H Πινακοθήκη Αβέρωφ στεγάζει έργα των σημαντικότερων ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα και θεωρείται μια από τις πληρέστερες συλλογές αυτής της περιόδου
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ (1908-1990) είναι γνωστός στο ευρύ κοινό ως πολιτικός. Οκτώ χρόνια υπουργός Εξωτερικών και άλλα τόσα υπουργός Εθνικής Αμυνας των κυβερνήσεων K. Καραμανλή άφησε την προσωπική του σφραγίδα στη νεότερη πολιτική ιστορία. Λίγοι όμως γνωρίζουν το πλούσιο συγγραφικό του έργο. Ο Αβέρωφ, μορφή πολυτάλαντη, έγραψε 22 βιβλία επιστημονικά, ιστορικά, λογοτεχνικά, αλλά και θεατρικά δοκίμια. Λιγότεροι ακόμη γνωρίζουν τις βαθιές καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Αυτές μαζί με την απέραντη αγάπη του τον Τόπο της καταγωγής του, τον οδήγησαν να μεταμορφώσει το Μέτσοβο και να δημιουργήσει εκεί, μεταξύ άλλων, ένα υποδειγματικό μουσείο νεοελληνικής τέχνης που το ζηλεύουν αρκετές μεγαλουπόλεις. Ιδρύοντας την πινακοθήκη αυτή ο Αβέρωφ είχε έντονη τη συνείδηση του ιδιαίτερου ρόλου που πρέπει να παίξει ένας πολιτιστικός φορέας στην ελληνική επαρχία. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο η Πινακοθήκη Αβέρωφ έταξε από τα πρώτα της βήματα έναν διπλό στόχο: να προσφέρει έργο ποιοτικό και παράλληλα να έχει μια ζωντανή παρουσία ως μουσείο τόσο στην άμεση περιοχή όσο και στην ευρύτερη ελληνική εικαστική σκηνή. Με αυτό το πνεύμα όμως και όχι με βάση τις προσωπικές του προτιμήσεις ο E. Αβέρωφ συνέλεξε περίπου 200 έργα και έκτισε στο Μέτσοβο ένα τριώροφο κτίριο, εξαίρετο δείγμα της παραδοσιακής τοπικής αρχιτεκτονικής, ειδικά για να στεγάσει τη συλλογή. Νομίζω ότι ο επιθυμητός στόχος επιτεύχθηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
H Πινακοθήκη Αβέρωφ άνοιξε στο κοινό το 1988 και έκτοτε έχει πολύ έντονη και ιδιαίτερα αξιόλογη δραστηριότητα που περιλαμβάνει τη μόνιμη έκθεση, περιοδικές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, επιστημονικά συμπόσια και εκδόσεις. Το Ιδρυμα Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα είναι κοινωφελές, διοικείται από πενταμελές διοικητικό συμβούλιο και ελέγχεται από τη Διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων του υπουργείου Οικονομικών. Εχοντας στο νου όχι μόνο τη δημιουργία αλλά και τη μελλοντική λειτουργία και επιβίωση του έργου του, ο ιδρυτής εξασφάλισε και τους βασικούς πόρους του Ιδρύματος. Ετσι, η Πινακοθήκη είχε από την αρχή οικονομική αυτοτέλεια που της επιτρέπει να λειτουργεί σε καθημερινή βάση, λιτά μεν αλλά με γνώση και σεβασμό στον ρόλο της ως θεματοφύλακα πολιτιστικής κληρονομιάς.
