Μετα-φεμινισμός

Γάμος, νυφικό, ράφι και λαμπρές πωλήσεις

Τα αισθηματικά βιβλία τσέπης που εμφανίστηκαν στην Ελλάδα πριν από μερικές δεκαετίες ως Βίπερ Νόρα και αργότερα ως Αρλεκιν, πωλούνταν δε σαν φρέσκο ψωμί στα περίπτερα, στους πάγκους των εφημεριδοπωλών και στα σουπερμάρκετ, εδώ και λίγα χρόνια μπήκαν ορμητικά στα βιβλιοπωλεία. Οχι όμως με την ίδια μορφή. Τα σχεδόν πανομοιότυπα εξώφυλλα που απεικόνιζαν όμορφα, νεανικά και γελαστά ανθρώπινα κεφάλια, αντρικά και γυναικεία σε ευτυχισμένες στιγμές, έχουν αντικατασταθεί από άλλα, κομψά, σοφιστικέ και καλλιτεχνικώς άψογα που τώρα μπορεί να τα δει κανείς σε βιτρίνες και σε εκθετήρια, δίπλα σε εκείνα των κλασικών, των σοβαρών αναγνωσμάτων, τα οποία απευθύνονται σε απαιτητικούς αναγνώστες. Η ροζ λογοτεχνία πήρε την εκδίκησή της.

Γραμμένα αποκλειστικά από γυναίκες συγγραφείς τα σύγχρονα αισθηματικά μυθιστορήματα έχουν στόχο την κατάκτηση του ευρύτατου γυναικείου κοινού, του καλλιεργημένου, του ανωτέρας και ανωτάτης μόρφωσης, του προβληματισμένου, που δεν έλκεται από μια πρόχειρη γραφή. Εκδοτικοί οίκοι που σέβονται την αποστολή τους και έχουν διακριθεί για τις επιμελημένες εκδόσεις τους επιλέγουν από τον σωρό μερικά από αυτά με βάση κάποιες εμπορικές προδιαγραφές, τα μεταφράζουν άρτια και τα προωθούν στα βιβλιοπωλεία με τη βεβαιότητα ότι πολύ σύντομα θα γίνουν μπεστ σέλερ. Πρόκειται για σύγχρονες ιστορίες με καθημερινούς ήρωες και ηρωίδες που χαρακτηρίζονται από ρεαλισμό στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και αληθοφάνεια στην απεικόνιση των καταστάσεων. Ορισμένα διαθέτουν όχι μόνο χιούμορ και γλαφυρότητα μα και αμεσότητα, επειδή συνήθως η κεντρική ηρωίδα είναι και η αφηγήτρια, η οποία εξιστορεί τα πεπραγμένα της ζωής της.

Αυτά τα μοντέρνα μυθιστορήματα δεν οδηγούν τις αναγνώστριες σε μαγικούς κόσμους, σε ροζ ονειρικές καταστάσεις και σε τοπία παραμυθένια, όπου τις περιμένουν θεληματικοί άντρες με γκρίζους κροτάφους, αποφασιστικά σαγόνια, ατσάλινα μάτια και προστατευτικό ύφος για να τις κάνουν να ξεφύγουν από την ωμή πραγματικότητα ­ το βασικό διαφημιστικό σλόγκαν στα αισθηματικά βιβλία τσέπης ήταν το περίφημο «μ’ ένα Αρλεκιν ξεχνιέμαι». Εξαιτίας των αλλαγών που έχουν σημειωθεί στην κοινωνία μας τα αναγνωστικά γούστα έχουν διαφοροποιηθεί, έτσι οι ήρωές τους είναι άντρες με σάρκα και οστά που ερωτεύονται ή όχι, που κάνουν έρωτα με βαρετό ή συγκλονιστικό τρόπο, που φεύγουν από μια σχέση για να παραχωρήσουν τη θέση τους σε άλλον ή σε άλλους. Οι αναγνώστριες λοιπόν διαβάζοντας αυτές τις ιστορίες όχι μόνο δεν αισθάνονται ότι έχουν εξαπατηθεί ή ότι έχουν χάσει τον καιρό τους αλλά αντιθέτως ταυτίζονται με την κεντρική ηρωίδα, συμπάσχουν μαζί της και ενθουσιάζονται κάθε φορά που κερδίζει μια μάχη εναντίον κάποιου ανάξιου άντρα.

