Χρειάζεται να έχεις πολλή σοφία για να παραιτηθείς από εφήμερα αξιώματα, να απομακρυνθείς από αυλές και αυλοκόλακες, να αποφασίσεις ότι δεν μπορεί να είσαι για πάντα πρωταγωνιστής. Τις στιγμές του απολογισμού, το βιβλίο «Γερνώντας και άλλα αυτοβιογραφικά κείμενα» του Νορμπέρτο Μπόμπιο, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πόλις», δίνει μαθήματα γενναιότητας σε όσους γερνούν χωρίς να είναι αποφασισμένοι. Αντιγράφω: «Είναι μια πράξη σοφίας, της σοφίας που θεωρείται η ιδιαίτερη αρετή εκείνου που έχει φτάσει στο τέλος της διαδρομής, να αντιμετωπίζει το παρελθόν του χωρίς υπερβολική επιείκεια και να μην εμπιστεύεται υπερβολικά το εντελώς αβέβαιο μέλλον του· και στο παρόν να ανεβαίνει κάθε χρόνο και σε ψηλότερη κερκίδα του θεάτρου: εκεί όπου φτάνουν λιγότερο ξεκάθαρες οι εικόνες των ηθοποιών και ακούγονται πιο αδύναμες οι φωνές απ’ τον δρόμο».
Την εποχή των εξωγήινων, των ΑΤΙΑ, της επιστημονικής ή μη αστρολογίας και των πάσης φύσεως προβολών στον νέο αιώνα και στη νέα χιλιετία, ο πίνακας του Ζορζ ντε λα Τουρ με θέμα τις παραδοσιακές πρακτικές «ανάγνωσης» του μέλλοντος, όπως η χειρομαντία, δεν μπορεί παρά να μας γεμίζει νοσταλγία για τον παλιό, πρακτικό κόσμο, όπου ακόμη και τα παράλογα μοιάζουν λογικά.
Το τέλος του χρόνου και πολύ περισσότερο το τέλος του αιώνα φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την επιστημονική φαντασία ως ένα είδος μεταμοντέρνου ευαγγελίου. Ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες ο λόγος περί εξωγήινων, λόγος επιστημονικός ή επιστημονικοφανής αδιάφορο, κερδίζει έδαφος με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Βέβαια οι εξωγήινοι επισκέπτονται την Αμερική εδώ και πολύ καιρό. Εχει περάσει περίπου ένας αιώνας από τότε που εμφανίστηκε στον ουρανό ο στόλος των διαστημοπλοίων που είχαν το σχήμα πούρου και άλλα 50 χρόνια από τότε που ένα ιπτάμενο αντικείμενο αγνώστου ταυτότητος συνετρίβη στην έρημο κοντά στο Ρόσγουελ των Ηνωμένων Πολιτειών. Η φιλολογία που αφορά την ύπαρξη εξωγήινης ζωής έχει χάσει την εξωπραγματική λάμψη της και έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας. Η εξωγήινη μορφή με τα τεράστια μάτια έχει πια ενταχθεί στο πολυεθνικό φολκλόρ της αμερικανικής κουλτούρας.
