Μιχάλης Κακογιάννης

» Στην Ελλάδα δεν με εκτιμούν ως μεταφραστή»

Δούλευε τη μετάφρασή του για περισσότερο από δυόμισι χρόνια, για να την εκδώσει τελικά το 1990. Ο «Κοριολανός» είναι η τέταρτη τραγωδία του Σαίξπηρ – οι υπόλοιπες είναι: «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», «Αμλετ» και «Οθέλλος» – που έχει αποδώσει στα ελληνικά ο Μιχάλης Κακογιάννης. Εξαιρετικά δύσκολη δουλειά, από τη στιγμή που ο σκηνοθέτης (και μεταφραστής εν προκειμένω) επέμενε να αποδώσει «όχι μόνο το νόημα και το ύφος του πρωτοτύπου αλλά και την ποιητική του ιδιομορφία, διατηρώντας πάντα την απόλυτη αντιστοιχία των στίχων, όπως κάνω όποτε μεταφράζω κείμενο του Σαίξπηρ». Οσο κι αν κουράστηκε, την απόλαυσε την καταβύθισή του, άλλη μία καταβύθισή του, στο σαιξπηρικό σύμπαν. «Παρ’ ότι δεν με εκτιμούν και δεν πρόκειται ποτέ να με αποδεχθούν ως μεταφραστή στην Ελλάδα» λέει – όχι με παράπονο ούτε με απορία, μάλλον με μια εντέχνως καμουφλαρισμένη ειρωνεία, αποδέκτες της οποίας είναι όλοι όσοι επιμένουν να τον περνάνε από εξετάσεις (χωρίς κάποιες φορές να τσιγκουνεύονται τους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς) κάθε φορά που παρουσιάζει μια νέα δουλειά του στην Ελλάδα. Τον έχουν όμως αποδεχθεί ως σκηνοθέτη… «Μμμ! Ναι… Καλά… Διαβάσατε τι έγραψαν κάποιοι για τον «Αμλετ» του Εθνικού; Τέλος πάντων…».

«Τέλος πάντων» και γυρίζει σελίδα. Ο «Αμλετ» είναι ούτως ή άλλως παρελθόν. H νέα δουλειά του είναι εκείνη που τον απασχολεί. Για την ακρίβεια ο «Κοριολανός», το έργο του Σαίξπηρ το οποίο, δεκαπέντε χρόνια αφότου το μετέφρασε, σκηνοθετεί στο Ηρώδειο. Γιατί όμως περίμενε τόσο πολύ; «Γιατί δεν υπήρχε ο κατάλληλος ηθοποιός» λέει. «Τον «Κοριολανό» τον μετέφρασα όχι για να τον σκηνοθετήσω, αλλά επειδή μου άρεσε. Δεν είχα σκεφθεί να τον ανεβάσω. Γιατί δεν μου αρέσει να σκηνοθετώ μια παράσταση χωρίς να έχω εξασφαλίσει τον ιδανικό ερμηνευτή. Δεν θα παρουσίαζα, παραδείγματος χάριν, ποτέ την «Ιφιγένεια στην Αυλίδα» στη Νέα Υόρκη, αν δεν υπήρχε η Ειρήνη Παπά. Ετσι και τώρα, δεν θα ανέβαζα τον «Κοριολανό», αν δεν υπήρχε ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης».

H ιδέα για την παράσταση είναι παλιά, όπως επισημαίνει και ο κ. Κυριακίδης που συμμετείχε στην κουβέντα μας. Οι δύο άνδρες συζητούσαν εδώ και χρόνια την πιθανότητα να συνεργαστούν στον «Κοριολανό». «Δεν βρίσκαμε όμως τον χρόνο» λέει ο σκηνοθέτης, «αφού ο Βλαδίμηρος, προκειμένου να κερδίσει τα προς το ζην, αναγκάζεται να ασχολείται και με άλλα πράγματα στο θέατρο, στην τηλεόραση. Με είδη τα οποία δεν του επιτρέπουν να έχει τη συγκέντρωση που απαιτείται για ένα τέτοιο τόλμημα. Τώρα υπήρξε ένα κενό στη ζωή του και αποφάσισε να μου αποδείξει – και θα το αποδείξει, είμαι σίγουρος! – ότι είναι ένας σπουδαίος ηθοποιός. Διότι έχει αναλάβει έναν ρόλο που σπάει κόκαλα».

Ποια, αλήθεια, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διέκρινε στον κ. Κυριακίδη τα οποία θα τον κάνουν έναν καλό Κοριολανό; «Την εξυπνάδα του, με την οποία μπορεί να αντιλαμβάνεται την εξωτερική αλλά και την εσωτερική λειτουργία ενός ρόλου, την αντοχή του, το συγκινητικό δόσιμό του, το ότι είναι ένας απόλυτα ισορροπημένος άνθρωπος…». Την ίδια στιγμή, ο ηθοποιός κάνει λόγο για διαρκή μελέτη, εξαντλητικές πρόβες, επίπονα μαθήματα ξιφασκίας… Για μια τεράστια προσπάθεια προκειμένου να μεταμορφωθεί στη σκηνή του Ηρωδείου στον Κοριολανό που ονειρεύεται ο σκηνοθέτης. «Είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο» λέει. «Ρόλος πολύ μεγάλος σε έκταση αλλά και περίπλοκος. Ρόλος που απαιτεί μεγάλα αποθέματα δύναμης, ενέργειας. Ερχονται στιγμές που φοβάμαι ότι δεν θα βγει η φωνή μου».

