Στο βιβλίο Η Μαύρη Βίβλος του κομμουνισμού που κυκλοφόρησε από την Εστία περιέχονται πλείστα στοιχεία για τα εγκλήματα που έγιναν στο όνομα του κομμουνισμού στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Εκείνο βεβαίως που δεν περιλαμβάνεται σε αυτή τη «Βίβλο» είναι οι θυσίες και οι διωγμοί των κομμουνιστών ανά τον κόσμο κυρίως σε χώρες στις οποίες το σοβιετικό μοντέλο δεν έγινε καθεστώς, όπως η δική μας στη διάρκεια του αγώνα τους για μια δικαιότερη κοινωνία.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος από την εποχή της έναρξης των εργατικών αγώνων ως εκείνη της εμφύλιας σύγκρουσης, η οποία αρχικά ήταν μονόπλευρη εις βάρος των αριστερών και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε πόλεμο, υπάρχουν πάμπολλα βιβλία που αναφέρονται σε αυτό το θέμα, γραμμένα από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές. Ειδικά μάλιστα για την περίοδο του Εμφυλίου κυκλοφορεί και σχετική εργασία (πρόκειται για την Ελληνική βιβλιογραφία 1945–1949 του Νίκου Κουλούρη, εκδόσεις Φιλίστωρ).
Στη δεκαετία του ’60 είχαν δει το φως της δημοσιότητας ελάχιστα βιβλία που αφορούσαν τα γεγονότα της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου, γραμμένα από αριστερούς ιστορικούς. Η Ιστορία της Μακρονήσου του Νίκου Μάργαρη και η βιογραφία του Αρη Βελουχιώτη από τον Πάνο Λαγδά είναι ανάμεσα σε αυτά. Η περίοδος της δικτατορίας ήταν βεβαίως νεκρή από άποψη εκδόσεων, μολονότι στο εξωτερικό την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν μερικά βιβλία που επιχειρούσαν να φωτίσουν τα γεγονότα με αντικειμενικότητα, χρησιμοποιώντας ελληνικές και ξένες πηγές, μα κυρίως μαρτυρίες των πρωταγωνιστών των γεγονότων που παρέμεναν ανώνυμοι (π.χ. Η ελληνική αντίσταση 1940-44 του Αντρέα Κέδρου και Οι καπετάνιοι του Dominique Eudes). Η πτώση της δικτατορίας και ο επαναπατρισμός μελών και στελεχών του ΚΚΕ δημιούργησαν βαθμιαία ένα κύμα δημοσίευσης μαρτυριών που πήρε σχεδόν μαζικό χαρακτήρα τη δεκαετία του ’80. Αρχικά οι συγγραφείς αυτών των βιβλίων-μαρτυριών ήταν απρόθυμοι να καταγράψουν στις αναμνήσεις τους τις αρνητικές εμπειρίες τους μέσα κι έξω από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, αλλά και ό,τι οδυνηρό είχαν βιώσει στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», επειδή υπήρχε ο φόβος να εκληφθεί αυτό ως προσπάθεια δυσφήμησης της Αριστεράς. Στη συνέχεια μερικοί παλιοί μαχητές άρχισαν να εκδίδουν βιβλία όπου μαζί με την έκφραση πίστης στο δίκαιο του αγώνα τους, τις πληροφορίες για τους διωγμούς και την απάνθρωπη συμπεριφορά των νικητών έναντι των ηττημένων (οι παρακρατικοί έκοβαν τα κεφάλια των νεκρών κομμουνιστών και τα περιέφεραν στα χωριά, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αρίστου Καμαρινού στο βιβλίο του Ο εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή) και τη θρησκευτική πίστη τους στο Κόμμα (μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα φώναζαν «Ζήτω το ηρωικό ΚΚΕ»), προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τις αιτίες της κακοδαιμονίας και της ήττας, ενώ στέκονταν κριτικά απέναντι στην ηγεσία του κόμματος. Η αμφισβήτηση του κομματικού κατεστημένου είχε ήδη αρχίσει στο εξωτερικό, στις χώρες φιλοξενίας των πολιτικών προσφύγων, πράγμα που οδήγησε στα γεγονότα της Τασκένδης, στην απομάκρυνση του Νίκου Ζαχαριάδη από την ηγεσία, στη διάσπαση του ΚΚΕ και τη δημιουργία του ΚΚΕ Εσωτερικού.
