Η άνοδος του Δημητρίου Ιωαννίδη στην εξουσία προβλημάτιζε έντονα τον τότε αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα Χένρι Τάσκα αλλά αναδείκνυε τον προνομιακό ρόλο της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας (CIA). Ο σταθμός της Αθήνας είχε αποκλειστική σχεδόν πρόσβαση στον «αόρατο δικτάτορα», ο οποίος απέφευγε τον Τάσκα με διάφορα προσχήματα. Τα απόρρητα αμερικανικά έγγραφα της εποχής δίνουν μια ανάγλυφη εικόνα των εκτιμήσεων του Τάσκα και της CIA για τις προθέσεις του. Αποδεικνύουν επίσης πως ο Τάσκα επεδίωξε την επαφή με τον Ιωαννίδη αλλά δεν την εξασφάλισε, παρά τα όσα δήλωνε αργότερα, ότι δηλαδή δεν θα «συνομιλούσε ποτέ με έναν ΕΣΑτζή».
Η αμερικανική μυστική υπηρεσία είχε συντάξει το 1973 μια απόρρητη έκθεση για την προσωπικότητα και τις απόψεις του Ιωαννίδη, βασισμένη σε εμπιστευτικές πηγές, στελέχη της CIA που είχαν επαφές μαζί του και συνομιλίες με στενούς του συνεργάτες. Πρόκειται για το πλερέστερο, ως σήμερα, «προφίλ» ή πορτρέτο του Ιωαννίδη:
«Ο Δημήτριος Ιωαννίδης γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 13 Μαρτίου 1923, και προέρχεται από οικογένεια επιχειρηματιών που ανήκαν στην ανώτερη μεσαία τάξη. Το 1940 μπήκε στη Σχολή Ευελπίδων και έγινε ανθυπολοχαγός το 1943. Αποφοίτησε από τη Σχολή Πεζικού (1952), Ατομικού – Βιολογικού και Χημικού Πολέμου (1954) και τη Σχολή Πολέμου (1956). Το 1961 επισκέφθηκε τη Δυτική Γερμανία, όπου παρακολούθησε εκπαιδευτικά προγράμματα για μονάδες πεζικού.
Ο Ιωαννίδης άρχισε την καριέρα του ως αξιωματικός στην εθνικιστική αντάρτικη οργάνωση του Ζέρβα. Από το 1945 ως το 1949 ήταν τοποθετημένος σε τάγματα Εθνοφυλακής, την Ταξιαρχία Ρίμινι και το ειδικό τάγμα που έδρευε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Μακρόνησο. Μεταξύ 1950 και 1959 υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες. Από το 1959-61 βρέθηκε στο επιτελείο του ΓΕΣ και το 1963 τοποθετήθηκε στην Κύπρο. Το 1966 διορίστηκε αρχηγός του τάγματος της Σχολής Ευελπίδων.
* Ο ΙΔΕΑ και το πραξικόπημα
Ο Ιωαννίδης μπήκε στην οργάνωση ΙΔΕΑ το 1945 και συμμετείχε στο αποτυχημένο πραξικόπημα του Μαΐου του 1951. Το 1956 έγινε αρχηγός της ομάδας η οποία οργάνωσε τελικά το πραξικόπημα του 1967. Το 1959 εγκατέλειψε την αρχηγία της ομάδας και την παρέδωσε στον Δημήτριο Πατίλη, ο οποίος έγινε αργότερα αναπληρωτής πρωθυπουργός υπό τον Παπαδόπουλο. Ο Πατίλης με τη σειρά του παρέδωσε την αρχηγία της ομάδας στον Παπαδόπουλο το 1960. Ο Ιωαννίδης παρέμεινε ενεργός στην οργάνωση και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Ως αρχηγός του τάγματος των ευελπίδων, τους διέταξε να στήσουν μπλόκα στους δρόμους και να καταλάβουν κυβερνητικά κτίρια στην Αθήνα. Μετά το πραξικόπημα υπηρέτησε για λίγο στο γραφείο του υπουργού Αμυνας και τον Οκτώβριο του 1967 ανέλαβε αρχηγός της ΕΣΑ.