Η Υβόν Ρόμπερτς, δημοσιογράφος στην τηλεόραση και σε εφημερίδες, έγραψε το πρώτο μυθιστόρημά της το 1994 και συνέχισε με δύο βιβλία κοινωνικού περιεχομένου, σχετικά με την αντιπαλότητα των δύο φύλων. Το Νέα γυναίκα, μόνη, δεν ψάχνει (αγγλικός τίτλος «The trouble with single women») έχει ως πρωταγωνίστρια την 38χρονη Φιόνα, ανύπαντρη, κάτοικο Λονδίνου, οικονομικά ανεξάρτητη, διευθύντρια προγραμματισμού μεγάλης εταιρείας, που έχει χορτάσει τους άντρες και επομένως τους ξέρει καλά. Υστερα από τα βιώματα και τις εμπειρίες των φιλενάδων της ­ παντρεμένων και μη ­ θεωρώντας ότι η μοναξιά είναι η ενδεδειγμένη λύση, αποφασίζει να ζήσει και χωρίς αυτούς. Σχετίζεται όμως με τον Ανταμ, ο οποίος κάνει έρωτα με καθόλου πρωτότυπο τρόπο και παρά την επιμονή του αρνείται να τον παντρευτεί. Ξέροντας ότι είναι μάταιο να καρτερεί τον ιδανικό άντρα συνδέεται με τον Πωλ, τον απορρίπτει και στη συνέχεια ερωτεύεται τον Κλεμ, τον μέλλοντα σύζυγο μιας φίλης της. The end.

Η Εύα Χέλερ, γεννημένη στη Φραγκφούρτη, κοινωνιολόγος και γελοιογράφος, συνεργάτις πολλών γερμανικών εντύπων, με κάμποσα βιβλία στο ενεργητικό της, εξέδωσε το 1997 το Γυναικεία εκδίκηση, γλυκιά σαν σοκολάτα (γερμανικός τίτλος «Erst die Rache, dann das Vergnόgen») που χαρακτηρίστηκε από το «Spiegel» το πιο αστείο και πικρά αληθινό βιβλίο της χρονιάς. Ηρωίδα είναι η 32χρονη Σύμπιλε, ψυχολόγος, επιτυχημένη υπάλληλος πρακτορείου ευρέσεως εργασίας. Οταν ο φίλος της ο Μίχαελ την εγκαταλείπει για μια εύπορη οφθαλμίατρο ­ μολονότι έχει συνδεθεί με πολλούς άντρες, πιστεύει ότι μόνο αυτός της ταιριάζει ­ αποφασίζει να τον εκδικηθεί και μαζί με αυτόν να τιμωρήσει την οφθαλμίατρο που έχει πάθει ψύχωση με την τεκνοποίηση. Η εκδίκηση είναι γι’ αυτή συναίσθημα εξίσου συναρπαστικό με την αγάπη και έτσι παίζει ένα παιχνίδι εις βάρος και των δύο για να εμποδίσει τον επικείμενο γάμο τους: μεταμφιέζεται λοιπόν σε οικιακή βοηθό και τους σκαρώνει μια φάρσα. Και ύστερα εμφανίζεται στη ζωή της ο Λέοναρντ…

Η Τζέιν Γκριν, δημοσιογράφος που ζει στο Λονδίνο, στο πρώτο μυθιστόρημά της, το Τριάντα και κάτι (αγγλικός τίτλος «Straight talking») αναφέρεται σε μια παρέα νεαρών γυναικών, την αποκαλούμενη «αδελφότητα», που συνεχώς μιλάνε για άντρες και σεξ κυνηγώντας την ευτυχία. Ηρωίδα είναι η 30χρονη Αναστασία ή Τάσα, επιτυχημένη τηλεοπτική παραγωγός η οποία όταν εγκαταλείπεται από τον Σάιμον σχετίζεται με ένα πλήθιος ανδρών, γεύεται κάθε είδους σεξουαλικούς καρπούς, συζεί με τον Ανταμ αλλά μολονότι αυτός είναι καλός εραστής και τρυφερός σύντροφος τον βαριέται. Αναζητώντας το πάθος, επιθυμώντας διακαώς να κατακτήσει και να κατακτηθεί, μπλέκει με τον Αντριου, τον πιο σέξι άντρα του κύκλου της. Ωσπου, βλέποντας τον καιρό να περνάει αμείλικτα και τις φίλες της να προβάρουν τα νυφικά τους και να παντρεύονται η μία μετά την άλλη, τρομάζει με την προοπτική να μείνει στο «ράφι» και σκέφτεται ότι δεν μπορεί να ζει μόνη. Αποφασίζει λοιπόν να γίνει μονογαμική, κάτι που ίσως της προσφέρει την προσδοκώμενη αίσθηση πληρότητας. Ο κύβος ερρίφθη…

