Το Ελσίνκι θα είναι σημείο στροφής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Για αρκετούς μήνες η Αθήνα δημιουργούσε στους ευρωπαίους εταίρους και στις Ηνωμένες Πολιτείες την εντύπωση ότι είναι διατεθειμένη να υποστηρίξει την αναγόρευση της Τουρκίας ως υποψήφιας χώρας. Η πρόοδος που σημειώθηκε στις διμερείς ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν, σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα της δυναμικής που προέκυψε από αυτές τις εντυπώσεις. Ο πρωθυπουργός κ. Κ. Σημίτης στις συναντήσεις του με τον αμερικανό πρόεδρο Μπιλ Κλίντον, τους ευρωπαίους ομολόγους του καθώς και τον κ. Μπουλέντ Ετζεβίτ έδωσε το προσωπικό του στίγμα για ταχεία βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, μείωση της έντασης και ομαλοποίηση. Τα κρίσιμα σημεία της διαπραγμάτευσης που εξελίχθηκε το προηγούμενο εξάμηνο αφορούσαν: (α) ένα πακέτο δεσμεύσεων της Τουρκίας το οποίο θα αποτελούσε και τη βάση της αξιολόγησής της από την ΕΕ και ονομάστηκε «χάρτης διαδρομής», με αιχμή τα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διεθνούς συμπεριφοράς της, (β) την ενταξιακή προοπτική της Κύπρου και (γ) την αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, έστω και αν αυτό τοποθετείται σε έναν χρονικό ορίζοντα. Ουσιαστικά η Ελλάδα επέτυχε την ικανοποίηση των σημαντικότερων απαιτήσεών της από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε ακόμη την πραγματοποίηση κάποιας «κίνησης καλής θέλησης» από την πλευρά της Αγκυρας, όπως π.χ. η έναρξη διαπραγματεύσεων για τη σύνταξη Συνυποσχετικού για την υφαλοκρηπίδα. Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών κκ. Γ. Παπανδρέου και Ισμαήλ Τζεμ συνέταξαν μάλιστα και έναν κατάλογο πιθανών χειρονομιών. Η Αθήνα δεν κατέστησε όμως ποτέ σαφή τη σημασία που είχε αυτή η χειρονομία για την τελική στάση της στο Ελσίνκι. Πρόβλημα δημιουργούσε και η αβεβαιότητα που υπήρχε για μεγάλο διάστημα στην Κύπρο καθώς η ελληνοκυπριακή πολιτική και επιχειρηματική ελίτ δεν είχε διευκρινίσει αν πρωτεύων στόχος της ήταν η εξασφάλιση της δικής της ενταξιακής πορείας ή η αποτροπή της υποψηφιότητας της Τουρκίας. Η εικόνα παραμένει συγκεχυμένη και για πολλά θέματα η διαπραγμάτευση συνεχίζεται.
Να ληφθεί τώρα οριστική απόφαση
Ο κ. Κ. Σημίτης επιθυμεί να ληφθεί στο Ελσίνκι η οριστική απόφαση της Ενωσης για την ευρωπαϊκή υποψηφιότητα της Τουρκίας και απορρίπτει κατηγορηματικά τις σκέψεις και τις προτάσεις για αναβολή της σχετικής συζήτησης και μετάθεσή της στη σύνοδο της Λισαβόνας. Ο έλληνας Πρωθυπουργός επιμένει ότι, αν διαπλέκονταν οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ με εκείνες για την προοπτική της Τουρκίας, τότε οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες θα αποσπούσαν πολύ περισσότερα ανταλλάγματα από την Αθήνα. Ετσι θα προχωρήσει στην επίτευξη μιας ρύθμισης τώρα.