H φωνή αυτή διηγείται ένα εξαιρετικά σκληρό παραμύθι. Την πτώση του Γάιου Μάρκιου, του ρωμαίου πολεμιστή, τον οποίο επειδή είχε κυριεύσει την Κοριόλη, πόλη των Βόλσκων, οι συμπατριώτες του αποκαλούσαν τιμητικά Κοριολανό. Επρόκειτο για λαμπρό ήρωα, η αλαζονεία όμως του οποίου και η περιφρόνησή του προς τον λαό προκάλεσαν τη συντριβή του. Οι Ρωμαίοι τον εξόρισαν. Τότε εκείνος, παρορμητικός και «πρωτόγονος» στις αντιδράσεις του, προσχώρησε στον στρατό των εχθρών Βόλσκων, οδηγώντας τον ενάντια στην πατρίδα του. Τη βεντέτα του απέτρεψαν την τελευταία στιγμή με τις ικεσίες τους η μητέρα του και η σύζυγός του. Ο Κοριολανός επέστρεψε στην Κοριόλη, όπου και δολοφονήθηκε.

«Πρόκειται για έργο με κινηματογραφική, θα έλεγα, δράση» επισημαίνει ο κ. Κακογιάννης, κάνοντας λόγο για μια παράσταση που φιλοδοξεί «να «λυτρώσει» το κείμενο από τον χρόνο, αναδεικνύοντας τα διαχρονικά στοιχεία του, να σεβαστεί την εποχή του, αλλά και την αντίληψη του σύγχρονου κοινού». Ο Κοριολανός αυτής της παραγωγής «είναι ένας άνδρας ο οποίος έχει τρομερά προτερήματα αλλά και τρομερά ελαττώματα. Το μεγαλύτερα ελαττώματά του είναι ο παρορμητισμός του, ο οποίος τον κάνει να αντιδρά ως ταύρος σε υαλοπωλείο, και η έπαρση με την οποία αντιμετωπίζει τον λαό του. Δεν παύει όμως να είναι και ένας πραγματικός ήρωας, ένας άνθρωπος πολύ αγνός». Και επειδή είναι αγνός, δεν μπορεί να γίνει πολιτικός. «Του αρκεί η καταξίωση στο πεδίο της μάχης, δεν ζητάει τίποτε άλλο» λέει ο κ. Κυριακίδης. «Κι αν κάποιοι θέλουν να τον εμπλέξουν στην πολιτική, εκείνος δεν μπορεί να κάνει δημόσιες σχέσεις, να υποκριθεί, και το πληρώνει» συμπληρώνει ο κ. Κακογιάννης.

Και μετά τον «Κοριολανό» τι; «Θα κατέβω στη Μικρή Επίδαυρο, όπου θα ξαναπαιχθεί η διασκευή μου στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη». H μία παράσταση διαδέχεται την άλλη, όμως «δεν καταλαβαίνω ούτε κούραση, ούτε τίποτε… Που λέει ο λόγος δηλαδή. Οταν κάνω πρόβες, παρασύρομαι, ξεχνιέμαι. Το πρωί αρχίζει να μου βγαίνει η κόπωση. Τι να γίνει όμως; Αφού αυτό που εξακολουθεί να με προκαλεί και να με ερεθίζει είναι το δύσκολο, το αναζητώ, το ακολουθώ…».

H δουλειά του στον «Κοριολανό» ήταν δύσκολη. «Για αυτό και θέλω να εκτιμηθεί σωστά, όχι από τους κριτικούς, αλλά από τον κόσμο. Θέλω να υπάρξει προσέλευση. Καλώ λοιπόν τους θεατές να γεμίσουν το Ηρώδειο για να παρακολουθήσουν ένα σπουδαίο έργο. Καλώ όμως και τους πολιτικούς, καθώς και τους ανθρώπους που κρατάνε πόστα μεγάλα, να σεβαστούν την κατάθεσή μου αυτή, να σπεύσουν να τη δουν από κοντά. Ξέρετε, την παράσταση αυτή τη χρωστώ στον Δημήτρη Αβραμόπουλο. Εκείνος με κάλεσε και μου είπε: «Μιχάλη, το Φεστιβάλ θα ανεβάσει μια μεγάλη παράσταση και θέλω αυτή η παράσταση να είναι δική σου». Τον ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου, αν όμως δεν έρθει να τη δει, θα τον πνίξω!».

Ο «Κοριολανός» του Σαίξπηρ παρουσιάζεται στο Ηρώδειο τη Δευτέρα και την Τρίτη, στις 9 μ.μ., σε μετάφραση – σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη. Σκηνικά Απόστολος Βέττας, κοστούμια Γιάννης Μετζικώφ, μουσική Κώστας Κακογιάννης. Κοριολανός Βλαδίμηρος Κυριακίδης, Βολούμνια Μάρθα Βούρτση, Βιργιλία Τατιάνα Παπαμόσχου, Μενένιος Αγρίππας Γιάννης Βόγλης κ.ά.

H «Λυσιστράτη – Ερως Θάνατος – Ερως Αθάνατος», βασισμένη στην κωμωδία του Αριστοφάνη, σε διασκευή, σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, θα παρουσιαστεί στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου στις 29 και 30 Ιουλίου. Με τη Μάγια Μόργκενστερν. Συμπαραγωγή: Ελληνικό Φεστιβάλ, Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Αλεκτον.