«Από καιρό είχα κατά νου να σχολιάσω διάφορα μικρά(;) ολισθήματα που συνδέονται με λέξεις ή εκφράσεις οι οποίες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος του γραπτού και προφορικού μας λόγου.
* Υπάρχουν, λοιπόν, ορισμένες εκφράσεις με λόγια καταγωγή, που ωστόσο χρησιμοποιούνται κατά κόρον και στην καθημερινότητά μας. Από τη στιγμή, λοιπόν, που υιοθετούνται τέτοιου είδους εκφράσεις, καλό είναι να χρησιμοποιούνται τουλάχιστον σωστά, αποφεύγοντας, για παράδειγμα, διατυπώσεις του τύπου «συζητήσαμε επί παντός επιστητού» ή «είναι εκ των ουκ άνευ να βοηθήσεις κι εσύ». Μπορούμε, πράγματι, να συζητήσουμε με κάποιον όλα τα θέματα, όμως η συζήτησή μας θα είναι «επί παντός του επιστητού» και όχι «επί παντός επιστητού». Οπως, επίσης, όταν κάτι το θεωρούμε απαραίτητη προϋπόθεση, είναι «εκ των ων ουκ άνευ» και όχι «εκ των ουκ άνευ» (πρόκειται για την ελληνική μετάφραση του λατινικού νομικού όρου «conditio sine qua non»).
* Πολύ συχνά γίνεται σε κείμενα σύγχυση μεταξύ του αριθμητικού δις ή τρις (δύο ή τρεις φορές· «πυροβόλησε δις», «του το υπενθύμισα τρις», κ.λπ.) και του δισ. /τρισ. (με τελεία στο τέλος, παρακαλώ), ως συντομογραφίας του δισεκατομμύρια/τρισεκατομμύρια. Ετσι ουκ ολίγες φορές τα τελευταία χρόνια έχω διαβάσει ότι «από το Γ´ Κ.Π.Σ. θα εκταμιευτούν 15 δις», ότι «το δημόσιο χρέος της χώρας Χ είναι 5 τρις», κ.ο.κ.
* Ενα άλλο κοινότατο λάθος είναι η διατύπωση στα πλαίσια αντί του ορθού «στο πλαίσιο». Το πλαίσιο, τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά, είναι πάντα ένα, και επομένως δεν μπορεί να γίνεται λόγος για «τα πλαίσια», εκτός και αν πρόκειται πράγματι για περισσότερα του ενός. Ετσι λοιπόν, ένα επιχείρημα διατυπώνεται «στο πλαίσιο» και όχι «στα πλαίσια» της συζήτησης που διεξάγεται. Μπορεί, ωστόσο, να πει κανείς στον κορνιζά του «με την ευκαιρία, άλλαξε και τα πλαίσια», μιλώντας για δύο ή τρεις πίνακες. Το λάθος νομίζω ότι έχει τις ρίζες του στο γεγονός ότι κάθε πλαίσιο έχει περισσότερες πλευρές, εξ ου και η σύγχυση που οδηγεί στον πληθυντικό.
* Πολύ συχνά χρησιμοποιείται ως επίρρημα το σιγά σιγά για κάτι που γίνεται βαθμιαία, σταδιακά, κλιμακωτά, κ.ο.κ. Ομως, το σιγά σιγά δεν δηλώνει απαραιτήτως ό,τι ακριβώς και το βαθμιαία. Μπορεί μια εξέλιξη ή μια πορεία να είναι σταδιακή, κ.ο.κ., δίχως ωστόσο να είναι καθόλου αργή/αργόσυρτη, όπως το σιγά σιγά υποδηλώνει. Με άλλα λόγια, είναι ενδεχόμενο κάτι που γίνεται βαθμιαία να γίνεται και σιγά σιγά, αλλά δεν αποκλείεται να γίνεται και γρήγορα, με γοργούς ρυθμούς, ταχύρρυθμα, κ.ο.κ. Αλλωστε, τα επιρρήματα που δηλώνουν αυτό το οποίο συνήθως εννοούμε όταν λέμε ή γράφουμε σιγά σιγά είναι αρκετά (βαθμιαία, σταδιακά, κλιμακωτά, κ.ά.), και επομένως οι δυνατότητες εναλλακτικής διατύπωσης δεν λείπουν.
Συνήθως ως συνώνυμο όλων αυτών των επιρρημάτων θα δείτε να αναφέρεται και το προοδευτικά, αλλά, αν θέλετε τη γνώμη μου, καλύτερα να το αποφεύγετε. Οχι μόνο γιατί έχει γίνει αναμφισβήτητη (πολιτική) κατάχρηση του αντίστοιχου επιθέτου στη χώρα μας, αλλά και γιατί, όποια άποψη και αν έχει κανείς για τις συνδηλώσεις του, οπωσδήποτε ελλοχεύει ο κίνδυνος της σύγχυσης όταν αναφερόμαστε σε προοδευτικές αλλαγές, εξελίξεις, κ.λπ., αφού δεν είναι σαφές αν εννοούμε σταδιακές ή προς «προοδευτική κατεύθυνση» (ό,τι και αν σημαίνει αυτό).
* Τα τόσο κοινά (στον γραπτό ή τον προφορικό λόγο) παραπάνω και παρακάτω, με την έννοια αυτού που προηγήθηκε ή που έπεται, είναι επίσης προτιμότερο να αποφεύγονται, ή έστω να χρησιμοποιούνται με φειδώ. Καταλληλότερα για την περίσταση είναι, κατά τη γνώμη μου, το πιο πάνω και το πιο κάτω (προσοχή: δύο λέξεις), ενώ τα παραπάνω/παρακάτω καλό θα είναι να τα χρησιμοποιούμε μόνο με αμιγώς τοπική ή ποσοτική έννοια (μένει εδώ παραπάνω/παρακάτω· είμαι άντρας και θα πιω κι ένα ποτήρι παραπάνω· τον βοήθησα, και με το παραπάνω μάλιστα· κ.ο.κ.).»
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com