Ταυτόχρονα ο κ. Σημίτης θα διαπραγματευθεί ως την τελευταία στιγμή όλα εκείνα τα σημεία που θεωρεί σημαντικά, δηλαδή την αναγνώριση από την Τουρκία της δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης και την ακώλυτη ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου. Στόχος του είναι να εξασφαλίσει σαφείς σχετικές αναφορές (συνδεδεμένες μάλιστα ευθέως με την Τουρκία) και να αποσπάσει τις καλύτερες δυνατόν διατυπώσεις στο κείμενο των Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Κορυφής.
Στο Υπουργικό Συμβούλιο της περασμένης Πέμπτης ο Πρωθυπουργός ανέφερε ότι οι ελληνικές απόψεις αντιμετωπίζονται με «φιλική διάθεση» αλλά δεν έχουν οριστικοποιηθεί ακόμη οι φόρμουλες για τα δύο πλέον επίμαχα θέματα. Η τελική εικόνα θα διαμορφωθεί την επόμενη Πέμπτη, 2 Δεκεμβρίου. Τότε θα φθάσει στην Αθήνα ο πρωθυπουργός της Φινλανδίας, αφού προηγουμένως θα έχει επισκεφθεί τους άλλους 14 εταίρους.
ΜΠΟΥΛΕΝΤ ΕΤΖΕΒΙΤ Επιφυλάξεις και ταλαντεύσεις
Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπουλέντ Ετζεβίτ στάθηκε από την αρχή πολύ επιφυλακτικά απέναντι στην ιδέα της «χειρονομίας καλής θέλησης» προς την Ελλάδα. Η ταλάντευση ανάμεσα στις παραδοσιακές διαπραγματευτικές προσεγγίσεις και στις ανάγκες της ευρωπαϊκής πορείας ήταν παρούσα σε όλες τις επικοινωνίες του με τους αμερικανούς αλλά και τους ευρωπαίους συνομιλητές του. Απέφυγε τη ρητή αποδοχή της οποιασδήποτε πρότασης και άφησε μόνο σιωπηρά να νοηθεί η συναίνεσή του σε κάποιες από τις ιδέες που ακούγονται.
Η τακτική της ρευστότητας εξυπηρετεί κυρίως τις σκοπιμότητες της εσωτερικής σύγκρουσης που εξελίσσεται ανάμεσα σε διάφορα τμήματα της τουρκικής στρατιωτικής – πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ, δημιουργεί όμως υψηλή αβεβαιότητα στους διεθνείς συνομιλητές της Αγκυρας. Η ταλάντευση αυτή φάνηκε τις προηγούμενες ημέρες στο Κυπριακό, όπου ο εκπρόσωπος των πιο αδιάλλακτων τάσεων, ο κ. Ραούφ Ντενκτάς, ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, κατόρθωσε να εξαναγκάσει σε υποχώρηση όλους τους τούρκους πολιτικούς ηγέτες, περιλαμβανομένου και του προέδρου της Δημοκρατίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Τώρα βέβαια προστέθηκε ένα ακόμη κίνητρο στη συμπεριφορά της Αγκυρας: περιμένει να δει πώς θα διαμορφωθούν οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις μετά τα συμβάντα της επίσκεψης Κλίντον στην Αθήνα.
Η τουρκική ηγεσία φοβάται ακόμη ότι οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές παραινέσεις και πιέσεις για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις θα εξασθενίσουν το σημερινό σύστημα εξουσίας προτού ετοιμαστεί από τη σημερινή πολιτική – οικονομική ελίτ η διάδοχη κατάσταση.