Ο στρατηγός λέει πως ανέλαβε την ΕΣΑ για να ελέγχει την κατάσταση. Μετά το αποτυχημένο αντιπραξικόπημα του βασιλέα Κωνσταντίνου, τον Δεκέμβριο του 1967, ανέλαβε την ευθύνη για την παρακολούθηση ενεργών αλλά και απόστρατων αξιωματικών. Απέκτησε επίσης σημαντική ισχύ στη λήψη αποφάσεων για τις μεταθέσεις αξιωματικών σε θέσεις-κλειδιά. Ο Ιωαννίδης ήταν επίσης ο βασικός υποστηρικτής των συλλήψεων πολλών απόστρατων αξιωματικών το 1969 με τη δικαιολογία ότι συνωμοτούσαν εναντίον του καθεστώτος.
Τον Ιανουάριο του 1968 ο πρωθυπουργός Παπαδόπουλος ζήτησε από όλους τους αξιωματικούς που συμμετείχαν στην κυβέρνηση είτε να παραμείνουν στις θέσεις τους ως πολιτικά πρόσωπα είτε να επιστρέψουν στην ενεργό υπηρεσία. Ο Ιωαννίδης επέλεξε να διατηρήσει τη θέση του και τον βαθμό του. Με τη μέθοδο αυτή διατήρησε την πρόσβαση σε όλη την γκάμα των αξιωματικών του στρατού, ενώ όσα μέλη της χούντας παραιτήθηκαν έχασαν την επαφή τους.
Τον Αύγουστο του 1969 ο Ιωαννίδης ήταν μέλος του Επαναστατικού Συμβουλίου και διευθυντής στο υπουργείο Αμυνας.
* Ο συντηρητικός ταξίαρχος
Ο Ιωαννίδης έγινε λοχαγός το 1948, ταγματάρχης το 1953, αντισυνταγματάρχης το 1964. Η προαγωγή του σε συνταγματάρχη το 1970 καθυστέρησε γιατί ήταν στο τέλος της τάξης του στη Σχολή Ευελπίδων. Τον Ιούνιο του 1973 έγινε ταξίαρχος.
Ο Ιωαννίδης είχε τη φήμη έντιμου και ηθικού ανθρώπου, αφοσιωμένου στη δουλειά του. Εχει ξεκαθαρίσει στα νεότερα στελέχη του καθεστώτος του ότι δεν θα πρέπει να περιμένουν προνομιακή μεταχείριση. Μια πηγή περιγράφει τον Ιωαννίδη ως έξυπνο και αποφασισμένο. Μια άλλη πηγή όμως τον χαρακτηρίζει άνθρωπο με ικανότητες κάτω του μέσου όρου, χωρίς φαντασία ή ικανότητα να παίρνει πρωτοβουλίες. Ο ταξίαρχος είναι πολύ συντηρητικός στις προτιμήσεις του και ζει μια απλή ζωή. Δεν είναι καθόλου εντυπωσιακός στην εμφάνιση και αφήνει μερικές φορές την εντύπωση πως είναι αφελής. Είναι εργένης.
Ο Ιωαννίδης είναι φιλικός και ανοικτός με όσους γνωρίζει. Είναι όμως συγκρατημένος και «περίεργος» μπροστά σε γυναίκες και ανθρώπους που δεν γνωρίζει. Εχει βγει από την Ελλάδα μόνο μία φορά. Το γεγονός αυτό μπορεί να έχει οδηγήσει σε μια απλοϊκή, εσωστρεφή αντίληψη των πραγμάτων, η οποία φαίνεται και από την πεποίθησή του ότι ο Τύπος στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη ελέγχεται από κομμουνιστές και σοσιαλιστές-συνοδοιπόρους τους. Ο ταξίαρχος μιλάει αρκετά καλά αγγλικά».
