H διαμάχη μεταξύ του υπουργείου Δημοσίων Εργων και του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι παλαιά και σκληρή. Ο νυν υπουργός κ. Γιώργος Σουφλιάς είχε την τύχη να απαντήσουν στην κριτική του οι δικαστές του ΣτΕ, ενώ ο προκάτοχός του κ. Κώστας Λαλιώτης, παρ’ όλο που επανειλημμένως τους είχε καταλογίσει την ίδια ακριβώς κατηγορία, ότι δηλαδή νομοθετούν αντί να κρίνουν, δεν κατάφερε να αποσπάσει την προσοχή τους. Το ΣτΕ δεν του είχε απαντήσει ποτέ. Γιατί όμως ο κ. Γ. Σουφλιάς επετέθη κατά των ανώτατων δικαστών λέγοντας ότι «και οι κρίνοντες κρίνονται» και ότι οι δικαστές του Συμβουλίου βγάζουν αποφάσεις που δίνουν την εντύπωση ότι αυτοί είναι οι νομοθέτες στην Ελλάδα; Σύμφωνα με τις «κακές γλώσσες», ο λαρισαίος υπουργός εκνευρίστηκε υπερβολικά όταν έμαθε ότι η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώνει για τρίτη φορά το έργο της εκτροπής του Αχελώου. H απόφαση δεν έχει επισήμως ανακοινωθεί, αλλά έχει διαρρεύσει όπως διαρρέουν τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες αποφάσεις του ΣτΕ προτού ανακοινωθούν. Ανεξαρτήτως πάντως της συγκεκριμένης απόφασης για τον Αχελώο, που ενόχλησε τον υπουργό αφού αφορά την εκλογική του περιφέρεια, πολλές αποφάσεις του ΣτΕ έρχονται σε σύγκρουση με τη βούληση των κυβερνήσεων αλλά και με την άποψη της κοινής γνώμης.
Εμπειροι νομικοί εξηγούν ότι κάποια τμήματα του Συμβουλίου παίρνουν ακραίες θέσεις και ουσιαστικά νομοθετούν αντί να κρίνουν τη νομιμότητα. H ερμηνεία δηλαδή είναι «επέκεινα του Δικαίου» και ουσιαστικά αποτελεί νέο νόμο. Και όταν αυτοί οι νομικοί λένε «ορισμένα τμήματα» εννοούν κυρίως το πέμπτο τμήμα το οποίο ασχολείται με το περιβάλλον και τα δημόσια έργα και το τέταρτο τμήμα που ελέγχει τις συμβάσεις δημοσίων έργων. Το πέμπτο τμήμα, το οποίο ιδρύθηκε το 1991, λειτουργεί υπό τη σκιά και το πνεύμα του κορυφαίου δικαστή κ. Μιχάλη Δεκλερή, ο οποίος έχει δημιουργήσει πρωτότυπη νομολογία. H «φιλοσοφία Δεκλερή» είναι να εξετάζεται η νομική πλευρά με μεγάλη ευαισθησία για το περιβάλλον. ( Ο συνταξιούχος πλέον κ. Δεκλερής διευθύνει ένα σωματείο προστασίας του περιβάλλοντος, το «Επιμελητήριο Περιβάλλοντος», στο οποίο συμμετέχουν κορυφαίοι επιστήμονες). Αυτήν ακριβώς την ευαισθησία για το περιβάλλον έχουν υιοθετήσει οι σημερινοί δικαστές του πέμπτου τμήματος.
Πρόεδρος του τμήματος είναι ο διαλλακτικότερος των υπολοίπων κ. Κώστας Μενουδάκος. Στον τοίχο πίσω από το γραφείο του κ. Μενουδάκου είναι κρεμασμένη μια ασπρόμαυρη λιθογραφία η οποία απεικονίζει την Ακρόπολη των Αθηνών κρυμμένη πίσω από ένα τσιμεντένιο πολυώροφο γκαράζ. Ο συμβολισμός είναι προφανής και ο κ. Μενουδάκος απαντά, γελώντας, ότι η λιθογραφία αυτή μπήκε στον τοίχο επί του προηγούμενου προέδρου του τμήματος κ. Δεκλερή. Οι κύριοι Αθανάσιος Ράντος, Σωτήρης Ρίζος και Νίκος Ρόζος (γνωστοί στους δικηγόρους και στους κατασκευαστές ως «τα τρία «P» του ΣτΕ») θεωρούνται ιδιαιτέρως αυστηροί δικαστές, αλλά οι συνάδελφοί τους διευκρινίζουν ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι. Οι τρεις δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους, ενώ υπάρχουν και άλλοι δικαστές στο ίδιο τμήμα που πολλές φορές επιδεικνύουν πολύ μεγαλύτερη περιβαλλοντική ευαισθησία. Δεν υπάρχει πάντως καπνός χωρίς φωτιά και ο μύθος για την αυστηρότητα των τριών «P» έχει ασφαλώς σοβαρή βάση. Ο αντιπρόεδρος Παναγιώτης N. Φλώρος, ο κ. Π. Πικραμένος και οι κυρίες Ιωάννα Μαρή, Αγγελική Θεοφιλοπούλου, Κατερίνα Σακελλαροπούλου και Μαριλένα Κωνσταντινίδου αποτελούν την πλήρη ομάδα του πέμπτου τμήματος.
Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει ως αρμοδιότητα να κρίνει τη νομιμότητα των πράξεων της διοίκησης. Κρίνει δηλαδή τους νόμους εκ των υστέρων και τα Προεδρικά Διατάγματα προληπτικά. Με λίγα λόγια, ελέγχει και κρίνει όλους τους νόμους και την εφαρμογή τους. Για να δικάσει κάποια υπόθεση το ΣτΕ πρέπει να γίνει προσφυγή. Δεν παρεμβαίνει, δηλαδή, αυτεπάγγελτα ούτε ελέγχει όλες τις συμβάσεις του Δημοσίου. Παρ’ όλα αυτά τη στιγμή αυτή υπάρχουν περισσότερες από 30.000 υποθέσεις «στην ουρά» για να κριθούν από το ΣτΕ. Ο όγκος των υποθέσεων και μόνο δημιουργεί τεράστια καθυστέρηση. Το ζήτημα όμως είναι ότι οι καθυστερήσεις αυτές εξαντλούν την υπομονή των υπουργών, των πολιτών και των επιχειρηματιών. Φανταστείτε ότι κάποιος πολίτης προσφεύγει στο ΣτΕ λέγοντας ότι μια νέα οδική αρτηρία της οποίας η κατασκευή μόλις άρχισε καταστρέφει το περιβάλλον. Το ΣτΕ θα πρέπει να εξετάσει αν στη σύμβαση τηρούνται οι περιβαλλοντικοί όροι. Από εκείνη τη στιγμή το έργο βρίσκεται στον αέρα. Ο υπουργός πνέει μένεα, ο κατασκευαστής το ίδιο, οι πολίτες της περιοχής των οποίων η καθημερινότητα αλλά και η οικονομική προοπτική εξαρτώνται από το έργο αγωνιούν. Ολοι κρέμονται από την απόφαση του ΣτΕ. Οι δικαστές έχουν δύο επιλογές. Να εξετάσουν μόνο τη νομική διάσταση της υπόθεσης με αυστηρότητα ή να λάβουν υπόψη τους και την κοινωνική διάσταση της υπόθεσης.
Πρόεδρος του ΣτΕ είναι ο «μετριοπαθής», όπως τον χαρακτηρίζουν οι συνάδελφοί τους νομικοί, κ. Χρήστος Γεραρής στον οποίο, σύμφωνα με εκτιμήσεις νομικών και πολιτικών κύκλων, οφείλεται η πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Και αυτό διότι ο πρόεδρος επέβαλε στο Συμβούλιο την άποψη ότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει τα ολυμπιακά έργα να κολλήσουν σε ήσσονος σημασίας νομικές λεπτομέρειες ώστε να διασφαλισθεί η επιτυχής διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ηταν μια θαρραλέα απόφαση η οποία κατέδειξε ότι το ΣτΕ, όταν χρειάζεται πραγματικά, διαθέτει την απαραίτητη ελαστικότητα και προσαρμόζεται στις ανάγκες της κοινωνίας.