Οπως γίνεται φανερό, αυτά τα τρία αντιπροσωπευτικά δείγματα που επελέγησαν τυχαία από μια πληθώρα παρόμοιων βιβλίων έχουν αρκετά κοινά σημεία: το πρώτο είναι ο ελληνικός τίτλος τους που δεν έχει σχέση με εκείνον του πρωτοτύπου αλλά είναι απολύτως ελκυστικός και αποβλέπει να τραβήξει την προσοχή των αναγνωστριών. Υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά δείγματα ομοειδών μυθιστορημάτων που έχουν γίνει μπεστ σέλερ και αποτελούν τον πιλότο για όσα κυκλοφορούν και όσα πρόκειται να κυκλοφορήσουν προσεχώς. Ιδού: Τέρρυ Μακμίλλαν Μα πού πήγαν όλοι οι άντρες; (Ωκεανίδα), Ελεν Φήλντιγκ Μπρος γκρεμός και πίσω ράφι (Ωκεανίδα), Ανίτα Λίμπερτυ Μετά τη χυλόπιτα (Νίκη). Οι υψηλές πωλήσεις αυτών των βιβλίων που έχουν ένα μόνιμο αναγνωστικό κοινό αποτελούμενο αποκλειστικά από γυναίκες, ηλικίας ανάμεσα στα 30 και στα 40, μεσαίου και υψηλού μορφωτικού επιπέδου ­ πιθανότατα πρόκειται για το κοινό των μηνιαίων γυναικείων περιοδικών ­ είναι εξασφαλισμένες. Οι άντρες μάλλον θα αποφύγουν να τα αγοράσουν ­ ενδέχεται ωστόσο να τα ξεφυλλίσουν από περιέργεια και ίσως εξαιτίας της τολμηρότητας των σεξουαλικών περιγραφών, κάτι που συμβαίνει με το Τριάντα και κάτι.

Σε όλα σχεδόν τα μυθιστορήματα είναι ευδιάκριτη η αντιπαλότητα ανάμεσα στις γυναίκες ηρωίδες και στους άντρες. Εγκαταλειμμένες ή προδομένες από τον σύζυγο ή τον εραστή, σπανίως καταφέρονται εναντίον των άλλων γυναικών, εκείνων που ευθύνονται για ό,τι συνέβη. Υπάρχει μια μόνιμη αλληλεγγύη ανάμεσα στις γυναίκες ακόμη και αν πρόκειται για αντίζηλες που διεκδικούν τον ίδιο άντρα. Κατά κανόνα, οι άντρες αν και είναι ωραίοι, δυναμικοί και επιτυχημένοι αποδεικνύονται κακοί εραστές, ενώ άλλοι εμφανίζονται άτολμοι, δειλοί (ή θρασείς), ανειλικρινείς και ασυνεπείς. Ωστόσο οι ηρωίδες ψάχνουν να βρουν τον αληθινό άντρα και ­ παραδόξως ­ ενίοτε τα καταφέρνουν. Φαίνεται ότι οι συγγραφείς δεν μπορούν να αντισταθούν στην έλξη του happy end.

Μολονότι σε αυτά τα μυθιστορήματα προβάλλονται και αναλύονται τα αισθήματα των ηρωίδων, δεν είναι δυνατόν να ενταχθούν στα αισθηματικά αναγνώσματα, όπως εκείνα που γράφτηκαν στη Γαλλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα (στην Ελλάδα αυτό το είδος καλλιεργήθηκε δεόντως από την Ιωάννα Μπουκουβάλα-Αναγνώστου) τα οποία εμπεριείχαν στοιχεία μυστηρίου και περιπέτειας για να κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Ουσιαστικά πρόκειται για ιστορίες που κολακεύουν τις αναγνώστριες. Παρουσιάζοντας τις γυναίκες με πολλά προσόντα (σωματικά, πνευματικά, ηθικά, ψυχικά κτλ.) δικαιώνουν τη θεωρία που τις θέλει το ισχυρό φύλο και επομένως περνούν τη θέση ότι είναι δίκαιο να διεκδικούν παντί τρόπω την ερωτική απόλαυση και να επιδιώκουν κάτι περισσότερο από το τρίπτυχο γάμος-παιδιά-οικογένεια. Αυτό βεβαίως επιβραβεύεται με τις υψηλότατες πωλήσεις.

Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του «Αντίο Θεσσαλονίκη».