papag@dolnet.gr
Εμείς την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία τη γνωρίζαμε ως τώρα μόνο από τον Μποκάσα, που αυτοανακηρύχθηκε το 1977 αυτοκράτορας σε μια χώρα όπου δεν είχαν ούτε να φάνε. Ο Μποκάσα, ο οποίος λέγεται ότι είχε 55 παιδιά από 17 γυναίκες, κατηγορήθηκε για μαζικές δολοφονίες και κανιβαλισμό, και καθαιρέθηκε με πραξικόπημα συμπαρασύροντας στην πτώση του τον Ζισκάρ ντ’ Εστέν. Εκτοτε τους ξεχάσαμε όλους, αλλά η Αφρική έχει γίνει μόδα για τους πιο προχωρημένους διεθνώς. Σε αυτό το σημείο μπαίνει ο Βασίλης Αλεξάκης, που αποφασίζει σ’ ένα τέτοιο κλίμα να μάθει μια διαδεδομένη στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία γλώσσα, τα σάνγκο, και να κάνει το μυστήριο της μάθησης βιβλίο. «Εχουμε για πρώτη φορά τη διδασκαλία μιας γλώσσας μέσα από ένα μυθιστόρημα» λέει ο ίδιος. Μαζί όμως έχουμε για πρώτη φορά μέσα από ένα μυθιστόρημα, για τα ελληνικά δεδομένα τουλάχιστον, την αποκάλυψη σε όλο της το μεγαλείο μιας γλωσσικής επιβολής σε ξένη χώρα. Ο Αλεξάκης έγινε εν μια νυκτί περιζήτητος. Τον κάλεσαν στο Περού, τον κάλεσαν στο Μαλί. Ελάτε και σ’ εμάς, του είπαν. Διότι, ως γνωστόν, η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει. Ο συγγραφέας μάς μίλησε για την περιπέτεια αυτού του βιβλίου, η οποία τώρα μόλις αρχίζει.
– Διδάσκετε στο μυθιστόρημά σας τις χάρες μιας γλώσσας, της σάνγκο, που όμως δεν διδάσκεται στα σχολεία στη χώρα της. Τα Αφρικανάκια από έξι χρόνων διδάσκονται γαλλικά. Ο ήρωάς σας, Ελληνας θρεμμένος στο Παρίσι, είναι αμερόληπτος;
«Πολλά τα έμαθα εκ των υστέρων. Εμένα ο αρχικός στόχος μου, γιατί ούτε γλωσσολόγος είμαι ούτε ιστορικός, ήταν το μυθιστόρημα. Πώς μια γλώσσα μετατρέπεται σε ηρωίδα μυθιστορήματος. H πρόθεσή μου ήταν μυθιστορηματική, αλλά βεβαίως με συγκίνησαν πολύ δύο πράγματα. Το ένα είναι πώς μπορεί κανείς να εκφραστεί σε μια ξένη γλώσσα, να ανοίξει διάλογο με ένα ξένο λεξικό, που το έχω βιώσει και ο ίδιος άλλωστε, και το άλλο είναι ότι οι γλώσσες κινδυνεύουν. Εχουν εξαφανιστεί γλώσσες και είναι ένα δράμα αυτό. Θεωρώ ότι η γλώσσα είναι για έναν λαό το πιο σπουδαίο, το πιο ποιητικό, το πιο ευφυές απόκτημα. Τα σάνγκο είναι μια τέτοια περίπτωση προς εξαφάνιση. Οπως εξαφανίστηκαν τα κορσικανικά, τα οξιτανικά, τα καταλανικά και άλλα που απαγορεύεται η διδασκαλία τους. Τελικά βρέθηκα αντίθετος τόσο με τους Γάλλους εκεί όσο και με το αφρικανικό υπουργείο Πολιτισμού και Παιδείας. Οταν βρέθηκα στην Αφρική, έγιναν πολλές ομιλίες, στο βιβλίο φυσικά τα έχω μαζέψει κάπως. Τον υπουργό Πολιτισμού τον είδα δέκα φορές. Εγώ ήμουν που του πρότεινα να καθιερώσει μια εορταστική μέρα, μία ημέρα τον χρόνο που θα είναι η γιορτή των σάνγκο και θα απαγορεύεται να μιλήσει κανείς γαλλικά αυτή τη μέρα».
