροί εγώ κι ο αδελφός μου, ο πατέρας μου μάς έπαιρνε μερικές φορές στη δουλειά του. Εσάς σας έπαιρνε μαζί του στο δικαστήριο; (γέλια)
«Ισως αυτός να ήταν και ο λόγος που κατέληξα στη Νομική. Με έπαιρνε πολλές φορές μαζί του».
Και καθόσασταν ήσυχα και παρακολουθούσατε τη δίκη; Και τι σας έκανε εντύπωση στη διαδικασία μιας δίκης;
(σκέφτεται) «Η προσπάθεια που γινόταν ανάμεσα στον εισαγγελέα και στην υπεράσπιση για την τύχη ενός ανθρώπου, όπου είχα την εντύπωση ότι ήταν απών από τη διαδικασία. Ο εισαγγελέας τον κατακεραύνωνε, η υπεράσπιση προσπαθούσε να τον προστατεύσει από τα πυρά του εισαγγελέα και αυτός καθόταν ανήμπορος να κάνει κάτι».
Ο πατέρας σας ζει;
«Οχι, δυστυχώς δεν είναι κοντά μας».
Ως παιδί θαυμάζατε τον πατέρα σας;
«Πάντα τον τιμούσα. Ενιωθα μια βαθιά υποχρέωση και τιμή γι’ αυτόν. Πιστεύω ότι για μένα και για την αδελφή μου έκανε πολλά. Εγκατέλειψε μια καριέρα 30 χρόνων δικηγορίας στα Κρέστενα για να έρθει στην Αθήνα μαζί μας, να σπουδάσουμε, και αυτός να ξαναρχίσει μια νέα δικηγορική καριέρα από την αρχή. Τον τιμώ γι’ αυτό!».
Πιστεύετε ότι η ζωή σας στην Ολυμπία, στα Κρέστενα, έχει καθορίσει τη μετέπειτα συμπεριφορά σας;
«Είναι οι φλέβες της ζωής μου εκεί, είναι οι ρίζες μου. Τότε διαμορφώθηκαν τα μέτρα με τα οποία ψάχνω και σήμερα να βρω κάθε φορά τι είναι δίκαιο και τι άδικο».
Υπάρχει ένας άνθρωπος που επηρέασε πολύ τη σκέψη και τη συμπεριφορά σας;
«Ο άνθρωπος που με έχει σφραγίσει στην κυριολεξία είναι η μάνα του πατέρα μου. Μια αγράμματη γυναίκα, η οποία πέθανε σε ηλικία 105 χρόνων. Με μια συνεχή διάθεση φιλοσοφική. Καταπληκτική γυναίκα. Ενα μυθικό και ιστορικό πρόσωπο για την περιοχή και για την οικογένειά μας».
Πολιτικά πού ανήκε η οικογένειά σας;
«Οι οικογένειες των γονιών μου ήταν αγροτικές και φιλελεύθερες. Ο πατέρας μου είχε μια έντονη πολιτική ανάμειξη ως δικηγόρος στην κατάργηση των τσιφλικιών και του καθεστώτος της εμφύτευσης που ίσχυε στην περιοχή. Μετά την απελευθέρωση είχε πολιτευθεί με το Αγροτικό Κόμμα του Μυλωνά. Στη συνέχεια πολιτεύθηκε με τους φιλελεύθερους, μετά με την ΕΠΕΚ του Πλαστήρα και, τέλος, με το κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου».
Δηλαδή με δυο λόγια πώς θα τον χαρακτηρίζατε πολιτικά;
«Κεντροαριστερό φιλελεύθερο».
Η πολιτική τοποθέτηση του πατέρα σας σάς επηρέασε πολιτικά;
«Αναμφισβήτητα… Οι καταστάσεις του εμφυλίου, οι μετά τον εμφύλιο πολιτικές εξελίξεις στις εκλογές του ’51 και του ’52 τις οποίες έζησα έντονα εξαιτίας της ανάμειξης του πατέρα μου με επηρέασαν αποφασιστικάΩ ενώ στα μαθητικά μου χρόνια και κυρίως με τον ερχομό μου στην Αθήνα αποφασιστική επιρροή άσκησαν οι κινητοποιήσεις για το Κυπριακό και στα φοιτητικά χρόνια οι κινητοποιήσεις για την αναγέννηση της παιδείας και η ανάπτυξη κινήματος πολιτικών νεολαιών».