Ο Ηλίας Στάβερης (Κεφαλλονιά, 1924) στο βιβλίο του Γλαροφωλιά αναφέρεται στις δραματικές εμπειρίες του στη Μακρόνησο. Μέλος της ΟΚΝΕ επί Κατοχής, γραμματέας του εργατικού τομέα της ΕΠΟΝ Αθήνας, καταδικάστηκε σε θάνατο στα χρόνια του Εμφυλίου και για μερικούς μήνες κρατήθηκε ως υπόδικος στο νησί-κολαστήριο. Η Γλαροφωλιά ήταν μια σκηνή στημένη σ’ ένα βράχο, απέναντι από το Σούνιο, που θύμιζε περισσότερο καταφύγιο γλάρων παρά ανθρώπινο κατάλυμα. Πάνω από 100.000 αριστεροί Ελληνες, στρατιώτες μα και πολίτες, πέρασαν από το κάτεργο με σκοπό την αναμόρφωσή τους, την αναβάπτισή τους στην κολυμπήθρα της λεγομένης εθνικοφροσύνης. Πρόκειται για μια καταγραφή της ανθρώπινης κτηνωδίας εκ μέρους των βασανιστών (ζητούσαν με απίστευτη σκληρότητα την υπογραφή δήλωσης αποκήρυξης του ΚΚΕ), και της παλικαριάς, υπερηφάνειας και αντοχής που χαρακτήριζε τους βασανιζομένους.
Ο Γιώργος Δ. Γκαγκούλιας (Σουφλί, 1917) στο βιβλίο του Η αθέατη πλευρά του Εμφυλίου. Τα τραγικά γεγονότα της 7ης Μεραρχίας του ΔΣΕ αναφέρεται στα θύματα της «ανώμαλης περιόδου» 1949-1955, όταν η πολιτική του Ζαχαριάδη δημιούργησε ασφυκτικό κλίμα στις τάξεις των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας εντός της χώρας και αργότερα στις χώρες του εξωτερικού. Ο συγγραφέας υπήρξε δάσκαλος και συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, ενώ στον Εμφύλιο ήταν πολιτικός επίτροπος στον Εβρο. Μετά τα τραγικά γεγονότα της 7ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, δηλαδή τις εκτελέσεις και τα βασανιστήρια των μαχητών που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την απώλεια εκατοντάδων ανθρώπων σε μάχη με τον στρατό, συνελήφθη και κρατήθηκε στην απομόνωση, βασανιζόμενος για να υπογράψει δήλωση ότι ήταν πράκτορας, συνεργάτης του ταξικού εχθρού. Τα βασανιστήρια συνεχίστηκαν στη Βουλγαρία, όπου στο ξυλοκόπημα πήρε μέρος και ο Δημήτρης Βλαντάς, υπουργός Στρατιωτικών στην Κυβέρνηση του Βουνού, έμπιστος του Ζαχαριάδη. Τότε ο Γκαγκούλιας έχασε την απεριόριστη πίστη του στην ηγεσία χωρίς ωστόσο να χάσει και την αφοσίωσή του στο Κόμμα παρέμεινε μέλος του ως το 1991, όταν γενικός γραμματέας ήταν ο Γρ. Φαράκος.
Ο Αλέκος Παπαγεωργίου (Κορινθία, 1915), επαγγελματίας στρατιωτικός, πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο, εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ, έγινε καπετάνιος και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας φυλακίστηκε, δραπέτευσε και προσχώρησε στον Δημοκρατικό Στρατό. Μετά την ήττα βρέθηκε στην Τασκένδη ως πρόσφυγας και σπούδασε πολιτικός μηχανικός. Στο βιβλίο του Εμπειρίες ενόπλων αγώνων μιλάει για τη συμμετοχή του στις ένοπλες συρράξεις της ταραγμένης δεκαετίας 1940-1950 και τις εμπειρίες του από τον Εμφύλιο στη Ρούμελη, τον Γράμμο κ.α. Περιγράφει τη γενναιότητα των μαχητών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, εξαίρει τον πατριωτισμό, την ακεραιότητα και το ψυχικό τους σθένος. Μολονότι όμως κριτικάρει αυστηρά μερικούς από τους ηγέτες (π.χ. τον Γούσια) για την εγωκεντρική και απάνθρωπη συμπεριφορά τους, αποφεύγει να μιλήσει για τις ευθύνες της Σοβιετικής Ενωσης και την πλήρη εγκατάλειψη των ελλήνων κομμουνιστών στο έλεος του βοηθούμενου από τους Αμερικανούς τακτικού στρατού. Μάλιστα ισχυρίζεται ότι δεν έγινε καμιά συμφωνία για το μοίρασμα της Ευρώπης σε σφαίρες επιρροής από τους Τσόρτσιλ – Ρούζβελτ – Στάλιν. Αποφεύγει επίσης να θίξει τα τραγικά γεγονότα της Τασκένδης ανάμεσα στους παλιούς του συντρόφους.
