Οι πιστοί και συνεπείς αναγνώστες του «Βήματος» ασφαλώς γνωρίζουν την υπογραφή «Παπινιανός», το ψευδώνυμο με το οποίο διακεκριμένος νομικός παρεμβαίνει σε καίρια ζητήματα του δημόσιου βίου και του νομικού πολιτισμού. H τελευταία παρέμβαση του Παπινιανού στο «Βήμα της Κυριακής» χρονολογείται στις 28 Απριλίου 2002 και είχε τον δηλωτικό τίτλο «H διαφθορά, η διαπλοκή και τα MME». Πριν από λίγο καιρό ο Παπινιανός επανήλθε· όχι με ένα ακόμη άρθρο αλλά με ένα βιβλίο το οποίο έχει τίτλο Ο δικηγόρος και είναι ένα είδος επαγγελματικής αυτοβιογραφίας. Γιατί στον Δικηγόρο ο Παπινιανός αυτοβιογραφείται· ή μάλλον βιογραφεί τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο Παπινιανός και που δεν είναι άλλος από τον Τρύφωνα Κουταλίδη. H μάσκα και η πένα.
Πριν απ’ όλα Ο δικηγόρος είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, κάτι που έχει εκτιμηθεί από τους αναγνώστες. Το βιβλίο βρίσκεται στις λίστες των ευπωλήτων. Εχοντας την τύχη να εργαστεί δίπλα σε δύο ιερά τέρατα του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού βίου του 20ού αιώνα, τον Αριστοτέλη Ωνάση και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο Τρύφων Κουταλίδης αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής βιογραφίας του στη σχέση του με αυτούς τους δύο ανθρώπους. Το πόσο σημαντικοί υπήρξαν για τη ζωή του Κουταλίδη αυτοί οι δύο άνθρωποι φανερώνεται από μια φράση που δίκην ευφυολογήματος λέει ο ίδιος: φοίτησα στο Πανεπιστήμιο Ωνάση και στην Ακαδημία Καραμανλή.
Τα κεφάλαια «Στην Ολυμπιακή του Ωνάση» και «H Ακαδημία Καραμανλή» καταλαμβάνουν, όπως ήδη είπαμε, το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Ο αναγνώστης θα βρει εδώ τα πορτρέτα των δύο ανδρών, φιλτραρισμένα μέσα από την ευαισθησία, το πνεύμα αλλά κυρίως τη διαίσθηση ενός ανθρώπου που βρέθηκε πολύ κοντά τους. Ο Ωνάσης και ο Καραμανλής ψυχογραφούνται από τον Κουταλίδη με καταπληκτικό τρόπο και δεν λείπουν οι αναφορές στον βαθύτερο συναισθηματικό κόσμο των δύο ανδρών, οι αναφορές στις ανθρώπινες πλευρές τους, εκεί που ακόμη και οι πιο ισχυροί αποδεικνύονται ευάλωτοι. Επειτα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ανοίγονται μπροστά μας σημαντικά κομμάτια της επιχειρηματικής και πολιτικής ιστορίας της εποχής μας όπως, παραδείγματος χάριν, η δημιουργία της Ολυμπιακής, η σχέση του Ωνάση με το κράτος, ο ανταγωνισμός του Ωνάση με τον Νιάρχο, η δύσκολη σχέση του Ωνάση με την κυβέρνηση Καραμανλή μετά τη μεταπολίτευση, οι μεταδικτατορικές κρατικοποιήσεις – τότε που πρωτακούστηκε το επίθετο «σοσιαλμανής» -, τα τελευταία χρόνια του Καραμανλή, αυτή η καταπληκτική για τη συστηματικότητά της προετοιμασία της υστεροφημίας.
Προληπτική νομική
Αναφέρθηκα στη διαίσθηση του Κουταλίδη. Στο βιβλίο του ξεχειλίζει. Παραδείγματος χάριν για πρώτη φορά βρίσκουμε μια πειστικότατη ανάλυση των σχέσεων Ωνάση – Κάλλας, εντελώς διαφορετική από την παραδεδεγμένη, σύμφωνα με την οποία ο έλληνας μεγιστάνας ποτέ δεν αγάπησε τη μεγάλη σοπράνο· την είχε δίπλα του ως ένα είδος… αντισταθμίσματος στην Τίνα Ωνάση, τη γυναίκα που δεν έπαψε ούτε στιγμή να αγαπά. Απόδειξη ότι το όνομα της Κάλλας δεν εμφανίζεται σε κανένα κείμενο διαθήκης.