Ο Thomas Μ. Disch έγραψε το βιβλίο «The dreams our stuff is made of» («Τα όνειρα που φτιάχνουν το υλικό μας», εκδόσεις The Free Press) για να μας εξηγήσει πώς τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας απετέλεσαν «προσχέδια» της σύγχρονης ζωής. Παρ’ όλο που ο Ντις είναι ένας καθιερωμένος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, η ενασχόλησή του με το είδος δεν τον έχει πείσει για την ύπαρξη άλλων μορφών ζωής. Το έργο του «Τα όνειρα που φτιάχνουν το υλικό μας» είναι ένα βιβλίο βαθύτατα διχασμένο. Ενα μεγάλο μέρος του είναι αφιερωμένο στη διαμάχη που έχει ο Ντις με κριτικούς λογοτεχνίας οι οποίοι δεν αναγνωρίζουν τη λογοτεχνική αξία της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας σε σχέση με το «αυθεντικό όραμα» που είχαν συγγραφείς όπως ο Εντγκαρ Αλαν Πόε. Απο την άλλη, ο ίδιος ο Ντις κατηγορεί την επιστημονική φαντασία για όλα τα δεινά του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της άνθησης διαφόρων αιρέσεων εν όψει του τέλους της χιλιετίας οι οποίες οδηγούν τα μέλη τους στην αυτοκτονία. Κατά τον Ντις, η επιστημονική φαντασία φταίει ακόμη και για την κόμμωση της τραγουδίστριας Σινίντ Ο’ Κόνορ. Θεωρεί ότι οι συγγραφείς αυτού του λογοτεχνικού είδους δεν αντικρούουν τις προφητείες αυτών που πιστεύουν στους εξωγήινους και έτσι ενισχύουν τις αυταπάτες των ανθρώπων που είναι ευφάνταστοι. Ετσι τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν την επιστημονική φαντασία ως άλλοθι για να συνεχίσουν να κοροϊδεύουν τον εαυτό τους. Δανείζονται την ορολογία της για να στηρίξουν τις θεωρίες τους.
ΟΝτις στηρίζει την επιχειρηματολογία του σε μια σειρά μελέτες που αφορούν την επίδραση της επιστημονικής φαντασίας στα διαστημικά ταξίδια, την ατομική βόμβα, τις δραματικές σειρές στην τηλεόραση και τα ναρκωτικά. Το ύφος του είναι αυτό ενός ανθρώπου που έχει βαθιά πίστη στη λογική και που ενοχλείται από τους κομπογιαννίτες και τους απατεώνες. Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τους συγγραφείς αυτούς που έχουν υπερεκτιμήσει την ίδια τους την εξυπνάδα και έχουν γίνει «ιμπρεσάριοι» του παραλόγου. Για παράδειγμα, διάφορες θρησκευτικές αιρέσεις όπως η Εκκλησία της Σαϊεντολογίας, η «Υπέρτατη Αλήθεια» στην Ιαπωνία αλλά και η «Πύλη του Παραδείσου» της οποίας τα νεαρά μέλη αυτοκτόνησαν ομαδικά στην Αμερική τον περασμένο χρόνο έχουν εμπνευστεί από τον Ισαάκ Ασίμοφ. Ο Ντις από τη μια δηλώνει ότι το ίδιον ενός καλού συγγραφέα είναι η απόλαυση της αυταπάτης και από την άλλη είναι πολέμιος της μαζικής αυταπάτης. Παρ’ ότι ο Ντις συχνά αντιφάσκει, στο βιβλίο του καταγράφει τα αδύνατα σημεία των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας και παράλληλα κάνει μια σοβαρή λογοτεχνική κριτική ενός είδους που σπάνια θεωρείται λογοτεχνικό.
Η Jodi Dean, που διδάσκει Πολιτικές Επιστήμες στο Κολέγιο Χόμπαρτ και στο Κολέγιο Γουίλιαμ Σμιθ, έγραψε το βιβλίο «Alliens in America» (εκδόσεις Cornell University Press) όπου υποστηρίζει ότι η επιστημονική φαντασία έχει βλάψει την επιστήμη. Η Ντιν αναφέρεται στην αδυναμία των ανθρώπων να ορίσουν τι είναι πραγματικό και τι όχι. Σε έναν κόσμο όπου η τηλεόραση έχει την τιμητική της και όπου το Διαδίκτυο έχει κατακτήσει τα πάντα, δεν υπάρχουν πια αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης ή κάποια κριτήρια σύμφωνα με τα οποία θα μπορούσε να αποδειχθεί το κατά πόσο κάτι είναι αλήθεια ή ψέμα. Κατά την Ντιν, το γεγονός ότι κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι υπάρχουν ή ότι δεν υπάρχουν εξωγήινοι είναι ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί στις σύγχρονες κοινωνίες. Παρομοιάζει την παθητικότητα που διακρίνει όσους ισχυρίζονται ότι απήχθησαν από ΑΤΙΑ με την αποβλάκωση των Αμερικανών μπροστά στην τηλεόραση. Οπως επίσης παραλληλίζει την προσπάθεια που κάνουν τα φερόμενα θύματα απαγωγής από εξωγήινους να ξεχωρίσουν το φανταστικό από το πραγματικό με αυτούς που, όντας μανιακοί με το Διαδίκτυο, αδυνατούν να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από το Internet.
