Η σχεδόν «ολική» συνταγματική αναθεώρηση του 2001 προσφέρει ένα προνομιακό πεδίο για να διερευνηθεί η σημασία των μετασχηματισμών των σύγχρονων Συνταγμάτων. Ο Ξενοφών Κοντιάδης με την πρωτότυπη μονογραφία του για τον «νέο συνταγματισμό» επιχειρεί την πρώτη συστηματική προσέγγιση των πολιτειολογικών αντιλήψεων που λανθάνουν πίσω από τις επιλογές του έλληνα αναθεωρητικού νομοθέτη του 2001. Η κεντρική θέση που υποστηρίζει ο συγγραφέας είναι ότι το αναθεωρημένο Σύνταγμα του 2001 αποτελεί ένα «νέο» Σύνταγμα· νέο όχι διότι ανέτρεψε τις θεμελιώδεις αποφάσεις του συντακτικού νομοθέτη του 1975 ή του αναθεωρητικού νομοθέτη του 1986 ούτε απλώς διότι η πρόσφατη αναθεώρηση επέφερε τροποποιήσεις στο μεγαλύτερο μέρος της συνταγματικής ύλης, αλλά διότι, κατά τον συγγραφέα, αποτυπώνει ένα νέο συνταγματικό παράδειγμα, το παράδειγμα του «νέου συνταγματισμού», που συναρτάται με το πέρασμα από τη βιομηχανική κοινωνία στη μεταβιομηχανική «κοινωνία της διακινδύνευσης» (Risikogesellschaft, risk society).
Οι κοινωνιολογικές πηγές του συγγραφέα είναι οι γνωστές θεωρίες του Ulrich Beck και του Antony Giddens για την «κοινωνία της διακινδύνευσης», οι οποίες αξιοποιούνται ως αφετηρία για να κατανοηθούν οι σύγχρονοι συνταγματικοί μετασχηματισμοί. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το παράδειγμα του «νέου συνταγματισμού» στο οποίο εντάσσεται το αναθεωρητικό διάβημα του 2001 αποτελεί μια συνταγματική απάντηση στο διάχυτο αίτημα για επέκταση και ενδυνάμωση της εγγυητικής λειτουργίας του Συντάγματος στο πλαίσιο της «κοινωνίας της διακινδύνευσης», η οποία είναι κατ’ εξοχήν μια κοινωνία της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας. Στο παράδειγμα αυτό ανταποκρίνεται και μια συγκεκριμένη συνταγματική «μεθοδολογία», η οποία εκφράζεται μέσα από την επέκταση του λεπτομερειακού και κανονιστικού χαρακτήρα του συνταγματικού κειμένου, με σκοπό να μειωθούν τα περιθώρια «διακριτικής ευχέρειας» της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής εξουσίας κατά την ερμηνευτική προσέγγιση του Συντάγματος.
Στο ίδιο αυτό παράδειγμα ανταποκρίνεται επίσης και η επιδίωξη της συναίνεσης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ως δικλίδας ασφαλείας για την καλύτερη δυνατή διαχείριση των κρίσεων που παράγει η «κοινωνία της διακινδύνευσης». Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, «ο νέος συνταγματισμός αποτελεί έκφανση ενός εγχειρήματος περιορισμού της διακινδύνευσης, αλλά επίσης, σε ένα άλλο επίπεδο, μέσο διάσωσης της αξιόπιστης λειτουργίας του συνταγματικού κειμένου ως θεμελιώδους κανονιστικού πλαισίου οργάνωσης της πολιτείας». Ως ακραίο δείγμα των διακινδυνεύσεων που αναφύονται στη μεταβιομηχανική εποχή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το φαινόμενο της «νέας παγκόσμιας τρομοκρατίας», προσεγγίζοντάς το από την πλευρά των επιπτώσεων που συνεπάγεται για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Η προστασία των δικαιωμάτων στο επίπεδο του συνταγματικού κειμένου απαιτείται πλέον να διασφαλίζει, μέσω της επεκτατικότητας και της επιτακτικότητας των σχετικών ρυθμίσεων, την αποτροπή υπέρμετρων περιορισμών της ελευθερίας χάριν της ασφάλειας του ατόμου.
Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην πολιτειολογική ανάλυση των σύγχρονων μετασχηματισμών του συνταγματικού φαινομένου με γνώμονα την πρωτότυπη θεωρία του περί «νέου συνταγματισμού», αλλά υπεισέρχεται στην ερμηνεία όλων των επί μέρους τροποποιήσεων που επέφερε στα θεμελιώδη δικαιώματα η αναθεώρηση του 2001. Υπό το πρίσμα αυτό αναζητεί τις επιπτώσεις της ρητής κατοχύρωσης της αρχής του κοινωνικού κράτους, επαναξιολογεί τη θυελλώδη συζήτηση για τις τροποποιήσεις στον τομέα της περιβαλλοντικής προστασίας, ασκεί οξεία κριτική στις νέες ρυθμίσεις περί διαπλοκής που περιελήφθησαν στο αναθεωρημένο Σύνταγμα. Με αφετηρία την πολιτειολογική και κοινωνιολογική εξήγηση των συνταγματικών μετασχηματισμών το βιβλίο του Ξ. Κοντιάδη επιχειρεί τελικά να προσδώσει ουσιώδες περιεχόμενο στην – από πολλούς αμφισβητηθείσα – πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση. Ανεξάρτητα από το αν θα συμφωνήσει κανείς μαζί του, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει την πρωτοτυπία και την ενδελεχή θεμελίωση του εγχειρήματός του.
Ο κ. Πέτρος Ι. Παραράς είναι Σύμβουλος της Επικρατείας, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
