Συζητήθηκε πολύ, προκάλεσε αντιδράσεις κυρίως από την Εκκλησία, άλλαξε σε πολλά και τελικά με συναίνεση που επετεύχθη κατά τη διάρκεια του κοινοβουλευτικού ελέγχου των διατάξεών του το νομοσχέδιο που δίνει δυνατότητες να αποκτήσουν παιδιά εκείνοι που η φύση δεν τους βοηθά και οι συνθήκες δεν το επιτρέπουν πήρε την τελική του μορφή και σύντομα θα γίνει νόμος του κράτους. Οι συζητήσεις στη Βουλή και οι μεταβολές που επήλθαν με την αποδοχή του υπουργού Δικαιοσύνης προτάσεων και βελτιωτικών ρυθμίσεων από την πλευρά της Εκκλησίας έφεραν στο προσκήνιο υπαρκτά προβλήματα, κοινωνικές και ηθικές αναζητήσεις και προβληματισμούς για θέματα που δημιουργούνται από τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επιστημονική πρόοδο ανατρέποντας δεδομένα και παραδοχές αιώνων. Τα περί τεχνητής γονιμοποίησης, δανεικής μητέρας (υποκατάσταση της μητρότητας), μεταθανάτιας γονιμότητας, τεχνητής γονιμοποίησης από άγαμες μητέρες αλλά και δεκάδες άλλα θέματα συγγένειας, δικαιωμάτων, υποχρεώσεων και νομικών δυνατοτήτων που παράγονται και συναρτώνται με τις επιστημονικές ευχέρειες στο πεδίο της αναπαραγωγής τέθηκαν σε ρύθμιση από το νομοσχέδιο που έφερε στη Βουλή ο υπουργός Δικαιοσύνης κ. Φ. Πετσάλνικος, σε μια προσπάθεια να ρυθμιστούν ζητήματα που απασχολούν χιλιάδες πολίτες και καθημερινά ταλανίζουν εκατοντάδες ζευγάρια.
Χωρίς αμφιβολία οι διατάξεις του νομοσχεδίου είναι πρωτοποριακές – από τις πλέον πρωτότυπες διεθνώς – και ρυθμίζουν τα της τεχνητής γονιμοποίησης, το ακανθώδες θέμα της υποκατάστασης της μητρότητας (δανεική μήτρα), της μεταθανάτιας γονιμοποίησης (όταν ο πατέρας δεν ζει πια και το σπέρμα του μπορεί να έχει κρυοσυντηρηθεί), της γονιμοποίησης άγαμων γυναικών και των προϋποθέσεων που απαιτούνται, της γονιμοποίησης με σπέρμα άγνωστου δότη και πολλά ακόμη που ως πριν από λίγα χρόνια μόνο ως σενάρια επιστημονικής φαντασίας θα μπορούσαν να εκληφθούν.
* Τι επιτρέπεται
Αλλά ας δούμε τι ακριβώς ισχύει και τι δεν ισχύει. Τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται από τα τόσα που η επιστήμη επιτρέπει και μπορεί αλλά η ηθική και η νομοθεσία μας δεν ανέχονται – τουλάχιστον προς το παρόν. Και ας αρχίσουμε με το τι επιτρέπεται:
* Η τεχνητή γονιμοποίηση είτε με τη μέθοδο της σπερματέγχυσης (μεταφορά του σπέρματος στο γεννητικό σύστημα της μητέρας και στη συνέχεια φυσιολογική κυοφορία) είτε με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης (γονιμοποίηση σε δοκιμαστικό σωλήνα) και στη συνέχεια φυσιολογική κυοφορία.
* Πατέρας του παιδιού που γεννιέται με τεχνητή γονιμοποίηση είναι εκείνος που δίδει το σπέρμα (βιολογικός πατέρας), εκτός από την περίπτωση του άγνωστου δότη όπου πατέρας του παιδιού είναι ο σύζυγος της γυναίκας που το γεννά.