Ολα αυτά τα χρόνια υπήρξε μια πολιτική προσωπικότητα που ασκούσε και ασκεί επάνω σας μια γοητεία;
«Εκείνα τα χρόνια, τα φοιτητικά, με εντυπωσίαζαν πάρα πολύ η αγωνιστικότητα και η μεγάλη πνευματική και υπαρξιακή συγκρότηση του Ηλία Ηλιού. Η διεισδυτικότητα του μυαλού του ήταν μοναδική, ενώ οι τοποθετήσεις του είχαν έναν έντονο βιωματικό χαρακτήρα. Δεν άφηναν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για την ειλικρίνειά τους. Δεν περιείχαν άσκοπη πολιτική φιλολογία. Ηταν από τις ωραιότερες πολιτικές και πνευματικές φυσιογνωμίες της εποχής».
Πιο γοητευτική από αυτήν του Γεωργίου Παπανδρέου;
«Αναμφισβήτητα εκείνη την περίοδο ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν το πρόσωπο που δέσποζε».
Τι δεν σας άρεσε στον Γεώργιο Παπανδρέου;
«Οχι «δεν μου άρεσε»… Απλώς, οι αντιφάσεις του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς του ήταν έντονες».
Τον Ηλία Ηλιού τον είχατε γνωρίσει από κοντά;
(χαμογελάει) «Ηταν από τις συγκλονιστικότερες γνωριμίες της ζωής μου».
Από κοντά οι άνθρωποι γίνονται άλλοι;
«Υπάρχουν άνθρωποι που όταν τους πλησιάζεις ανακαλύπτεις πράγματα σ’ αυτούς που είναι πέρα από κάθε φαντασία».
Η δημόσια εικόνα παραμορφώνει;
«Μορφώνει μιαν άλλη εικόνα, που τις περισσότερες φορές απέχει πολύ από την πραγματική. Η δημόσια εικόνα φτιάχνεται από αυτό που θέλουν οι άλλοι να βλέπουν».
Ενα παραμύθι δηλαδή είναι η δημόσια εικόνα; (γέλια)
«Που ξεκινάει πάντα με το «Μια φορά κι έναν καιρό…» και κινδυνεύει να μην τελειώσει με την παραμυθένια φράση «… και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα»».
Πείτε μας έναν μεγάλο κίνδυνο που κρύβει αυτό το παραμύθι της δημόσιας εικόνας.
«Να πιστέψει και ο ήρωας ότι ο εαυτός του είναι αυτός που βλέπουν οι άλλοι…».
Θυμάστε την πρώτη σας συνάντηση με τον Ηλία Ηλιού;
(σκέφτεται) «Τον πλησίασα με δέος και απόλυτο σεβασμό. Θα έλεγα, υποτακτικό σεβασμό. Θυμάμαι έντονα την άνεση με την οποία με απελευθέρωσε ο ίδιος διαμορφώνοντας ένα κλίμα ισότιμης φιλίας και αγάπης».
Πείτε μας έναν επαναστάτη για τον οποίο είχατε πάντα θέση στην καρδιά σας (γέλια).
«Αρκετούς… Οι επαναστάτες έχουν πάντα θέση στην καρδιά μας».
Για τον Φιντέλ Κάστρο είχατε μια πιο αναπαυτική πολυθρόνα στην καρδιά σας;
«Ο Κάστρο, στα χρόνια της εφηβείας μου, είχε δημιουργήσει και σ’ εμένα μυθικές τάσεις. Ανάλογα λειτουργούσαν επάνω μου και οι αγωνιστές του αλγερινού απελευθερωτικού κινήματος».