H συλλογή της Πινακοθήκης περιέχει έργα των σημαντικότερων ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα και θεωρείται μια από τις πληρέστερες συλλογές αυτής της περιόδου. Ο βασικός πυρήνας και κύριος άξονας αναφοράς στη λειτουργία της Πινακοθήκης είναι η μόνιμη έκθεση που σκοπό έχει να δώσει στον επισκέπτη την ευκαιρία να γνωρίσει τους σημαντικότερους έλληνες δημιουργούς των τελευταίων δύο αιώνων και έτσι να έρθει σε επαφή με τις κυριότερες θεματικές κατηγορίες και τα γνωστότερα ρεύματα της Νεότερης Ελληνικής Ζωγραφικής. Στους τρεις ορόφους της Πινακοθήκης ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει έργα των Λύτρα, Γύζη, Πανταζή, Βολανάκη, Προσαλέντη, Ιακωβίδη, Παρθένη, Μαλέα, Οικονόμου, Κογεβίνα, Βυζάντιου, Τσίγκου, Σπυρόπουλου, Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Βασιλείου, Τσαρούχη, Μόραλη, Τέτση, Σόρογκα, Φασιανού και πολλών ακόμη.
Στην Αίθουσα Σχεδίων και Χαρακτικών εκτίθενται έργα ελλήνων ζωγράφων και χαρακτών της ίδιας περιόδου της Συλλογής από τη δωρεά Δημητρίου Τσάμη, ενώ δείγματα προβληματισμού των τελευταίων δεκαετιών παρουσιάζονται σε εναλλασσόμενη έκθεση στην Αίθουσα Σύγχρονων Καλλιτεχνών.
H φροντίδα για τη συντήρηση, τη σωστή παρουσίαση και τον εμπλουτισμό της μόνιμης συλλογής είναι αδιάκοπη.
Οι περιοδικές εκθέσεις περιλαμβάνουν έργα που συγκεντρώνονται από άλλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της χώρας μας ή του εξωτερικού. Εδώ δίνεται η ευκαιρία να παρουσιαστούν καινούργια ερεθίσματα και να μελετηθεί σε μεγαλύτερο βάθος ή έκταση ένας ειδικότερος τομέας της τέχνης. Οι εκθέσεις αυτές προγραμματίζονται μία ή δύο φορές τον χρόνο και διαρκούν κατά κανόνα δύο μέχρι τέσσερις το πολύ συνολικά μήνες. Οι εκθέσεις μπορεί να είναι θεματικές, αναδρομικές και ομαδικές.
Σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια από την ίδρυσή της, η Πινακοθήκη Ευ. Αβέρωφ αποτελεί πόλο έλξης για περίπου 15.000 επισκέπτες τον χρόνο και για τα σχολεία της γύρω περιοχής. Το 1994 έγινε επέκταση και εκσυγχρονισμός του κτιρίου και έτσι οι εκθεσιακοί και βοηθητικοί χώροι έχουν αυξηθεί κατά 50% περίπου, ενώ η Πινακοθήκη πληροί πλέον όλες τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου μουσείου από άποψη ασφάλειας, φωτισμού και κλιματικών συνθηκών, ώστε να είναι σε θέση να οργανώνει και διεθνείς εκθέσεις.
H συλλογή έχει υπερδιπλασιαστεί σε αριθμό, κυρίως με έργα νεότερων καλλιτεχνών ώστε να εκτείνεται χρονικά ως τις μέρες μας, αλλά και με ορισμένα έργα του 19ου ή αρχών του 20ού αιώνα που θεωρήθηκαν σημαντικά για την ιστορική συνέχεια και την πληρότητα της συλλογής.
Μεγάλο βάρος δίνεται και στα εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία πλαισιώνουν τη λειτουργία της Πινακοθήκης και το παιδευτικό της έργο. Υπάρχουν ειδικά φυλλάδια, εκπαιδευτικά παιχνίδια, βιντεοκασέτες και δημιουργικές δραστηριότητες που βοηθούν τους επισκέπτες να γνωρίσουν τα έργα της συλλογής, ή που μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν από τον δάσκαλο στο σχολείο. Κυρίως θα πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχει Παιδικό Εργαστήρι της Πινακοθήκης που λειτουργεί σε τακτική βάση για τα παιδιά της περιοχής τα οποία συμμετέχουν δωρεάν σε οργανωμένους κύκλους συναντήσεων για να πειραματιστούν, να δημιουργήσουν, να μάθουν τεχνικές και να έρθουν σε επαφή με την τέχνη. Ακόμη φιλοξενούνται γνωστοί καλλιτέχνες οι οποίοι στο διάστημα της παραμονής τους ζωγραφίζουν, εκθέτουν τη δουλειά τους και συμμετέχουν σε συζητήσεις και σε εργαστήρια για τα παιδιά και τους νέους της περιοχής.