* Η «δανεική» μητέρα ή άλλως η υποκατάσταση της μητρότητας. Αφορά τις γυναίκες εκείνες που δεν μπορούν φυσιολογικά να αποκτήσουν παιδιά και δεν καλύπτονται ούτε από τις δυνατότητες της τεχνητής γονιμοποίησης. Δεν είναι σε θέση με άλλα λόγια να κυοφορήσουν και να γεννήσουν. Αυτές οι γυναίκες μπορούν να γίνουν μητέρες αν κάποιες άλλες γυναίκες τις υποκαταστήσουν. Τους δανείσουν δηλαδή τη μήτρα τους. Δεχθούν να κυοφορήσουν αντ’ αυτών και να γεννήσουν αντ’ αυτών.
Μητέρα βέβαια είναι εκείνη που δίδει το ωάριο (η βιολογική μητέρα) και για αυτό απαιτούνται πολλά και κυρίως άδεια της δικαστικής αρχής.
* Απαιτείται όμως να συναινεί και ο σύζυγός της αν η «δανεική» μητέρα είναι έγγαμη και βέβαια και ο πατέρας του παιδιού (μιλάμε για τον βιολογικό πατέρα, εκείνον που θα δώσει το σπέρμα του για τη γονιμοποίηση).
* Και σε όλα αυτά με την προσθήκη – ήταν πρόταση της Εκκλησίας – και οι δύο – εκείνοι που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά και δίδουν το γενετικό υλικό και η γυναίκα που αναλαμβάνει το βαρύ έργο της κυοφορίας και της γέννας – να κατοικούν στην Ελλάδα προς αποφυγήν φαινομένων «αναπαραγωγικού τουρισμού».
* Οι άγαμες μητέρες
* Οι άγαμες, όσες δεν έχουν σύζυγο ή μόνιμο σύντροφο, μπορούν να αποκτήσουν παιδιά με τεχνητή γονιμοποίηση αλλά με μία βασική προϋπόθεση. Ο πατέρας του παιδιού, εκείνος που θα δώσει το σπέρμα του, πρέπει να συναινεί και η συναίνεσή του να έχει δηλωθεί ενώπιον συμβολαιογράφου. Η συναίνεση ισοδυναμεί με αναγνώριση της πατρότητας.
Αν δεν υπάρχει συναίνεση έγγραφη, τότε η μητέρα μπορεί να επιτύχει δικαστικά την αναγνώρισή της, κάνοντας χρήση των ρυθμίσεων του νόμου για αναγνώριση της πατρότητας.
Ωστόσο δεν ρυθμίζεται το θέμα τι γίνεται αν μια άγαμη μητέρα επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν έχει εξασφαλισμένη τη συναίνεση κανενός προσφεύγοντας σε σπέρμα άγνωστου δότη.
* Η μεταθανάτια γονιμοποίηση επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο με άδεια του δικαστηρίου. Πότε επιτρέπεται: Οταν ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος μιας γυναίκας κινδυνεύει να χάσει τη γονιμότητά του ή και τη ζωή του και η λύση της συντήρησης του σπέρματός του και η γονιμοποίηση έστω και μετά θάνατον αποτελεί την έσχατη λύση στην ξεκάθαρη βούληση του ζευγαριού αποκτήσει παιδιά. Η μεταθανάτια γονιμοποίηση βέβαια υπόκειται σε χρονικούς περιορισμούς. Εξι μήνες μετά τον θάνατο του πατέρα-δότη και ως δύο χρόνια, όχι αργότερα.
* Η ανωνυμία του δότη σπέρματος ή ωαρίων γονιμοποιημένων εξασφαλίζεται πλήρως και απαρεγκλίτως. Ουδείς μπορεί να πληροφορηθεί ποιος έδωσε το σπέρμα του και ποια είναι η ταυτότητά του παρά μόνο το ίδιο το παιδί σε ό,τι αφορά – μόνον – την πρόσβασή του σε πληροφορίες που αφορούν το ιατρικό του ιστορικό και τις γενετικές του καταβολές.