Ολοι οι μύθοι πρέπει κάποτε να απομυθοποιούνται;
«Η μυθοπλασία είναι κάτι που έχει κοστίσει πολύ σ’ αυτόν τον τόπο. Υπάρχει μια χαρακτηριστική κουβέντα που έχω ακούσει από τη μάνα μου: «Τον τόπο τον κατέστρεψαν ο λογιωτατισμός και ο νομικισμός». Αυτό πιστεύω κι εγώ… Κατέστρεψαν την αυθεντικότητα αυτού του λαού, την αμεσότητα των αντιδράσεών του… Πιστεύω ότι στην ελληνική κοινωνία λειτουργούσε και λειτουργεί ακόμη μια αντίφαση ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο απλός κόσμος και στις φόρμες που υιοθετεί η εκάστοτε ηγεσία του. Μια ακατάσχετη μυθοπλασία ταλαιπωρεί εδώ και χρόνια τον τόπο αυτόν, που στραβώνει την κοινωνική πραγματικότητα του λαού».
Τι είναι αυτό που κάνει τις ηγεσίες να χρησιμοποιούν τη μυθοπλασία για αυτόν τον σκοπό;
«Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί όλη η πολιτική ζωή του τόπου καθηλώνει τον λαό σε έναν ακατάσχετο πολιτικό φορμαλισμό».
Ισως γι’ αυτό περνάμε και μια περίοδο μηδενιστική. Ισως αυτός ο πολιτικός φορμαλισμός μάς έκανε όλους μηδενιστές. Εσείς πιστεύετε ότι ο Ελληνας εμπιστεύεται τώρα πλέον κάποιον που δηλώνει πολιτικός ή βουλευτής;
«Στην Ελλάδα ο πολίτης ολοένα αισθάνεται ότι δεν αντιπροσωπεύεται ούτε από την πολιτική ηγεσία του ούτε από το κόμμα του ούτε από τον τρόπο που λειτουργούν οι θεσμοί. Ο Ελληνας ολοένα και περισσότερο θεωρεί τα λόγια των πολιτικών κούφια, υποκριτικά».
Οταν ήσασταν μικρός ήταν αυστηρή μαζί σας η μητέρα σας;
«Θυμάμαι ότι μικρός μπορεί να γύριζα με σπασμένο κεφάλι από πέτρα που μου είχε ρίξει φίλος και αυτή να με στείλει στο φαρμακείο μόνο μου. Την ώρα λοιπόν όπου εγώ πήγαινα να δέσω το κεφάλι μου κλαίγοντας, αυτή αρνιόταν να έρθει μαζί μου. Ηξερα όμως πόσο λαχταράει για μένα».
Αν αυτή τη στιγμή είχατε μπροστά σας τον Ανδρέα Παπανδρέου θα θέλατε να τον ρωτήσετε κάτι;
(χαμογελάει) «Θα τον ρωτούσα «τι τον προσγείωσε; Τι ήταν αυτό που έκανε τα όνειρά του να σκορπιστούν;». Στηρίχθηκε σε μεγάλες πλειοψηφίες σε επίπεδο εκλογικό και κοινωνικό και τελικώς δεν τις αξιοποίησε όπως θα έπρεπε… «Τι λειτούργησε σαν αλεξικέραυνο;». Ενα κρίσιμο επίσης ερώτημα θα ήταν ότι «αφού έβλεπε την ανακολουθία και την ασυνέπεια ανάμεσα στις προσδοκίες του κόσμου και στην πολιτική του, γιατί τελικώς άφηνε ακάλυπτα με την τακτική του τα πραγματικά συμφέροντα της χώρας;»».
Ο κ. Καραμανλής τι υπήρξε για σας;
«Μια πολιτική προσωπικότητα που σημάδεψε τη νεότερη ιστορία μας ιδιαίτερα την περίοδο 1954-’63, που είναι η περίοδος όπου στην πολιτική ζωή του τόπου ιστορικά είναι περισσότερο εκτεθειμένος… σε επίπεδο άσκησης της εξουσίας, αλλά και για το μοντέλο ανάπτυξης που είχε επιλέξει. Και από τον Καραμανλή θα ήθελα μια απάντηση στο ερώτημα «γιατί για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα συντήρησε το καθεστώς τότε των διώξεων και των μετεμφυλιακών εντάσεων;»».
