Ο εθνολόγος αφηγητής
Η κουβανική λογοτεχνία, από τις σημαντικότερες της Λατινικής Αμερικής, που περιλαμβάνει στις γραμμές της επιφανή ονόματα, όπως τον ποιητή και εθνικό ήρωα Χοσέ Μαρτί, τον ποιητή Νικολάς Γκιγέν, τον Αλέχο Καρπεντιέρ, εισηγητή του μαγικού ρεαλισμού, και τον Χοσέ Λεσάμα Λίμα, τον Προυστ της Καραϊβικής, κατά τους Γάλλους, εξακολουθεί να ανθεί εντός και εκτός Κούβας. Ορισμένοι εκπρόσωποί της, πρόσωπα τιμημένα με αξιώματα και βραβεία στην πατρίδα τους από το σημερινό καθεστώς, διαβιούν ως αυτοεξόριστοι σε χώρες του εξωτερικού, από όπου μέσω βιβλίων και άρθρων βάλλουν κατά της κυβέρνησης και του Κάστρο, θεωρώντας ότι ευθύνονται για την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι μεγάλου βεληνεκούς συγγραφείς Γκαμπριέλ Καμπρέρα Ινφάντε και Χεσούς Δίας βιβλία τους κυκλοφορούν στην Ελλάδα αλλά και η ικανή στις δημόσιες σχέσεις, πλην ήσσονος αξίας, Σοέ Βαλδές.
Ολοι αυτοί γράφουν βιβλία βασισμένα στη νεότατη και σύγχρονη ιστορία της Κούβας, νησί που τους εμπνέει και καθοδηγεί τη σκέψη τους. Η εποχή της δικτατορίας του Φουλχένσιο Μπατίστα, η δράση των ανταρτών στα βουνά, ο αγώνας στις πόλεις, η νίκη της επανάστασης, η ρήξη με τις ΗΠΑ, η πρόσδεση στο άρμα της ΕΣΣΔ, η εγκαθίδρυση ενός συστήματος κομμουνιστικού τύπου και οι δραματικές συνέπειες της πτώσης του Τείχους που έφεραν την Κούβα στα πρόθυρα της καταστροφής παρέχουν άφθονο υλικό σε εκείνους που θέλουν να τα μεταγράψουν όλα αυτά λογοτεχνικά.
Στα χνάρια των κουβανών συγγραφέων βαδίζει και ο Ουρουγουανός Ντανιέλ Τσαβαρία, ο οποίος, ζώντας στην Κούβα και γνωρίζοντας άριστα την κουβανική πραγματικότητα, έγραψε το μυθιστόρημα «Χαιρετίσματα στο θείο» ο πρωτότυπος ισπανικός τίτλος είναι «Alla ellos» ενώ η γαλλική έκδοση του 1996 τιτλοφορήθηκε «Un thè en Amazonie». Ο Τσαβαρία, λάτρης των βιβλίων του Βίκτορα Ουγκό, του Αλέξανδρου Δουμά, του Ντάσιελ Χάμετ, φίλος του μεξικανού συγγραφέα αστυνομικών περιπετειών Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα κατασκοπείας, το «Joy», το 1978. Σήμερα διδάσκει Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά και Κλασική Φιλολογία στην Αβάνα, επομένως δεν είναι καθόλου τυχαίο που το πρόσφατο θρίλερ του «Oeil de Cybeles» διαδραματίζεται στην Αθήνα του Περικλή. Πρόκειται για μια πολυσχιδή προσωπικότητα με ενδιαφέρουσα περιπετειώδη ζωή άρχισε να γράφει μετά τα 50 του και αφού απέκτησε πληθώρα εμπειριών, από τις οποίες αντλεί την έμπνευσή του.
Γεννήθηκε στο Σαν Χοσέ δε Μάγιο της Ουρουγουάης το 1933 και στα 20 του μπαρκάρισε σε ένα πλοίο που τον πήγε στην Ισπανία. Διέσχισε την Ευρώπη, εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο Αμβούργο, ως ναύτης σε ελληνικό πλοίο και αλήτεψε στην Ιταλία. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ολοκλήρωσε τις σπουδές Φιλολογίας και έκανε τον ηθοποιό στο Μοντεβιδέο. Το 1964 βρέθηκε στη Βραζιλία για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον λαό της χώρας συμμετέχοντας στην εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού. Μετά την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου Ζοάο Γκουλάρτ από τους στρατιωτικούς, κατέφυγε στη ζούγκλα του Αμαζονίου, έχοντας ως συντροφιά τα ποιήματα του Οράτιου και τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου. Υστερα από περιπλανήσεις, έφθασε στο Μπουεναβεντούρα, ένα λιμάνι της Κολομβίας στον Ειρηνικό, όπου ανέλαβε το ντιούτι φρι του τοπικού αεροδρομίου. Εκεί συνδέθηκε με το φιλοκαστρικό αντάρτικο κίνημα Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης (ELN), τον οποίο ενίσχυε οικονομικά κάνοντας λαθρεμπόριο ουίσκι και τσιγάρων. Τον Οκτώβριο του 1969, μαθαίνοντας ότι ένας αντάρτης που αυτομόλησε παρέδωσε στην αστυνομία έναν κατάλογο με ονόματα, μαζί και το δικό του, μπήκε σε αεροπλάνο και με την απειλή περιστρόφου ανάγκασε τον πιλότο να κατευθυνθεί στην Κούβα.