ΤΟΝΙ ΜΠΛΕΡ Πλήρης φόρμουλα για το Κυπριακό
Οι Βρετανοί έχουν αναλάβει έναν ιδιαίτερα δραστήριο ρόλο στην επεξεργασία και προώθηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση μιας ολοκληρωμένης φόρμουλας για το Κυπριακό. Το Φόρεϊν Οφφις, το οποίο γνωρίζει το θέμα καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, παρουσίασε ορισμένες διατυπώσεις που καλύπτουν τις ανησυχίες όλων των ενδιαφερομένων πλευρών. Σε αυτό το πεδίο ο πρωθυπουργός κ. Κ. Σημίτης θα πρέπει να αισθάνεται υπερήφανος, μια και η όλη προσπάθεια προσεταιρισμού του Λονδίνου ξεκίνησε με δική του έμπνευση και πρωτοβουλία, όταν συναντήθηκε με τον βρετανό ομόλογό του κ. Τόνι Μπλερ στο Σαράγεβο προ τετραμήνου. Η συζήτηση των δύο ανδρών ήταν σύντομη αλλά πολύ ουσιαστική και, όπως αποδεικνύεται, αποτελεσματική. Στη συνέχεια ο κ. Γ. Παπανδρέου συναντήθηκε με τον κ. Ρόμπιν Κουκ και ο βρετανός υπουργός πήρε την πρωτοβουλία να παρουσιάσει ορισμένες ιδέες που απετέλεσαν και τη βάση των σημερινών κινήσεων.
Αντίθετα, το Λονδίνο είναι εξαιρετικά επιφυλακτικό προς την ιδέα ενός «χάρτη διαδρομής» για την Τουρκία, αν και αποδέχεται την ανάγκη να υπάρχει διαρκής παρακολούθηση της πορείας της Αγκυρας για το αν συμμορφώνεται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Οι Βρετανοί βέβαια έχουν δηλώσει από την αρχή ότι θεωρούν την όλη συζήτηση για την υποψηφιότητα της Τουρκίας παιχνίδι με τις λέξεις και στερούμενη ουσιαστικής βάσης διότι κάθε χώρα που επιθυμεί να ενταχθεί στην Ενωση πρέπει να χαρακτηρίζεται εξαρχής υποψήφια. Ετσι στο Ελσίνκι θα πρωτοστατήσουν στην προώθηση ενός σχεδίου που θα θέτει υποχρεώσεις στην Τουρκία ανοίγοντάς της ταυτόχρονα την ευρωπαϊκή προοπτική.
ΜΠΙΛ ΚΛΙΝΤΟΝ «Αρατε πύλας» για την Αγκυρα
Ο αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένας από τους πιο δραστήριους παράγοντες για την επιτάχυνση των διαδικασιών που θα καταστήσουν την Τουρκία υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η διπλωματία των ΗΠΑ κατέβαλλε μια συστηματική προσπάθεια ώστε να πείσει τις ευρωπαϊκές χώρες που παρέμεναν διστακτικές, ιδιαίτερα τη Γερμανία και τη Γαλλία, ότι θα πρέπει να ανοίξουν τις πύλες της Ενωσης και στην Αγκυρα. Ταυτόχρονα οι Αμερικανοί αναγνωρίζουν ότι με τη σειρά της η Τουρκία θα πρέπει να εκπληρώσει ορισμένες προϋποθέσεις που αφορούν τόσο το Κυπριακό όσο και τις σχέσεις της με την Ελλάδα, ιδιαίτερα αναφορικά με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ο πρόεδρος Κλίντον επέμεινε ιδιαίτερα σε αυτό το σημείο σε όλες τις επαφές που είχε με τους τούρκους επισήμους το προηγούμενο τρίμηνο αλλά με φτωχά αποτελέσματα.
Οι Αμερικανοί έχουν επεξεργαστεί, σε συνεργασία με τους Βρετανούς, τόσο τη διαδικαστική φόρμουλα για την επανάληψη των διακοινοτικών διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό όσο και ορισμένα από τα θέματα ουσίας. Αν οι ιδέες τους υλοποιηθούν, τότε ουσιαστικά θα επιτευχθεί η πολιτική και θεσμική ανασυγκρότηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και θα υπάρχουν αξιόλογες δυνατότητες (χωριστής) συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων, στο πλαίσιο όμως της ίδιας διεθνούς κρατικής οντότητας. Ο προεδρικός απεσταλμένος κ. Αλφρεντ Μόουζες θα προσπαθήσει μάλιστα τις επόμενες ημέρες να συγκρατήσει τον κ. Ραούφ Ντενκτάς σε μια πορεία που θα αφήνει ανοικτές τις ελπίδες για κάποιο αποτέλεσμα.
