Πώς έπεισα τον Α. Παπανδρέου να τα βρει με τον Γκλιγκόροφ
ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ, Μάιος.
Ποιος ήταν ο ρόλος που έπαιξε η σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου, Δήμητρα Λιάνη – Παπανδρέου, ώστε να πεισθεί ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας να δώσει το ΟΚ για την ενδιάμεση συμφωνία ανάμεσα στην Αθήνα και στα Σκόπια, τον Σεπτέμβριο του 1995; Ποια ήταν τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε ο μεσολαβητής Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, για να πείσει τον γηραιό πρωθυπουργό και πώς μπόρεσε να εξασφαλίσει την ταυτόχρονη έγκριση του προέδρου της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας Κίρο Γκλιγκόροφ;
Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ απέκτησε τη φήμη του «μάγου της διπλωματίας» χάρη στη διαπραγμάτευση της συμφωνίας του Ντέιτον, τον Νοέμβριο του 1995, που οδήγησε στην ειρήνευση της Βοσνίας. Σε μερικές εβδομάδες θα κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ ένα αποκαλυπτικό βιβλίο του αμερικανού διπλωμάτη, το οποίο ρίχνει φως σε όλο το παρασκήνιο που προηγήθηκε της συμφωνίας, τους πρωταγωνιστές του βοσνιακού δράματος και τις τακτικές που χρησιμοποίησε ο ίδιος στη δύσκολη μεσολάβησή του. «Το Βήμα» εξασφάλισε αντίγραφο του βιβλίου, το οποίο έχει ήδη προκαλέσει το ενδιαφέρον όλων των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης.
Ενα από τα κεφάλαια του βιβλίου του κ. Χόλμπρουκ είναι αφιερωμένο στη μεσολάβησή του το πρώτο τετραήμερο του Σεπτεμβρίου του ’95, όταν έπεισε τους Παπανδρέου και Γκλιγκόροφ να δεχθούν μια συμφωνία, η οποία ήρε το εμπάργκο της Ελλάδας κατά των Σκοπίων, καταργώντας παράλληλα τη σημαία των Σκοπίων με το άστρο της Βεργίνας. Πρόκειται για ένα ανάγνωσμα που δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από ένα θρίλερ. Ο κ. Χόλμπρουκ περιγράφει με… ζωηρές λεπτομέρειες το πώς τον υποδέχθηκε, εντυπωσιακά όσο και ελαφρά ντυμένη, η κυρία Δήμητρα Λιάνη – Παπανδρέου και πώς ακόμη αποφάσισε να της μιλήσει κατ’ ιδίαν, ώστε να πιέσει και εκείνη τον σύζυγό της να δεχθεί τις αμερικανικές προτάσεις.
Ο αμερικανός διπλωμάτης δίνει την εικόνα ενός εντελώς εξασθενημένου Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος διστάζει να πάρει αποφάσεις και να παρακολουθήσει για πολλή ώρα τη συζήτηση με τον κ. Χόλμπρουκ και τους συνεργάτες του. Την ίδια στιγμή ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας επιχειρούσε να τορπιλίσει τη μεσολάβηση των Αμερικανών με το επιχείρημα ότι κανείς δεν μπορεί να πάρει στα σοβαρά τον λόγο της σκοπιανής ηγεσίας.
Η επιρροή της κυρία Λιάνη – Παπανδρέου και η προσωπική έκκληση του κ. Χόλμπρουκ προς τον Παπανδρέου άλλαξαν όμως ριζικά το σκηνικό. Ο κ. Χόλμπρουκ ζήτησε από τον έλληνα ηγέτη να «βοηθήσει», ενώ προσφέρθηκε να εγγυηθεί για τη δέσμευση του κ. Γκλιγκόροφ σε ένα σχέδιο συμφωνίας. Ο Παπανδρέου δέχθηκε την προσφορά τονίζοντας μάλιστα ότι «θέλει και εκείνος να βοηθήσει τις ΗΠΑ».
Αμέσως μετά ο κ. Χόλμπρουκ αναχώρησε για τα Σκόπια, αφού προηγουμένως άφησε τον επιτετραμμένο της αμερικανικής πρεσβείας Τομ Μίλερ στη ροζ βίλα της Εκάλης για να βεβαιωθεί ότι ο κ. Παπούλιας δεν θα προσπαθούσε να μεταπείσει τον Ανδρέα Παπανρέου. Ηταν άλλωστε βέβαιος όπως γράφει ότι και η κυρία Λιάνη – Παπανδρέου θα φρόντιζε να μην αλλάξει γνώμη ο σύζυγός της.
Η έκβαση του επεισοδίου είναι γνωστή: η ενδιάμεση συμφωνία ανακοινώθηκε στην Αθήνα, στα Σκόπια και στην Ουάσιγκτον τη Δευτέρα, 4 Σεπτεμβρίου 1995. Ο κ. Χόλμπρουκ αποκαλύπτει για πρώτη φορά ότι ο ίδιος ο Παπανδρέου ζήτησε να ανακοινωθεί η συμφωνία στην Αθήνα, όχι από την κυβέρνησή του, αλλά από τον διπλωμάτη Τομ Μίλερ, ώστε να φανεί ότι ήταν αποτέλεσμα αμερικανικής πίεσης και πρωτοβουλίας. Η ανακοίνωση της συμφωνίας από τον κ. Μίλερ είχε προκαλέσει έντονο θόρυβο στις εφημερίδες των ημερών εκείνων χωρίς να έχει γίνει γνωστό ποιου ιδέα ήταν.