* Ο μηχανισμός εξουσίας
Η έκθεση της CIA περιέγραφε τις δραστηριότητες του Ιωαννίδη από το 1967 ως το 1973, τις διαφωνίες του με τον Παπαδόπουλο και τις απόψεις του για θέματα που ήταν κρίσιμα για τα αμερικανικά συμφέροντα:
«Ο Ιωαννίδης ήταν ανέκαθεν ένας από τους πιθανότερους αντιπάλους του Παπαδόπουλου. Είναι πολύ πιθανό ότι προετοίμαζε το πραξικόπημα για περίπου ενάμιση χρόνο πριν από τις 25 Νοεμβρίου. Ισχυρίζεται πως καθ’ όλη αυτή την περίοδο προσπαθούσε να συμβουλεύσει τον Παπαδόπουλο να πάρει κάποια μέτρα.
Εβαλε σε κίνηση τον μηχανισμό για το πραξικόπημα όταν η εξέγερση των φοιτητών, τον Νοέμβριο του 1973, και η πολιτική αστάθεια που επακολούθησε του έδωσαν τη δικαιολογία για να διακόψει τη φιλελευθεροποίηση που είχε ξεκινήσει ο Παπαδόπουλος. Ο Ιωαννίδης αναμενόταν να κινηθεί εναντίον του κοντά στις εκλογές που σχεδιάζονταν για το 1974.
Η αντίθεση του Ιωαννίδη προς τον Παπαδόπουλο ξεκινάει τουλάχιστον από το καλοκαίρι του 1968, όταν τάχθηκε εναντίον του δημοψηφίσματος για το Σύνταγμα. Από τότε, και ειδικά από τον Απρίλιο του 1970, άρχισε να επικρίνει όλο και περισσότερο τον τρόπο διακυβέρνησης του Παπαδόπουλου, τις κατηγορίες για διαφθορά, τον νεποτισμό, την ανάμειξη εκ νέου των πολιτικών και την έμμονη ενασχόληση του Παπαδόπουλου με το πολιτικό του μέλλον. Ο Ιωαννίδης τα έβλεπε όλα αυτά ως υποχωρήσεις από τους στόχους και το πνεύμα της επανάστασης του 1967.
* Η δημοκρατία και οι εκλογές
Τον Σεπτέμβριο του 1973, σύμφωνα με μία καλά ενημερωμένη πηγή, ο Ιωαννίδης είχε καταστεί η πραγματική δύναμη πίσω από μια οργάνωση αξιωματικών που ήταν έτοιμοι να κινηθούν εναντίον του Παπαδόπουλου, εφόσον έκριναν ότι η κατάσταση έφθανε πάλι σε σημείο που θύμιζε την περίοδο πριν από το 1967.