* Τα γονιμοποιημένα ωάρια αλλά και το σπέρμα που περισσεύουν από μια τεχνητή γονιμοποίηση μπορούν να διατεθούν, αν οι δότες το επιθυμούν και το δηλώσουν στον γιατρό ή στο ιατρικό κέντρο, σε άλλα πρόσωπα που θα επιλέξει ο γιατρός ή το νοσοκομείο, καθώς και για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, ή να καταστραφούν.
* Δεν επιτρέπεται να αποτελέσουν αντικείμενο οποιασδήποτε συναλλαγής, αντιθέτως μπορεί να δωρηθούν. Αν τίποτε δεν έχει δηλωθεί από την πλευρά των δοτών-γονέων, τότε τα γονιμοποιημένα ωάρια καταστρέφονται 14 ημέρες μετά τη γονιμοποίησή τους.
ΟΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ Οχι σε κλωνοποίηση και επιλογή φύλου
Στο νέο νομοσχέδιο προβλέπονται ρητά απαγορεύσεις για:
* Την κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς.
* Την επιλογή του φύλου του παιδιού που θα γεννηθεί, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο για ιατρικούς λόγους. Αν δηλαδή το φύλο του παιδιού, αγόρι ή κορίτσι, συναρτάται με κληρονομικά νοσήματα που πρέπει να αποφευχθούν.
Το νομοσχέδιο που έφερε στη Βουλή ο υπουργός Δικαιοσύνης κ. Φ. Πετσάλνικος ήταν προϊόν δίχρονης και συστηματικής νομοπαρασκευαστικής εργασίας στην οποία μετείχαν έγκριτοι επιστήμονες υπό την προεδρία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γ. Κουμάντου. Η θέσπιση των ρηξικέλευθων διατάξεών του, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από τον βουλευτή της ΝΔ κ. Αλ. Λυκουρέζο «το σημαντικότερο μεταρρυθμιστικό νομοθέτημα στον χώρο του οικογενειακού δικαίου από ισχύος του Αστικού Κώδικα», στοχεύει, όπως δηλώνει ο υπουργός Δικαιοσύνης, «στην ενίσχυση και όχι στην αποδυνάμωση της οικογένειας, αφού κυρίαρχο θέμα του νομοσχεδίου είναι η ρύθμιση της δυνατότητας να αποκτήσουν παιδιά γονείς σε ηλικία αναπαραγωγής που δεν μπορούν για φυσικούς λόγους».
Αλλωστε όσα το νομοθέτημα αυτό ρυθμίζει ήδη η καθημερινότητα και η ζωή έχουν από καιρό δρομολογήσει. Ετσι δικαστήριο του Ηρακλείου προ διετίας, σε μια από τις πλέον πρωτοπόρες αποφάσεις διεθνώς, έλυσε το θέμα της μητρότητας (τίνος είναι το παιδί) σε μια υπόθεση δανεισμού μήτρας, αφού ο νόμος τηρούσε σιγήν ιχθύος (η απόφαση είχε δημοσιευθεί από «Το Βήμα της Κυριακής»), επιλέγοντας την εφαρμογή των διατάξεων της υιοθεσίας. Καθώς άλλος νομικός τρόπος δεν υπήρχε, οι βιολογικοί γονείς υιοθέτησαν το παιδί του το οποίο με τον δανεισμό της μήτρας μιας άλλης γυναίκας είχε έρθει στον κόσμο.
Η χώρα μας, ήδη με την ολοκλήρωση της ψήφισης του νέου νόμου, συγκαταλέγεται σε εκείνες – και είναι διεθνώς λίγες – που έχουν καθορίσει το πλαίσιο για τις οικογενειακές σχέσεις υπό το φως των επιστημονικών δυνατοτήτων και των τεχνολογικών διευκολύνσεων. Ανάλογα έχουν κινηθεί στο πρόσφατο παρελθόν νομοθετώντας ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ σε παγκόσμια κλίμακα οι συζητήσεις συνεχίζονται, οι αναζητήσεις επίσης, με δεδομένο ότι η επιστήμη προχωρεί και το καινούργιο φοβίζει και ξενίζει. Η παραδοχή όμως των περισσοτέρων είναι αισιόδοξη. Η επιστήμη προχωρεί χάριν του ανθρώπου.