– Ο υπουργός ήταν Αφρικανός ή Γάλλος;
«Αφρικανός, δεν υπάρχουν Γάλλοι. Οι Γάλλοι είναι ανύπαρκτοι, είναι απλώς τεχνικοί σύμβουλοι. Είναι χωμένοι βέβαια σε διάφορα υπουργεία, αλλά και να υπάρχουν τρεις σύμβουλοι σ’ ένα υπουργείο, μιλάμε συνολικά για μερικές εκατοντάδες άτομα. Για μια κυβέρνηση αφρικανική τελείως. Ενας από τους λόγους που έκανα το βιβλίο ήταν για να υποστηριχθεί η σάνγκο, να γίνει παραέξω γνωστή, και να συνειδητοποιήσουν και οι ίδιοι, καθηγητές, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, ότι πρέπει να μπει επιτέλους αυτή η γλώσσα στα σχολεία, αν μη τι άλλο για να μάθουν και καλά γαλλικά μετά. Είναι αποδεδειγμένο ότι αν δεν μάθεις καλά μια μητρική γλώσσα είναι πολύ δύσκολο να μάθεις μια ξένη. Φθάνεις σ’ ένα σημείο να κατασκευάζεις ένα ιδίωμα το οποίο είναι ξένο και στις δύο κουλτούρες. Ενα ζαβό πράγμα».
– «Απαγορεύοντας τη διδασκαλία των σάνγκο περιορίζουν την ελευθερία του λόγου» σάς λέει ένας Αφρικανός στο Μπανγκί. Μπορούν οι ξένες λέξεις να αποξενώσουν τους ανθρώπους από τον πολιτισμό τους;
«Σε αυτό φταίνε και οι ίδιοι, γιατί η ηγεσία τους έχει εκπαιδευθεί στη Γαλλία. Αυτοί θεωρούν τα γαλλικά μια γλώσσα που θα τους επιτρέψει να ανοίξουν διάλογο με τον κόσμο, τη θεωρούν γλώσσα προόδου. Το άλλο κακό είναι ότι αυτή η πολιτική ηγεσία δεν ξέρει πάντα πολύ καλά τα σάνγκο. Εγώ τους έλεγα «καλά να έχετε μια γλώσσα για να μιλάτε με τον κόσμο έξω – σωστά, χρειάζεται μια ξένη γλώσσα – αλλά χρειάζεται και μια γλώσσα για να μιλάτε με τον εαυτό σας. Οταν είστε μόνοι, γαλλικά κι εκεί θα τα λέτε στον εαυτό σας;»».
– Οι μόνες αφρικανικές λέξεις που βρήκατε στο γαλλικό εννεάτομο Ρομπέρ είναι, όπως γράφετε, 27 όλες κι όλες, με γνωστότερες το χιμπαντζής και το κόλα (που χρειάζεται για την Κόκα-Κόλα). Συμφωνείτε με τον συνομιλητή σας εκεί ότι η γλώσσα δεν εξελίσσεται στα πανεπιστήμια αλλά στον δρόμο, από τους αλήτες που κυνηγάει η αστυνομία;
«Αυτό που είναι αναμφισβήτητο είναι ότι το παιδάκι που σε ηλικία έξι ετών, χωρίς να έχει ιδέα από γαλλικά, τα ακούει σαν να ήταν στα περίχωρα του Παρισιού, δυσκολεύτηκε πολύ να τα μάθει. Ξεκινάει με μια καθυστέρηση η εκμάθηση της γλώσσας, και βεβαίως υπάρχει η τάση να υποβαθμίζεται η τη δική του κουλτούρα. Από την εκμάθηση των γαλλικών βγαίνει ότι οι δικές του αξίες είναι ασήμαντες. Οτι η δική του ποίηση είναι δεύτερης κατηγορίας. Οτι η δική του γλώσσα είναι γλώσσα κουζίνας, ότι είναι για τις τρέχουσες δουλειές. Οτι έχουμε δηλαδή μια γλώσσα δική μας για να κλείνουμε τις πόρτες και να μαγειρεύουμε και μια άλλη γλώσσα σοβαρή, υποτίθεται, για να επικοινωνούμε με τον έξω κόσμο, για να φτιάξουμε μια βιομηχανία, για να πουλάμε τα διαμάντια. Αυτό περνάει στο παιδάκι».