ΓΚΕΡΧΑΡΝΤ ΣΡΕΝΤΕΡ Εμφαση στη δέσμη κριτηρίων
Ο γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ ταλαντεύεται ανάμεσα στη βρετανική και στη γαλλική προσέγγιση. Η γερμανική κυβέρνηση ενδιαφέρεται να αξιοποιήσει στο έπακρο τις διπλωματικές δυνατότητες που της δίνονται ώστε να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την κυριαρχική θέση των γερμανικών επιχειρήσεων στην τουρκική αγορά. Εν τούτοις, ως τώρα η γερμανική διπλωματία, υπό την επίδραση και του υπουργού Εξωτερικών κ. Γιόσκα Φίσερ, έδινε έμφαση στην ανάγκη να υπάρξει μια δέσμη κριτηρίων στη βάση των οποίων θα αξιολογείται η προσαρμογή της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά πρότυπα, τόσο στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και της διεθνούς συμπεριφοράς.
Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι οι κκ. Σρέντερ και Φίσερ είναι διατεθειμένοι να υιοθετήσουν στο Ελσίνκι μια προσέγγιση με μικρότερες απαιτήσεις από την Τουρκία. Φαίνεται όμως ότι δεν θα αποσύρουν την υποστήριξή τους προς την αναφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Στο Κυπριακό το Βερολίνο βλέπει με μεγάλη καχυποψία το όλο θέμα καθώς το αντιλαμβάνεται περισσότερο ως ένα επιπλέον πρόβλημα που θα «φορτωθεί» στην Ενωση και θα δημιουργεί τριβές τόσο στο εσωτερικό της όσο και στις σχέσεις με την Τουρκία.
ΖΑΚ ΣΙΡΑΚ Ο δύσκολος αντίπαλος
Η διαπραγμάτευση στο Ελσίνκι αναμένεται να εστιαστεί στις αντιρρήσεις που θα προβάλει ο πρόεδρος Ζακ Σιράκ. Αλλωστε ο κ. Σιράκ και το Κε ντ’ Ορσέ ήταν οι εμπνευστές της κοινής επιστολής που παρουσίασαν προ εξαμήνου πέντε χώρες της ΕΕ (παρά τις ελληνικές και βρετανικές αντιδράσεις) με την οποία δήλωναν ότι η ένταξη της Κύπρου θα πρέπει να γίνει μόνο αφού λυθεί το πολιτικό πρόβλημα της νήσου. Από όσα είπε ο αρμόδιος για τα ευρωπαϊκά θέματα υφυπουργός κ. Πιερ Μοσκοβισί την περασμένη εβδομάδα στον κ. Γ. Παπανδρέου φαίνεται ότι το Παρίσι εξακολουθεί να βρίσκεται στο ίδιο μήκος κύματος. Η Ελλάδα έχει καταβάλει μεγάλη προσπάθεια να εξασφαλίσει τη μεταστροφή της Γαλλίας αλλά ως τώρα στάθηκε αδύνατον.
Αποκλίνουσα είναι η στάση της Γαλλίας και στο θέμα των χαρακτηριστικών της ευρωπαϊκής υποψηφιότητας της Τουρκίας. Το Παρίσι είναι αρνητικό στην ένταξη της Τουρκίας στην Ευρώπη, στο πλαίσιο των γενικών επιφυλάξεών του για την επέκταση προς Ανατολάς. Την ίδια στιγμή βέβαια επισπεύδει το άνοιγμα της εσωτερικής τουρκικής αγοράς στα ευρωπαϊκά προϊόντα. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί βέβαια τον κ. Σιράκ στην αντίληψη ότι η ΕΕ μπορεί να παραμείνει αδιάφορη τόσο απέναντι στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και στη διεθνή συμπεριφορά της Αγκυρας.