Ο Χρήστος Θωμόπουλος (1912-1978) στο βιβλίο του Ο δρόμος ενός δεσμώτη, που έγραψε μετά το τέλος της δικτατορίας και εκδόθηκε πρόσφατα, αφηγείται τις περιπέτειές του στις φυλακές. Γεννημένος στη Βοιωτία, πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και όντας μέλος του ΚΚΕ προσχώρησε στο ΕΑΜ. Τον Δεκέμβριο του 1944 συνελήφθη με ανυπόστατες κατηγορίες, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Στο βιβλίο του κάνει μια λεπτομερή (αν και μονομερή) εξιστόρηση της συμβίωσης στις φυλακές αποκαλύπτοντας την ωμότητα των φυλάκων, οι οποίοι προσπαθούσαν με κάθε μέσο να σπάσουν το ηθικό των κρατουμένων. Ιδιαίτερα συγκινητική είναι η περιγραφή της συμπεριφοράς των μελλοθανάτων που πηγαίνοντας έμφοβοι, είναι αλήθεια για εκτέλεση φώναζαν «Γεια σας, αδέλφια». Χαρακτηριστικό της αφήγησής του είναι η απαξίωση και η απέχθειά του προς κάθε «δηλωσία» σύντροφό του, προς τους «ανανήψαντες» και εκείνους που αποκλήθηκαν «ανανεωτές» και τους αποδόθηκε η ρετσινιά του «αναθεωρητή». Η εντιμότητα, η υπευθυνότητα, η παλικαριά, η σκληρότητα διακρινόταν για την άτεγκτη στάση του απέναντι σε όσους δείλιασαν μπροστά στον θάνατο συνυπάρχουν στον συγγραφέα μαζί με μια μεταφυσική πίστη στο Κόμμα, στο οποίο αφιέρωσε τη ζωή του.
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Σπέρα Η απεργία της Σερίφου ήτοι Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου εξιστορεί τα αιματηρά συμβάντα της απεργίας των μεταλλωρύχων της Σερίφου. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο ο συγγραφέας μιλάει για το αυταρχικό «κράτος» που είχε δημιουργήσει στο νησί ο γερμανός επιχειρηματίας Γ. Γρώμαν και την ίδρυση σωματείου από τους εργάτες, οι οποίοι ξεκίνησαν απεργία διεκδικώντας οκτάωρο και ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Στο δεύτερο μέρος εξιστορεί τα βίαια επεισόδια που οδήγησαν στην επικράτηση των απεργών. Το βιβλίο τελειώνει χωρίς να εκτεθούν τα γεγονότα κατά τα οποία οι κάτοικοι της Σερίφου δημιούργησαν στο νησί το πρώτο βραχύβιο ελληνικό «σοβιέτ». Πέραν τούτων, στο σημείωμα του Λεονάρδου Κόττη ο αναγνώστης πληροφορείται για τη ζωή του συγγραφέα, ο οποίος υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Εργατικού Κέντρου Αθηνών (1910), συμμετείχε στο Α’ Συνέδριο της ΓΣΕΕ (1918) και στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, του προδρόμου του ΚΚΕ, και δολοφονήθηκε το 1943 από την ΟΠΛΑ, επειδή ανήκε σε ομάδα αντιπολιτευόμενη το ΚΚΕ.
Μερικά από τα παραπάνω βιβλία-μαρτυρίες κομίζουν άγνωστα ντοκουμέντα και προσφέρουν καινούργια στοιχεία για να δοθούν ερμηνείες στα κρίσιμα γεγονότα που ταλάνισαν την Ελλάδα στα μέσα του 20ού αιώνα. Επομένως, εκτός από την αξία της προσωπικής μαρτυρίας η αντικειμενικότητα των συγγραφέων τους επιδέχεται ενστάσεις , αποτελούν συμβολή στην ιστοριογραφία του ελληνικού εργατικού κινήματος. Θα ήταν ωφέλιμο να διαβαστούν από τις νέες γενιές που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν κι άλλες φωνές, κι άλλες οπτικές γωνίες, ώστε να κατανοήσουν το πώς μια χούφτα ιδεαλιστές από κάθε κοινωνική τάξη, εμπνευσμένοι από τα οράματα του σοσιαλισμού και τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης, αποφάσισαν να παλέψουν στις πόλεις αρχικά, μέσω του συνδικαλισμού, και στα βουνά αργότερα, με τον απελευθερωτικό αγώνα, για να δουν στο τέλος τα οράματά τους να συντρίβονται εξαιτίας των ξένων επεμβάσεων, αλλά και των λαθών, του αυταρχισμού, της ανεπάρκειας γενικότερα, των ηγετών τους. Σε κάθε περίπτωση περιμένουμε το βιβλίο των Michel Dreyfus, Bruno Groppo κ.ά. Ο αιώνας των κομμουνισμών, που αποτελεί μια αξιόπιστη και νηφάλια απάντηση στη Μαύρη Βίβλο και έχει αναγγελθεί από τις εκδόσεις Πόλις. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναφέρεται στους αγώνες και τις θυσίες των κομμουνιστών που εμπνευσμένοι από τη μαρξιστική ιδεολογία πρόσφεραν τη ζωή τους θυσία στον βωμό της μεγαλύτερης ουτοπίας της εποχής μας, του οράματος της σοσιαλιστικής επανάστασης, της επανάστασης που έφαγε τα παιδιά της ελπίζουμε να έχει αναφορές και στην Ελλάδα.
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Αγρα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ομόνοια 2000».