– Εμείς γιατί τη λέμε Γαλλόφωνη Αφρική, αφού μόνο το 5% μιλάει γαλλικά και οι υπόλοιποι μιλούν σάνγκο;
«Λάθος είναι. Αναγκάστηκαν κάποια στιγμή μετά την Ανεξαρτησία και οι ίδιοι, επειδή ο κόσμος τούς σφύριζε στις πολιτικές συγκεντρώσεις όταν μιλούσαν γαλλικά και ο κοσμάκης δεν καταλάβαινε, να μάθουν όσο μπορούσαν σάνγκο. Το ίδιο πρόβλημα προέκυψε και αλλού, γιατί στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση και στους πολιτικούς λόγους, όπως και στον δρόμο φυσικά, κυριαρχούν τα σάνγκο. Από ‘κεί και πέρα όμως η διοίκηση, οι δίκες, ας πούμε, γίνονται στα γαλλικά. Νομίζω ότι μπορείς να απαιτήσεις τώρα να δικαστείς στα σάνγκο, αλλά η Αφρική είναι πολύ πίσω ακόμη σε αυτά, και βεβαίως φταίει η αποικιοκρατία. Είναι θύματα της αποικιοκρατίας. H διοίκηση της Κεντροαφρικανική Δημοκρατία είναι σαν γαλλική κυβέρνηση από ανθρώπους που είναι βαμμένοι μαύροι».
– Πολλοί, και συχνά Γάλλοι, απέδειξαν ότι η Αφρική είχε πολιτισμό αιώνων που χάθηκε λόγω της αποικιοκρατίας. Πώς αντέδρασε το Παρίσι στο βιβλίο σας;
«Ξέρεις τι έχει γίνει με αυτό το βιβλίο; Ανοιξε μια άλλη πόρτα τελικά. Δηλαδή ενώ η δική μου πελατεία ήταν λίγο-πολύ ελληνογαλλική, εδώ και τέσσερις μήνες με καλούν συνεχώς σε συνέδρια, είτε γλωσσολογικά είτε επειδή υπάρχει κάποιο γλωσσικό πρόβλημα σε μια χώρα. Παντού υπάρχουν γλώσσες καταπιεσμένες, γλώσσες που πεθαίνουν, και έτσι με κάλεσαν στο Μαλί ας πούμε. Το Μαλί είναι λίγο πιο πάνω και πιο αριστερά από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Φυσικά και πήγα. Μα έχω πάει παντού. Με κάλεσαν και στο Περού για τον ίδιο λόγο, επειδή έγινε ένα συνέδριο εκεί. Ισπανόφωνη χώρα είναι αυτή βέβαια, αλλά υπάρχει και εκεί μια γλώσσα καταπιεσμένη, τα κετσουά, η γλώσσα των Ινδιάνων. Στο Μαλί είναι τα μπαμανά καταπιεσμένα. Ακόμη και στο Περπινιάν με κάλεσαν, σε περιοχές της Γαλλίας όπου έχει καταπιεστεί η τοπική γλώσσα γιατί την έχει αφανίσει το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα. Για το Περπινιάν, που είναι στη Νοτιοδυτική Γαλλία, κοντά στην Ισπανία, ο Σαλβαντόρ Νταλί έλεγε, όταν περνούσε από ‘κεί ερχόμενος στη Γαλλία, ότι «ο σιδηροδρομικός σταθμός του Περπινιάν είναι το κέντρο του κόσμου». Τι γλώσσα μιλάνε; H μητρική τους γλώσσα εκεί είναι τα καταλανικά. Υπάρχει όντως ένα τραγικό πρόβλημα που είναι η εξαφάνιση κάποιων γλωσσών. Εχει δημοσιευθεί στη Γαλλία ένα βιβλίο του Κλοντ Αζέζ για τον θάνατο των γλωσσών, όπου διαπιστώνει ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν 25 γλώσσες στον κόσμο. Υπάρχουν 5.000 όλες κι όλες γλώσσες που έχουν απομείνει. Εχουν αφανιστεί δηλαδή εκατοντάδες γλώσσες, ιδιαίτερα από την Αφρική».
– Οταν μια κάστα πολιτικών που πλουτίζει προκλητικά μιλάει γαλλικά ενώ οι υπόλοιποι βρίσκονται σε πολιτιστικό κενό, πρέπει να περιμένουμε από στιγμή σε στιγμή ότι «τα παιδιά αυτών των ανθρώπων θα νιώσουν την ανάγκη να λύσουν το αίνιγμα της ιστορίας τους», όπως σας πληροφορεί κάποιος εκεί;
«Είναι δεδομένο πια, δεν αμφιβάλλει κανένας σήμερα ότι είναι απαραίτητη η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας. Αυτό μένει να γίνει, αλλά σημαίνει ότι οι δάσκαλοί τους όλοι, που έχουν εκπαιδευθεί στη Γαλλία, θα μάθουν πολύ καλύτερα σάνγκο απ’ ό,τι ξέρουν. Να γίνει δηλαδή μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση τεράστια, με λεφτά τα οποία τώρα δεν θα τα δώσει η Γαλλία.