Αλλά το βιβλίο δεν είναι μόνο Ωνάσης και Καραμανλής· είναι και Κουταλίδης. Και όπως ο Ρίλκε αφήνει υποθήκες σε νέους ποιητές, ο Κουταλίδης αφήνει υποθήκες σε νέους δικηγόρους αλλά και στους πολίτες που θέλουν να επωφεληθούν από το νομικό αγαθό, να εξοικειωθούν με αυτό που ο Δικηγόρος ονομάζει «προληπτική νομική». Οντας σε όλη του τη ζωή συλλέκτης εμπειριών, ο Κουταλίδης ήταν από τους πρώτους δικηγόρους που μίλησε – και υλοποίησε – για τις δικηγορικές εταιρείες αλλά και για τη χρονοχρέωση ως τρόπο αμοιβής των δικηγορικών υπηρεσιών. Ιδού μια χαρακτηριστική αποστροφή του: «Για σκέψου να γινότανε κάτι τέτοιο και στην Αθήνα. Να φτιαχνόντουσαν και δικηγορικά γραφεία με επωνυμία, αρχείο και πελατεία, όπου ο νέος μορφωμένος και δουλευτής δικηγόρος αμέσως θα έβρισκε καλοπληρωμένη δουλειά (όπως στο Λονδίνο), και ο πελάτης δεν θα τον κοιτούσε με μισό μάτι σκεπτόμενος «αυτό το αμούστακο θα μου κάνει τον δικηγόρο», αφού πάνω στην κάρτα του θα έγραφε τη βαρύγδουπη επωνυμία που άλλοι με μόχθο και κόπο χτίσανε. Ας έχουμε και κανένα όνειρο, ας μην είμαστε μόνο δουλειά, έλεγε ο δικηγόρος στον εαυτό του».
Οσο για την προληπτική νομική, δεν έχετε παρά να διαβάσετε τους έντυπους όρους κάποιου προϊόντος ή κάποιας υπηρεσίας που αγοράζετε και να δείτε αν τα διαφημιζόμενα πλεονεκτήματα ή ιδιότητες ανταποκρίνονται την πράξη. Αν δεν ανταποκρίνονται καταφεύγετε… στον δικηγόρο σας.
Γραμμένο με μεγάλη αφηγηματική τέχνη, αμεσότητα και χιούμορ το βιβλίο του Τρύφωνα Κουταλίδη «υπακούει» και σε μιαν άλλη επικαιρότητα, αυτή της αλλαγής των όρων εργασίας του δικηγόρου καθώς δημιουργούνται νέα αντικείμενα. «Σε ευχαριστώ που μου έστειλες το βιβλίο σου» του έγραψε ένας διακεκριμένος συνάδελφός του. «Διαβάζοντάς το μου έρχεται να ξαναπιάσω τη δικηγορία από την αρχή».
Θέλησα να γνωρίσω τον συγγραφέα του βιβλίου. Τον επισκέφτηκα στο γραφείο του. Από τη συζήτησή μας, προφορική και παραδοσιακή, κρατώ ορισμένες αποστροφές. «Εχει τελειώσει η περίοδος του μοναχικού δικηγόρου», «Δεν υπάρχει κρίση στη δικηγορία», «Πρέπει να μάθουμε να δείχνουμε τη δουλειά μας στον πελάτη».
Οσο για το ψευδώνυμο «Παπινιανός», ο Τρύφων Κουταλίδης μού έλυσε την απορία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, νέος δικηγόρος τότε δημοσίευε κείμενα στο περιοδικό «Νέον Δίκαον» που εξέδιδε ο Πέτρος Ζήσης. Αυτός ο άριστος νομικός τού είχε πει: «Βρε Κουταλίδη, να συνεχίσεις να γράφεις και θα γίνεις Παπινιανός».