ΠΟΛ ΡΑΣΜΟΥΖΕΝ – ΓΚΕΡΑΜ ΠΙΡΣΟΝ
Οι κκ. Πολ Ρασμούζεν και Γκέραμ Πίρσον, πρωθυπουργοί της Δανίας και της Σουηδίας αντίστοιχα, αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στα ανθρώπινα δικαιώματα και την αυστηρή τήρηση των κανόνων της Δημοκρατίας. Οι χώρες τους δεν έχουν όμως πολιτικό ενδιαφέρον για την περιοχή και κατά συνέπεια εύκολα θα επηρεασθούν από τη στάση των μεγάλων, ιδιαίτερα των Γερμανών.
ΜΑΣΙΜΟ ΝΤ’ ΑΛΕΜΑ
Ο κ. Μάσιμο ντ’ Αλέμα, πρωθυπουργός της Ιταλίας, δεν λησμονεί ότι η κρίση με την Τουρκία για την υπόθεση Οτσαλάν οδήγησε την (νεαρή τότε) κυβέρνησή του στο χείλος της ανατροπής. Από ιδεολογική άποψη είναι υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του Διεθνούς Δικαστηρίου. Τη θέση αυτή θα υποστηρίξει και στο Ελσίνκι. Ταυτόχρονα η κυβέρνησή του προσυπέγραψε την επιστολή που ζητούσε την αναβολή της ένταξης της Κύπρου ως τη λύση του πολιτικού προβλήματος.
ΓΚΙ ΒΕΡΧΟΦΣΤΑΝΤ
Ο πρωθυπουργός του Βελγίου δεν μπορεί να μη λάβει υπόψη του τη μεγάλη τουρκική κοινότητα που υπάρχει στη χώρα του, μέρος της οποίας έχει αποκτήσει εκλογικά δικαιώματα. Στο Ελσίνκι θα παρακολουθήσει την πλειοψηφία.
ΒΙΜ ΚΟΚ
Ο ολλανδός πρωθυπουργός είναι μεταξύ εκείνων που πρωτοστάτησαν στην προώθηση της ευρωπαϊκής υποψηφιότητας της Τουρκίας. Στο Ελσίνκι θα δραστηριοποιηθεί προς την ίδια κατεύθυνση χωρίς να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προσαρμογή της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά πρότυπα.
ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΟΥΤΕΡΕΣ
Ο πορτογάλος πρωθυπουργός επιθυμεί να λυθεί το θέμα στο Ελσίνκι για να μην το κληρονομήσει ο ίδιος, καθώς η χώρα του αναλαμβάνει την προεδρία από τον Ιανουάριο.
ΠΑΑΒΟ ΛΙΠΟΝΕΝ
Ο κ. Παάβο Λιπόνεν έχει έναν ισχυρό προβληματισμό σχετικά με τα όρια της Ευρώπης και αν αυτή περιλαμβάνει την Τουρκία ή όχι.
ΖΑΝ ΚΛΟΝΤ ΖΑΝΚΕΡ – ΜΠΕΡΤΙ ΑΧΕΡΝ
Οι κκ. Ζαν Κλοντ Ζανκέρ από το Λουξεμβούργο και Μπέρτι Αχερν από την Ιρλανδία θα παρακολουθήσουν το ρεύμα και αναλόγως θα διαμορφώσουν τη στάση τους.
ΛΟΠΕΣ ΑΘΝΑΡ
Η ισπανική κυβέρνηση, υπό τον κ. Λοπές Αθνάρ, είναι εξαιρετικά επιφυλακτική όσον αφορά το Κυπριακό και θα προτιμούσε να μην περιληφθεί στην ατζέντα της Ενωσης.
