Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Μεσσήνης είναι από τους πλέον εντυπωσιακούς της Ελλάδας. Βρίσκεται στον Νομό Μεσσηνίας και απλώνεται στους πρόποδες του όρους Ιθώμη, εκεί όπου βρίσκεται το σημερινό χωριό Μαυρομάτι. Μια ολόκληρη αρχαία πόλη έχει αποκαλυφθεί κυρίως από το 1987 από το πρόγραμμα ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου καθηγητή Π. Γ. Θέμελη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώτος ανασκαφέας της Μεσσήνης το 1895 υπήρξε ο μετέπειτα πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης. Πρέπει προεισαγωγικά να σημειωθεί ότι ο ελευθερωτής των Μεσσηνίων, που υπήρξαν για αιώνες υπόδουλοι στους Σπαρτιάτες, ήταν ο θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας, οπότε η πόλη της Μεσσήνης ξεκίνησε τη ζωή της ως ανεξάρτητη οντότητα τον 4ο αι. π.X. και γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Στις περιόδους λοιπόν αυτές ανήκουν και τα περισσότερα οικοδομήματα της πόλης.
H πρόσβαση στην αρχαία Μεσσήνη δεν είναι εύκολη διότι η σήμανση είναι παραπλανητική. Οι περισσότερες ταμπέλες λένε Αρχαία Ιθώμη και όχι Αρχαία Μεσσήνη, οπότε ο επισκέπτης πρέπει να συμπεράνει μόνος του ότι πρόκειται για το ίδιο μέρος. Ο Μελιγαλάς είναι το πιο κοντινό μεγάλο χωριό στο Μαυρομάτι Ιθώμης. Λίγο προτού φτάσει στο Μαυρομάτι, ο επισκέπτης θα περάσει μπροστά από ένα συγκρότημα ταφικών μνημείων και αμέσως θα μπει μέσα σε έναν οχυρωματικό κυκλικό πύργο, τη λεγόμενη αρκαδική πύλη. Ετσι θα περάσει τα επιβλητικά αρχαία τείχη της πόλης τα οποία ήταν και είναι θαυμαστά για το μέγεθός τους και την κατάσταση διατήρησής τους. Το συνολικό μήκος τους ήταν 11 χλμ.
Μόλις περάσει τα τείχη της αρχαίας πόλης θα αντικρίσει στα δεξιά του επαρχιακού δρόμου το αρχαιολογικό μουσείο το οποίο είχε χτιστεί το 1973. Αμέσως πριν από το μουσείο ο επισκέπτης θα στρίψει δεξιά και θα κατέβει την πλαγιά για να επισκεφτεί τον χώρο. Ο,τι και να έχει διαβάσει ή ακούσει κανείς εκ των προτέρων δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτό που τελικά θα δει. Με πολύ λίγα λόγια, πρώτα θα συναντήσει ένα μεγάλο θέατρο του οποίου το ανάλημμα του κοίλου είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Στη συνέχεια θα δει ένα περίτεχνο οικοδόμημα που έχει ταυτιστεί με την κρήνη Αρσινόη. Αμέσως στα ανατολικά της κρήνης αυτής αρχίζουν τα όρια της αγοράς της πόλεως, ένα τεράστιο τετράγωνο προβαλλόμενο από στοές. Στην αγορά αυτή, της οποίας οι ανασκαφικές έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη, διαδραματιζόταν κυρίως ο πολιτικός βίος της αρχαίας πόλης.
Το συγκρότημα του Ασκληπιείου
H νότια πλευρά του τετραγώνου της αγοράς χωρίζεται με μεγάλη λεωφόρο από το πελώριο συγκρότημα του Ασκληπιείου το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τον ναό του θεού, μνημειώδες πρόπυλο, ωδείο που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, συνέδριο, ευρύχωρες στοές και ιερό της Αρτέμιδος.
Συνεχίζοντας προς τα κάτω και αφήνοντας πίσω το Ασκληπιείο ο επισκέπτης θα βρεθεί αντιμέτωπος με το εντυπωσιακότατο στάδιο της αρχαίας Μεσσήνης το οποίο περιβάλλεται από στοές στις τρεις πλευρές του. H περιοχή είχε υποστεί σεισμούς στην αρχαιότητα και έτσι το μεγαλύτερο μέρος των αρχιτεκτονικών μελών του σταδίου και των στοών είχαν θαφτεί εγκαίρως και τώρα με τις ανασκαφές βρίσκονται σχεδόν όλα εκεί σαν να περίμεναν αιώνες να ξαναμπούν στη θέση τους.
Οι κατάμεστες αποθήκες
Οι εργασίες αναστήλωσης των μνημείων ξεκίνησαν χωρίς καθυστέρηση και μπήκαν σε εφαρμογή με έντονους ρυθμούς ώστε το αποτέλεσμα σήμερα είναι ήδη πάρα πολύ εντυπωσιακό. Μέχρι στιγμής τις μεγάλες αναστηλωτικές εργασίες και τις αγορές κτημάτων χρηματοδοτεί το Γ’ ΚΠΣ (γύρω στα 4.000.000 ευρώ) που θα διαρκέσει ως το τέλος του 2006. Θα πρέπει όμως να υπάρξει και χρηματοδότηση από το Δ’ ΚΠΣ έτσι ώστε ο απέραντος αρχαιολογικός χώρος να αναδειχτεί και να πάρει την οριστική του μορφή. Πρέπει να αναφερθεί ότι ιδιαίτερα σημαντικές για τις αναστηλώσεις είναι οι χορηγίες του Ιδρύματος I. Φ. Κωστοπούλου, της οικογενείας Καρέλλια και του Ιδρύματος Σ. Νιάρχου μέσω της World Monument Fund.