Τα εγκαίνια των εκθέσεων συνδυάζονται συνήθως με συνέδρια ή ημερίδες πάνω σε θέματα σχετικά με την εκάστοτε έκθεση. Ετσι, δίνεται η δυνατότητα σε αυτούς που συμμετέχουν να αντιληφθούν σε μεγαλύτερο βάθος τη σημασία της τέχνης και του συγκεκριμένου θέματος μιας έκθεσης. Για παράδειγμα, για τον Ιούνιο του 2006 έχουν προγραμματιστεί τα εγκαίνια μιας πολύμορφης εικαστικής παραγωγής με γενικό τίτλο «Σκιάχτρο». Το θέμα αυτό έχει βαθιές ρίζες στη ζωή της υπαίθρου καθώς σχετίζεται με τη διαρκή αγωνία του αγρότη για προστασία των καλλιεργειών του. Παράλληλα όμως το σκιάχτρο έχει ενδιαφέρον ως εικαστική μορφή και έτσι μπορεί κανείς να δει πως ένα στοιχείο της αγροτικής ζωής μπορεί να μεταβεί στη σφαίρα της τέχνης. Σε ένα τρίτο επίπεδο όμως το σκιάχτρο είναι και ένα σύμβολο που σχετίζεται με τον φόβο, την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου και την ανάγκη του να προστατευθεί από το ανεξέλεγκτο, το τρομακτικό και τον θάνατο. H έκθεση που θα παρουσιαστεί με το θέμα αυτό θα περιλαμβάνει έργα 50 ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών που θα εκτεθούν στους χώρους της Πινακοθήκης καθώς και υπαίθρια έκθεση με έργα 18 καλλιτεχνών. Παράλληλα η έκθεση θα πλαισιωθεί από επιστημονικό συμπόσιο με θέμα «Ο Φόβος στην Τέχνη και στη Ζωή» στο οποίο επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων θα παρουσιάσουν ομιλίες σχετικές με το θέμα.
Ο κατάλογος της εικαστικής έκθεσης αλλά και τα πρακτικά του συμποσίου θα εκδοθούν σε συνδυασμό με οπτικοακουστικό υλικό. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι πρόκειται για ένα πολύμορφο πολιτιστικό γεγονός που ανταποκρίνεται με πολύ πρωτότυπο τρόπο στο όραμα του ιδρυτού της Πινακοθήκης Ευάγγελου Αβέρωφ.
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ και στην πλούσια εκδοτική δραστηριότητα της Πινακοθήκης που συμπληρώνει τη λειτουργία του μουσείου και τους εκάστοτε στόχους της. Οι εκδόσεις του μουσείου, εμπίπτουν σε τρεις κυρίως κατηγορίες: στην πρώτη ανήκουν τα βιβλία τέχνης, οι κατάλογοι εκθέσεων και τα πρακτικά συμποσίων. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα εκπαιδευτικά βιβλία, φυλλάδια και παιχνίδια και στην τρίτη έργα λογοτεχνικά και επιστημονικά του Ευάγγελου Αβέρωφ. Αξίζει έπαινος στον ιδρυτή της Πινακοθήκης Αβέρωφ αλλά και στην Τατιάννα Αβέρωφ-Ιωάννου που συνεχίζει επάξια το λαμπρό αυτό έργο.
Ο κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της ΝΔ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