Πιστεύετε ότι ο κ. Φλωράκης είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ενιαίο αριστερό μέτωπο και δεν το έκανε;
«Ναι… Νομίζω ναι. Και νομίζω ότι αυτή η εξέλιξη αν είχε επιτευχθεί θα είχε επηρεάσει και τη μετέπειτα πολιτική ζωή του τόπου».
Τώρα εσείς γιατί δεν κάνετε με το ΠαΣοΚ ενιαίο μέτωπο; Η προοπτική συνεργασίας από τη μεριά του ΠαΣοΚ εκδηλώθηκε… Εσείς τι λέτε;
«Εμείς από τη μεριά μας το έχουμε αποσαφηνίσει… ότι, αν υπάρχουν θετικές προς την κατεύθυνση των προοδευτικών λύσεων επιλογές, δεν θα διστάσουμε να τις επικροτήσουμε. Αν δεν υπάρχουν δεν θα πάψουμε να ασκούμε αυστηρό και συστηματικό έλεγχο…».
Μου απαντάτε γενικώς… Θα γίνω πιο σαφής… Πείτε μου σε ποια περίπτωση θα συνεργαζόσασταν με το ΠαΣοΚ;
«Μόνο αν το ΠαΣοΚ άλλαζε επιλογές στα βασικά προβλήματα της χώρας».
Δηλαδή μόνο αν άλλαζε πολιτική… Δεν είναι σαν να λέτε ότι δεν θα συνεργαστούμε ποτέ με το ΠαΣοΚ, όταν ζητάτε η πλειοψηφία να αλλάξει πολιτική και να υιοθετήσει τη δική σας;
«Εμείς μπήκαμε στη Βουλή για να πιέσουμε προς την κατεύθυνση διαφορετικών επιλογών».
Πώς θα διατηρήσετε αλήθεια το ποσοστό των ψηφοφόρων σας, που σε ένα μεγάλο μέρος, όπως λένε, είναι ψήφοι διαμαρτυρίας;
«Πιστεύω ότι οι πολίτες που μας ψήφισαν μας επέλεξαν με κριτήριο πολιτικής ταύτισης, με κριτήριο συμπάθειας, με κριτήριο προσδοκίας, με κριτήριο διαμαρτυρίας… Είναι ένα ζήτημα πώς θα καταφέρουμε να αποκρυσταλλώσουμε και να μορφοποιήσουμε αυτό το ποσοστό, έτσι ώστε να του δώσουμε τη δυνατότητα να λειτουργήσει σαν κοινωνική και πολιτική δύναμη».
Θεωρείται ότι το κερδίσατε αυτό το ποσοστό ή κάποιοι άλλοι το έχασαν;
«Ο Συνασπισμός διεκδίκησε και συνεχίζει να διεκδικεί ψηφοφόρους απ’ όλη την κοινωνία… Κερδίζουμε επειδή κάποιοι άλλοι χάνουν!».
Ο Συνασπισμός τι κόμμα είναι; Κεντροαριστερό; Αριστερό; Σοσιαλιστικό; Τι;
«Οταν προεκλογικά ακούγονταν αυτά τα κηρύγματα περί ανυπαρξίας ρόλου του Συνασπισμού, εγώ απαντούσα… «Ο Συνασπισμός δεν χαρίζει σε κανέναν ούτε την αριστερά, ούτε την κεντροαριστερά, ούτε την προοδευτική παράταξη, ούτε τους δημοκρατικούς πολίτες. Απευθύνεται προς όλους και ζητάει απ’ όλους ενίσχυση. Η κεντροαριστερά και όλα τα άλλα που είπα δεν είναι φέουδο κανενός!»».
Ελπίζω ειλικρινά, Πρόεδρε, όλα να πάνε καλά.
«Θα πάνε καλά… Για το καλό όλων!».
Σας ευχαριστώ.
«Κι εγώ! Να ‘σαι καλά!».