Τι γίνεται όμως με το μουσείο; Είναι δυστυχώς ανεπαρκέστατο. Οταν χτίστηκε το 1973, ο προορισμός του ήταν να στεγάσει τα 270 ευρήματα από τις ανασκαφές του A. Ορλάνδου στο Ασκληπιείο. Σήμερα τα ευρήματα ανέρχονται στις 15.000. Οι αποθήκες είναι κατάμεστες από αντικείμενα τα οποία είναι κυριολεκτικά στοιβαγμένα και δύσκολα προσβάσιμα ακόμη και από όσους εργάζονται εκεί.
Πρόσφατα έγινε από την Αρχαιολογική Εταιρεία ανακαίνιση του εκθεσιακού χώρου του μουσείου και παραχωρήθηκε στο κράτος ώστε να μπορέσει ο επάνω όροφος να ανοίξει στο κοινό: μπήκαν καινούργια δάπεδα, οι χώροι βάφτηκαν και φωτίστηκαν, έγιναν εγκαταστάσεις κλιματισμού, αλεξικέραυνου και συστήματος συναγερμού, προστέθηκαν εκθέματα, συντηρήθηκαν και τακτοποιήθηκαν τα παλαιά, γράφτηκαν καινούργιες λεζάντες. Τώρα μπορούν οι περαστικοί να απολαύσουν κάποια εκθέματα και να θαυμάσουν τον πλούτο των ευρημάτων. Αυτά όμως που βλέπει κανείς στην έκθεση είναι απειροελάχιστα σε σχέση με το τι υπάρχει στις αποθήκες και στους υπαίθριους χώρους του μουσείου.
Περίφημα γλυπτά
Είναι μεγάλη ανάγκη λοιπόν το ΥΠΠΟ να δώσει την έγκριση ώστε να γίνει μελέτη και διεθνής διαγωνισμός για νέο μουσείο. Ενα νέο μουσείο θα μπορέσει να προβάλει και να αξιοποιήσει την ποιότητα και την αξία των γλυπτών, όπως π.χ. το αντίγραφο του δορυφόρου του Πολύκλειτου που είναι μοναδικό όσον αφορά την κατάσταση διατήρησής του, ή αυτό του Ερμή ψυχοπομπού που παρ’ ότι είναι αντίγραφο κλασικού πρωτοτύπου είναι ίσως ισότιμο με τον Ερμή του Πραξιτέλη στην Ολυμπία. Ο Ερμής της Μεσσήνης θα πρέπει να έχει δική του αίθουσα στην έκθεση.
Ακόμη υπάρχει σημαντικός αριθμός γλυπτών του περίφημου μεσσήνιου γλύπτη της ελληνιστικής εποχής Δαμοφώντα, τα οποία καλό θα ήταν να εκτεθούν ως σύνολο σε μια αίθουσα αφιερωμένη στον καλλιτέχνη αυτόν. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Δαμοφών, μεταξύ άλλων, είχε επισκευάσει στα χρόνια του το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία.
Ανεπαρκής και η φύλαξη
Ακόμη υπάρχουν και εκατοντάδες επιγραφές, σημαντικότατες ιστορικές πηγές, οι οποίες είναι καταχωνιασμένες και που ασφαλώς θα πρέπει να αποτελέσουν ξεχωριστή έκθεση στο νέο μουσείο. Τέλος, υπάρχει πλήθος άλλων αντικειμένων χρηστικών και μη, καθώς και νομισμάτων που δικαιούνται να δουν το φως στην έκθεση ενός νέου μουσείου. Υπάρχει άραγε καλύτερος τρόπος από το να δημιουργηθεί νέο μουσείο για να δοθεί κίνηση και ζωή στην περιοχή, τόσο στον αρχαιολογικό χώρο όσο και στα παρακείμενα χωριά;
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στην ανεπαρκή φύλαξη. Μόνο τέσσερις ημερήσιοι φύλακες υπάρχουν για να καλύπτουν τις ανάγκες του μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου ο οποίος, ας σημειωθεί, εκτείνεται σε τετρακόσια στρέμματα. Το καλοκαίρι μόνο ο χώρος φυλάσσεται από εποχιακούς φύλακες τους οποίους προσλαμβάνει το ΤΑΠΑ και από κάποιους τους οποίους πληρώνει το έργο της αναστήλωσης που εκτελεί η Αρχαιολογική Εταιρεία. Δεν θα έπρεπε η πολιτεία να μεριμνήσει άμεσα για την ασφάλεια των αρχαιοτήτων στην επαρχία και παράλληλα να δημιουργήσει κάποιες θέσεις εργασίας που τις έχουν τόσο ανάγκη οι άνθρωποι στα μικρά χωριά;
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