H στάση αυτή του Συμβουλίου έναντι των ολυμπιακών έργων δημιούργησε την – όπως αποδεικνύεται ψευδή – εντύπωση στον υπουργό Δημοσίων Εργων κ. Γ. Σουφλιά ότι όλα τα έργα θα προχωρήσουν πλέον γρήγορα. Ωστόσο το ΣτΕ δεν θεωρεί ότι η ελαστική στάση του σε μια στιγμή που η συγκυρία το απαιτούσε θα είναι πάγια. Ετσι επέστρεψε στην άτεγκτη εξέταση της νομιμότητας όλων των λεπτομερειών των συμβάσεων του Δημοσίου. Και τα έργα άρχισαν πάλι να κολλάνε. «Εμείς κάνουμε τη δουλειά μας, που είναι να ελέγξουμε τη νομιμότητα» λέει ο κ. K. Μενουδάκος και εξηγεί ότι «ο καθένας κάνει τη δουλειά του μέσα σε ένα σύστημα. Οταν κάνει λάθος το Συμβούλιο, υπάρχουν περιθώρια να επανέλθει ο υπουργός και να το εξετάσουμε ξανά».
ΠΟΛΙΤΕΣ Το ΣτΕ να μας φυλάει από τους πολιτικούς
Ποια είναι όμως η επιθυμητή λειτουργία του ΣτΕ; Οι πολίτες βλέπουν το Συμβούλιο ως τον προστάτη του λαού από την (ενδεχόμενη) αυθαιρεσία της διοίκησης. Γι’ αυτό εξάλλου δημιουργήθηκε. Θεωρητικά, αν το κράτος λειτουργούσε σύμφωνα με τον νόμο, δεν θα χρειαζόταν οι δικαστές να ελέγχουν το κράτος. Επειδή όμως η «ελληνική παράδοση» και η σύγχρονη πολιτική ιστορία δεν εγγυώνται ότι οι πολιτικές ηγεσίες λειτουργούν πάντα στο πλαίσιο της νομιμότητας, ιδρύθηκε το 1929 το Συμβούλιο της Επικρατείας, στο πρότυπο του γαλλικού Conseil d’ Etat, το οποίο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Διαφωτισμού μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Το ΣτΕ λοιπόν είναι απαραίτητο, όπως αναγκαία είναι και η ανεξαρτησία του από την κυβέρνηση.
Πώς όμως είναι ανεξάρτητοι οι δικαστές του ΣτΕ εφόσον διορίζονται από την κυβέρνηση; Πρώτον, διότι άπαξ και διοριστούν δεν αλλάζουν ώσπου να συνταξιοδοτηθούν. Δεύτερον, διότι είναι άνθρωποι κύρους, ηθικοί και εξαιρετικά μορφωμένοι. Κρούσμα διαφθοράς στο ΣτΕ δεν έχει ακουστεί και θα ήταν πολύ απίθανο να ακουστεί και στο μέλλον. Οι δικαστές του ΣτΕ έχουν ξοδέψει πολλά χρόνια από τη ζωή τους για να μπουν σε αυτές τις θέσεις και δεν είναι νομικοί που εξελίχθηκαν με τα χρόνια στην Ιεραρχία της Δικαιοσύνης. Κατά πλειοψηφία αστικής καταγωγής και πολύγλωσσοι, οι δικαστές του ΣτΕ θεωρούνται και είναι μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου άτεγκτοι. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο για μια κυβέρνηση να ελέγξει ισόβιους δικαστές, ακόμη και αν τους έχει διορίσει η ίδια. Φανταστείτε εξάλλου ότι όταν ένας δικαστής διορισθεί στο ΣτΕ σε ηλικία, για παράδειγμα, 30 ετών, θα παραμείνει στη θέση του επί 35 χρόνια ώσπου να συνταξιοδοτηθεί, όσο δηλαδή έξι-επτά κυβερνήσεις.
Ο κ. K. Μενουδάκος είναι κατηγορηματικός στο θέμα σχέσεων κυβέρνησης και Συμβουλίου. «Πιέσεις δεν έχουν ασκηθεί ποτέ από καμία κυβέρνηση στο Συμβούλιο. Παρακλήσεις να εξεταστεί γρηγορότερα μια υπόθεση υπάρχουν, αλλά πιέσεις για αποφάσεις ποτέ». Κάθε δικαστής του Συμβουλίου κρίνει λοιπόν κατά συνείδηση και η γενική «γραμμή» είναι ότι όλα πρέπει να είναι σύμφωνα με τον νόμο. Αν όμως για κάποιο μείζον κοινωνικό ζήτημα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες οι δικαστές κρίνουν ότι δεν πρέπει η εθνική προσπάθεια να «κολλήσει» σε ασήμαντες και τυπικές ελλείψεις, η στάση τους είναι πιο χαλαρή. Για τα υπόλοιπα, ας φροντίσει το κράτος να τηρεί τους νόμους…