Τα «Χαιρετίσματα στο θείο» είναι ένα φιλόδοξο εγχείρημα, μια περιπέτεια σε διάφορες περιοχές του κόσμου και ταυτόχρονα μια καταγραφή ιστορικών γεγονότων που διαπλέκονται με επεισόδια γεννημένα από τη φαντασία. Αποτελεί συνδυασμό επιστημονικής φαντασίας, θρίλερ και αφηγήματος κατασκοπείας. Πρωτίστως όμως είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας μιλάει για τη CIA, τις δραστηριότητές της, τις μεθόδους της, τη φιλοσοφία της, όλο το πλέγμα των συμφερόντων και των στόχων της. Προδήλως θέλει να καταδείξει το πόσο ατελέσφορη ήταν και είναι μέχρι στιγμής η δράση της στην Κούβα, κάτι που φάνηκε όχι μόνο από την αποτυχημένη απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων το 1961 αλλά και από τις ανεπιτυχείς απόπειρες δολοφονίας του Κάστρο.
Τα «Χαιρετίσματα στο θείο» ξεκινούν με ένα συγγραφικό εύρημα: την ύπαρξη στη ζούγκλα του Αμαζονίου ενός περίεργου δέντρου, του οποίου τα φύλλα παράγουν μιαν ουσία με αναλγητικές και υπνωτικές ικανότητες. Οταν η πληροφορία φθάνει στα αφτιά των ιθυνόντων της CIA, αποφασίζεται να χρησιμοποιηθεί το φάρμακο για την αποσταθεροποίηση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Σοβιετικής Ενωσης και της Κούβας οι υπόλοιπες «σοσιαλιστικές δημοκρατίες» θα οδεύσουν προς τη διάλυση στη συνέχεια. Τα νήματα αυτού του ιδιοφυούς σχεδίου κινεί ο κουβανικής καταγωγής πράκτορας Πατ Φλάχερτι, κάτω από τις διαταγές του οποίου εξαφανίζονται από προσώπου γης οι γνωρίζοντες την ύπαρξη του δέντρου.
Το σχέδιο επονομάζεται USMER, όνομα που παραπέμπει στο διήγημα του Εντγκαρ Αλαν Πόε «Η πτώση του σπιτιού των Ωσερ» και όπου το παμπάλαιο αρχοντικό μιας οικογένειας καταρρέει ξαφνικά εξαιτίας κάποιας αδιόρατης ρωγμής στον εξωτερικό τοίχο. Τι προβλέπει αυτό το σχέδιο; Τη χορήγηση του μυστηριώδους φαρμάκου σε ορισμένους υψηλόβαθμους συνεργάτες του Κάστρο οι οποίοι θα μετατραπούν σε κλέφτες και καταχραστές ώστε να καταδειχθεί στην κοινή γνώμη ότι ο κουβανός ηγέτης είναι και ο ίδιος διεφθαρμένος, ένας μαφιόζος αρχηγός μιας εξευτελισμένης συμμορίας απατεώνων. Για τον σκοπό αυτόν η CIA θα στρατολογήσει πράκτορες από την ανώτερη κουβανική κοινωνία και εργαζομένους στις τηλεπικοινωνίες. Αλλοι πράκτορες που θα εισέλθουν στη χώρα ως τουρίστες ή επιστήμονες θα προκαλέσουν ανεπανόρθωτο διαβήτη σε κυβερνητικές προσωπικότητες στις οποίες θα χορηγηθεί με ειδικά ιδιοσκευάσματα το μαγικό φάρμακο.
Η μέθοδος διάβρωσης του κουβανικού καθεστώτος εφαρμόζεται πρώτα στην Αγκόλα, όπου το φάρμακο χορηγείται σε στρατηγό, ήρωα της επανάστασης, ο οποίος μεταλλαγμένος πλέον τίθεται επικεφαλής ομάδας κερδοσκόπων που δρουν με πρόσχημα την ευημερία του κουβανικού λαού. Υπενθυμίζεται ότι το 1989 έγινε στην Αβάνα η δίκη και η εκτέλεση του στρατηγού Αρνάλδο Οτσόα, βετεράνου της επανάστασης, πρώην υφυπουργού, μέλους της κεντρικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, διοικητή των κουβανικών στρατευμάτων στην Αγκόλα, που κατηγορήθηκε για λαθρεμπόριο ναρκωτικών, διαμαντιών και ελεφαντόδοντος στο εξωτερικό κυκλοφόρησε η φήμη ότι ετοίμαζε πραξικόπημα κατά του Κάστρο.
Για τις ανάγκες του μύθου, για να δώσει στο μυθιστόρημα την απαραίτητη δράση, ο συγγραφέας δημιουργεί έναν «κακό» αλλά ενδιαφέροντα ήρωα, τον ακροδεξιό Χάιμε δε Αρνάιθ, κληρονόμο ισπανών γαιοκτημόνων που έχει αφιερώσει τη ζωή του στη συντριβή της δημοκρατίας και του κομμουνισμού. Οι δύο ιστορίες, εκείνη του φαρμάκου και η άλλη του ισπανού φασίστα, κάποτε συναντώνται, αφού εν τω μεταξύ οι ήρωές τους περιπλανώνται στη Σοβιετική Ενωση, στο Μαρόκο, στην Ινδοκίνα και στην Ισπανία.
Οι εκδόσεις Opera σκοπεύουν να δημοσιεύσουν το σύνολο των έργων του Ντανιέλ Τσαβαρία ήδη μεταφράζεται το επόμενο μυθιστόρημά του. Ετσι οι έλληνες αναγνώστες θα γνωρίσουν πληρέστερα έναν σημαντικό εκπρόσωπο της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και θα πάρουν περισσότερες πληροφορίες για τα πρόσωπα και τα ιστορικά γεγονότα που τον επηρέασαν στο παρόν βιβλίο τις πολύ χρήσιμες σημειώσεις υπογράφει ο μεταφραστής Κρίτων Ηλιόπουλος.
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας.