Ο Παπαδόπουλος μάλλον γνώριζε, σε κάποιο βαθμό, τις δραστηριότητες του Ιωαννίδη και αποφάσισε τον Αύγουστο του 1973 να τον απομακρύνει (σύμφωνα με έμπειρο πολιτικό παρατηρητή) από τη θέση του στην ΕΣΑ, επειδή δημιουργούσε δικό του μηχανισμό εξουσίας. Νωρίς τον Σεπτέμβριο του 1973 δύο από τους έμπιστους συνεργάτες του Ιωαννίδη απομακρύνθηκαν από την ΕΣΑ. Κατόπιν ο Παπαδόπουλος ζήτησε από τον Ιωαννίδη να μετατεθεί σε άλλο πόστο στη Βόρεια Ελλάδα. Σε αυτό το σημείο, σύμφωνα με έγκυρη πηγή, ο Ιωαννίδης απείλησε τον Παπαδόπουλο με πραξικόπημα νεότερων αξιωματικών.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Ιωαννίδης επέστρεψε στο γραφείο του στην ΕΣΑ μετά από διακοπές ενός μηνός, χωρίς να έχει χάσει καθόλου από την ισχύ του…
Σύμφωνα με στέλεχος της αμερικανικής πρεσβείας, δεν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε πως ο Ιωαννίδης θέλει δημοκρατία σαν και αυτή που γίνεται δεκτή στις ΗΠΑ ή στη Δυτική Ευρώπη. Ο Ιωαννίδης έχει εκφράσει τη γνώμη πως ο Παπαδόπουλος έμεινε στην εξουσία πολύ λίγο χρόνο για να μπορεί να προχωρήσει σε δημοκρατικά πειράματα και πως χρειάζεται ένα μεγαλύτερο διάστημα, 10 ή 20 ετών, ώστε να καθαρίσει το ελληνικό πολιτικό σύστημα από τους λεκέδες του παλιού κοινοβουλευτικού συστήματος.
Ο Ιωαννίδης έχει δηλώσει ότι οι βουλευτικές εκλογές δεν μπορούν να διεξαχθούν στην Ελλάδα στο ορατό μέλλον, τουλάχιστον ώσπου οι κομμουνιστές να σταματήσουν να αποτελούν ελκυστική πρόταση για τους Ελληνες και οι παλιοί πολιτικοί ηγέτες να γεράσουν αρκετά ώστε να μην μπορούν να συμμετάσχουν στη δημόσια ζωή… Ο στρατηγός έχει ακόμη δηλώσει ότι θα είναι αντίθετος σε κάθε επίσημη άσκηση πίεσης από ξένες κυβερνήσεις σχετικά με τον χρόνο διεξαγωγής των εκλογών…
* Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ
Ο Ιωαννίδης δηλώνει ότι είναι σταθερά φιλοαμερικανός και θα κρατήσει την ίδια στάση ώσπου να απογοητευθεί από την αμερικανική υποστήριξη στο καθεστώς του. Τάχθηκε υπέρ της ελληνικής συμμετοχής στον πόλεμο του Βιετνάμ και πιστεύεται ότι θέλει να αποφύγει κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να πλήξει τις σχέσεις της Ελλάδας με τις ΗΠΑ. Είναι όμως αρκετά εθνικιστής ώστε να μην κάνει κάτι που θα έπληττε τη χώρα του απλώς για να ευχαριστήσει τις ΗΠΑ.
Φανατικός αντικομμουνιστής και φίλος της Δύσης, ο Ιωαννίδης θα διατηρήσει τις σχέσεις της Ελλάδας με το ΝΑΤΟ. Πιστεύει ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν στρατηγικά συμφέροντα στην Ελλάδα την οποία θέλουν να παραμείνει αντικομμουνιστική και φιλοδυτική, άσχετα με το καθεστώς που επικρατεί στη χώρα. Ο στρατηγός έχει εκφράσει τη βούληση να αναζητήσει πηγές παροχής εξοπλισμών πέραν του ΝΑΤΟ (αλλά όχι σε κομμουνιστικές χώρες) εφόσον οι νατοϊκές πηγές δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τα όπλα που ο ίδιος και η στρατιωτική ηγεσία θεωρούν απαραίτητα για την άμυνα της Ελλάδας.
* Οι απόψεις για το κυπριακό
Ο Ιωαννίδης πιστεύει ότι το Κυπριακό είναι το μεγαλύτερο εξωτερικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Ο ίδιος πιστεύει ότι υπάρχουν τρεις λόγοι που απέτυχαν οι προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις: η διάθεση του Προέδρου Μακαρίου να θυσιάσει τα πάντα προκειμένου να επιβιώσει, ο δισταγμός της Βρετανίας που δεν θέλει να αναμειχθεί γιατί θεωρεί ότι ωφελείται από τη συνεχιζόμενη κρίση και η τάση της τουρκικής κυβέρνησης να χρησιμοποιεί το θέμα ως εξωτερική απειλή κάθε φορά που τα εσωτερικά της προβλήματα είναι εκτός ελέγχου.