Η αμερικανική κοινωνία έχει εισέλθει σε μια νέα φάση στην οποία ανταποκρίνονται δύο συνθήματα από την επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά «Χ-Files». Το πρώτο είναι «Η αλήθεια είναι εκεί έξω» και το δεύτερο είναι «Μην εμπιστεύεσαι κανέναν». Από τη μία πλευρά, οι άνθρωποι ερευνούν για την αλήθεια και από την άλλη δεν ξέρουν προς τα πού να στραφούν και ποιος να τους βοηθήσει για να τη βρουν. Αυτό, κατά την Ντιν, μας οδηγεί στην παράνοια και ενισχύει όλες αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούν.
Υπάρχει όμως και η χώρα των ονείρων, δηλαδή το τοπίο που περιγράφει ο Phil Patton στο βιβλίο του «Dreamland» (εκδόσεις Villard Books). Ο Φιλ Πάτον, ο οποίος αρθρογραφεί στην εφημερίδα «New York Times», ασχολείται στο βιβλίο του με την περιοχή 51 που βρίσκεται στην έρημο της Νεβάδας. Από το 1950 η 51 χρησιμοποιείται από τους Αμερικανούς ως μία από τις κατάλληλες περιοχές για τη δοκιμή πυραύλων και πρωτοποριακών αεροσκαφών. «Χώρα των Ονείρων» αποκαλούν οι πιλότοι τον εναέριο χώρο πάνω από τη στρατιωτική βάση. Η περιοχή 51 όμως αποτελεί και πόλο έλξης όσων πιστεύουν στην ύπαρξη εξωγήινων καθώς έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά εμφάνισης ΑΤΙΑ. Πολλοί μάλιστα επισκέπτονται την περιοχή με κιάλια και καρεκλίτσες προς άγραν εξωγήινων. Στη «Χώρα των Ονείρων» ο συγγραφέας παρουσιάζει και κάποιους ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι είχαν επαφή με εξωγήινους. Ενας από αυτούς είναι ο Μπομπ Λάζαρ, που αυτοσυστήνεται ως φυσικομαθηματικός και δήλωσε προσφάτως ότι έχει εξετάσει ένα εξωγήινο διαστημόπλοιο κοντά στην περιοχή 51. Δεν θα μπορούσε βέβαια να θεωρηθεί αξιόπιστος μάρτυρας καθώς υποφέρει από… αμνησία.
Ο Πάτον προσπαθεί να καταλάβει γιατί η φιλολογία περί των εξωγήινων πλασμάτων έχει ενσωματωθεί στην αμερικανική συνείδηση. Αν όλα αυτά είναι ένας μύθος, τότε γιατί κάθε τόσο κυκλοφορούν φωτογραφίες και βίντεο που δείχνουν παράξενα φώτα στον ουρανό; Η απάντηση που δίνει ο ίδιος είναι ότι ένας από τους λόγους που οι Αμερικανοί πιστεύουν στην ύπαρξη εξωγήινων είναι ότι πολλά από τα αεροσκάφη που δοκιμάζονται μυστικά στην περιοχή 51 ξεγελούν κάποιους που νομίζουν ότι είναι ΑΤΙΑ. Οι δοκιμές των αεροσκαφών καλύπτονται από μεγάλη μυστικότητα, την οποία φροντίζει να διαφυλάξει η CIA. (e-mail): biblia@tovima.gr