Ο Ιωαννίδης, που θεωρείται ότι πρόσκειται στους στόχους του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα (αρχηγού του αντάρτικου εναντίον του Μακαρίου), πιστεύει ότι το πρόβλημα θα παραμείνει άλυτο εφόσον οι Τουρκοκύπριοι αρνούνται να συμφωνήσουν σε ένα ενιαίο κυπριακό κράτος και οι Ελληνοκύπριοι αρνούνται να δώσουν ένα μικρό τμήμα του νησιού στους Τουρκοκύπριους.
Ο στρατηγός είπε στον πρωθυπουργό Ανδρουτσόπουλο να συνεχίσει τις συνομιλίες ανάμεσα στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στους Ελληνοκύπριους και στους Τουρκοκύπριους, διότι είναι ο καλύτερος μηχανισμός για την εξεύρεση λύσης. Ο Ιωαννίδης αντιμετωπίζει όμως τις συνομιλίες ως έναν τρόπο διατήρησης του στάτους κβο ενόσω αναζητεί άλλα μέσα για την επίλυση της υπόθεσης».
(CIA. Dimitrios Ioannides, Chief of the Military Police, Greece. 7 January 1974)
Οι επαφές του «αόρατου δικτάτορα» με τον σταθμάρχη
Το καλοκαίρι του 1973 ο Ιωαννίδης επισκέφθηκε τα γραφεία της αμερικανικής υπηρεσίας στο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, στην οδό Πανεπιστημίου. Η αφορμή ήταν η αποχώρηση του υπεύθυνου επιχειρήσεων του σταθμού, του Ελληνοαμερικανού Πήτερ Κορομηλά, ο οποίος είχε μετατεθεί στο Κάιρο. Ο Κορομηλάς ανήκε στην ομάδα των βετεράνων ελληνοαμερικανών πρακτόρων της CIA και γνώριζε καλά τον Ιωαννίδη από τη δεκαετία του ’60. Ο αντικαταστάτης του, ο Ρον Εστες, συνάντησε εκείνη την ημέρα για πρώτη φορά τον αρχηγό της ΕΣΑ. Ο Κορομηλάς αγκάλιασε τον Ιωαννίδη όταν μπήκε στο γραφείο και κατόπιν είπε στον Εστες: «Να προσέχεις τον Μίμη γιατί είναι φίλος μου». Ο Εστες, ο οποίος είχε υπηρετήσει δύο φορές στην Κύπρο και μιλούσε άπταιστα ελληνικά, συμφώνησε με τον Ιωαννίδη να βρίσκονται τακτικά. Ο αρχηγός της ΕΣΑ δεν έκρυβε, στις συνομιλίες του με τα στελέχη της CIA, την απογοήτευσή του από τον Παπαδόπουλο και τις κινήσεις του.
Ο Εστες, που ήταν ο Νο. 2 του σταθμού της αμερικανικής υπηρεσίας στην Αθήνα, ισχυρίζεται πως δεν γνώριζε τα ακριβή σχέδια του Ιωαννίδη και πως δεν δόθηκε «πράσινο φως» από τη CIA για το πραξικόπημα της 25ης Νοεμβρίου. Ο ίδιος υποστηρίζει μάλιστα ότι το πληροφορήθηκε όταν είδε τανκς να περνούν έξω από το μπαρ του ξενοδοχείου «King’s Palace», στην οδό Πανεπιστημίου, όπου βρισκόταν εκείνο το πρωί.
* Οι προσπάθειες του Τάσκα
Ο Τάσκα είχε γνωρίσει τον Ιωαννίδη στο αποχαιρετιστήριο πάρτι του Τζον Ποτς, του σταθμάρχη της CIA που έφυγε από την Ελλάδα το 1973. Ανάμεσά τους δεν υπήρξε ιδιαίτερη συμπάθεια και ο Ιωαννίδης προτίμησε να συνεχίσει τις επαφές του αποκλειστικά και μόνο με τα στελέχη της CIA.
Ο Τάσκα συγκάλεσε σύσκεψη των ανώτερων στελεχών της πρεσβείας και τους ρώτησε κατά πόσον θα ήταν χρήσιμο να συναντήσει τον Ιωαννίδη και να αποκτήσει προσωπική άποψη για τις προθέσεις του πριν από την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον. Οι συνεργάτες του συμφώνησαν πως θα ήταν καλή ιδέα και, μέσω της CIA, μεταφέρθηκε το σχετικό αίτημα του Τάσκα.
Ο Ιωαννίδης έθεσε μια σειρά από όρους, τους οποίους ο Τάσκα χαρακτήρισε γελοίους. Μεταξύ άλλων ζήτησε μην παρευρεθεί άλλος Αμερικανός στη συνάντηση, η οποία θα έπρεπε να μείνει κρυφή και να μην αποκαλυφθεί στην Επιτροπή του Κογκρέσου, έστω και αν τεθεί σχετικό ερώτημα από κάποιον βουλευτή. Ο Τάσκα απάντησε πως έπρεπε να πει την αλήθεια διότι κινδύνευε να παραβεί την αμερικανική νομοθεσία αν έλεγε ψέματα. Ο Ιωαννίδης απάντησε τελικά πως προτιμούσε να έρχεται σε επαφή με τη CIA και πως ο Τάσκα θα έπρεπε να συνεννοείται με την επίσημη κυβέρνηση.
(House of Representatives Select Committee on Intelligence, Proceedings 94th Congress, 1975, p. 1534-5)
Η CIA είχε πλέον την αποκλειστική πρόσβαση στον αόρατο δικτάτορα και ο Τάσκα επικοινωνούσε μαζί του μόνο μέσω των πρακτόρων της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας. Ο Ιωαννίδης είχε καθιερώσει ένα δικό του σύστημα επικοινωνίας με τα στελέχη της CIA. Ο ελληνοαμερικανός πράκτορας Γκας Αβρακότος ήταν ο σύνδεσμος της υπηρεσίας με τη διεύθυνση ανορθόδοξου πολέμου του Πενταγώνου, διευθυντής της οποίας ήταν ο συμμαθητής και έμπιστος φίλος του Ιωαννίδη, Αλέκος Γιάνακας. Ο Αβρακότος επισκεπτόταν συχνά τον Γιάνακα και συζητούσαν επιχειρησιακά θέματα που αφορούσαν τα μυστικά σχέδια για την αντιμετώπιση εισβολής του ανατολικού μπλοκ. Οταν ο Ιωαννίδης ήθελε να περάσει κάποιο μήνυμα στη CIA ερχόταν στο γραφείο του Γιάνακα όταν τον επισκεπτόταν ο Αβρακότος, ο οποίος με τη σειρά του ειδοποιούσε πως είχε κάποιο μήνυμα να δώσει στον δικτάτορα. Στις περιπτώσεις που το μήνυμα ήταν επείγον ή άκρως σημαντικό, πήγαινε στο Πεντάγωνο για να συναντήσει τον Ιωαννίδη και ο Νο. 2 του σταθμού Ρον Εστες.
Η έλλειψη επαφής Ιωαννίδη – Τάσκα αλλά και το γεγονός πως ο έλληνας αξιωματικός δεν είχε άμεση επαφή με έναν από τους έμπειρους, βετεράνους φίλους του στη CIA, με τους οποίους είχε συνεργαστεί παλαιότερα στην Ελλάδα, ήταν δύο σημαντικά γεγονότα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κρίση του Ιουλίου του 1974.