Το συμπέρασμα που βγάζει ο κ. Χόλμπρουκ είναι ότι ο Παπανδρέου και ο Γκλιγκόροφ ήταν μεν ισχυροί και πεισματάρηδες ηγέτες αλλά υπέκυψαν τελικά στις αμερικανικές πιέσεις. Οπως υπογραμμίζει, το επεισόδιο αυτό απέδειξε ότι όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ασκούν πιέσεις στην κατάλληλη στιγμή και με αποφασιστικότητα, πετυχαίνουν τους στόχους τους. Παρατηρεί δε τέλος πως αν είχε καθυστερήσει την αποστολή του για λίγες εβδομάδες, ίσως να μην την είχε φέρει εις πέρας, διότι ο μεν Παπανδρέου μπήκε στο Ωνάσειο και παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία στις αρχές του 1996, ο δε Γκλιγκόροφ παρ’ ολίγον να πέσει θύμα σοβαρής δολοφονικής απόπειρας.
Το βιβλίο του κ. Χόλμπρουκ αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ειδικά για όσους θα τον έχουν αντιμέτωπο τους επόμενους σκληρούς μήνες διαπραγμάτευσης για το Κυπριακό. Ο τρόπος με τον οποίο σκιαγραφεί διάφορους πρωταγωνιστές, το πώς εντοπίζει τις αδυναμίες τους, τα επιχειρήματα και οι πιέσεις που φθάνουν από τον εκβιασμό στην κολακεία συνθέτουν μια πλήρη απεικόνιση του «οπλοστασίου» ενός ικανού μεσολαβητή, ο οποίος χρησιμοποιεί κάθε μέσο ή τακτική προκειμένου να πετύχει τον στόχο του.
Η ιδέα για μια αποστολή για την επίλυση του προβλήματος των Σκοπίων ανήκε στον αρμόδιο διευθυντή Βαλκανικών Υποθέσεων Κρις Χιλ (σημερινό αμερικανό πρεσβευτή στα Σκόπια) και τον βοηθό υφυπουργό Εξωτερικών Μάρσαλ Αντερ, ο οποίος είχε την ευθύνη για την Ελλάδα και την Τουρκία. Εισηγήθηκαν να επισκεφθούμε την Αθήνα και τα Σκόπια και να εκμεταλλευθούμε τη δυναμική που είχε δημιουργηθεί γύρω από την κατάσταση στη Βοσνία για να βάλουμε τέλος σε αυτή την επικίνδυνη υπόθεση. Στην επικίνδυνη αποστολή μας, βοήθησε πολύ με τις συμβουλές του ο εξαιρετικός έλληνας πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον Λουκάς Τσίλας, ο οποίος μας συνέστησε να πιέσουμε για μια θεαματική εξέλιξη.
Ο Χιλ και ο Παρντιού πήγαν μυστικά στα Σκόπια την 1η Σεπτεμβρίου και συναντήθηκαν με τον Γκλιγκόροφ. Επέστρεψαν με μια μάλλον αισιόδοξη εκτίμηση. «Οταν έμαθα ότι θα ερχόσασταν σήμερα, αποφάσισα ότι τώρα είναι η σωστή στιγμή για μια συμφωνία» τους είπε. Ο Γκλιγκόροφ πρόσθεσε ότι ήταν έτοιμος να μην επιμείνει πλέον πως οι Ελληνες έπρεπε να άρουν το εμπάργκο προτού οι δυο πλευρές καθήσουν να διαπραγματευθούν την τελική συμφωνία…
Προσγειωθήκαμε στην Αθήνα, αργά το πρωί της 4ης Σεπτεμβρίου. Ο Κρις Χιλ και ο ασκών καθήκοντα πρεσβευτή στην Αθηνα Τομ Μίλερ συνέταξαν ένα σχέδιο ανακοίνωσης μέσα στο αυτοκίνητο που, με μια μεγάλη αστυνομική συνοδεία, μας μετέφερε μέσα στους γεμάτους από κίνηση αθηναϊκους δρόμους. Η πρώτη μας στάση ήταν το υπουργείο Εξωτερικών. Μια εξαιρετικά ζωηρή ομάδα δημοσιογράφων άρχισαν να ρίχνουν κάτω ο ένας τον άλλον, έπεφταν πάνω σε τζαμένιες πόρτες και έχωναν μαγνητόφωνα στα πρόσωπά μας καθώς μπαίναμε στο υπουργείο. Μόλις έκλεισαν οι πόρτες ανακαλύψαμε πως ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας ήταν ανοικτά εναντίον κάθε βήματος για την επίλυση του προβλήματος. Δεν πίστευε ότι ο Γκλιγκόροφ θα έκανε κάποια κίνηση ούτε και τον ενδιέφερε. «Δεν μπορείς ποτέ να έχεις εμπιστοσύνη σε αυτούς τους ανθρώπους» μας είπε.
Η πρώτη εντύπωση
Απογοητευμένοι, μαζί με τους Χιλ και Μίλερ πήγαμε στην αποκαλούμενη ροζ βίλα, την πολυτελή νέα κατοικία του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, στα βόρεια προάστια των Αθηνών. Οι κήποι της δεν είχαν ακόμη τελειώσει αλλά είχε προκληθεί μεγάλος θόρυβος στην Ελλάδα λόγω της χλιδής που τη χαρακτήριζε. Ο Παπανδρέου δεν νοιαζόταν όμως: το είχε κτίσει ως δώρο για τη νέα του γυναίκα, τη Δήμητρα, την οποία παντρεύτηκε το 1989 ύστερα από ένα μακρύ δημόσιο δεσμό, ο οποίος οδήγησε σε έναν πικρό χωρισμό με την αμερικανίδα γυναίκα του Μάργκαρετ.
Οταν φθάσαμε στη βίλα δεν είδαμε πουθενά τον Παπανδρέου. Αντί για αυτόν μας υποδέχθηκε η κυρία Παπανδρέου με ένα εκπληκτικό, σχεδόν διαφανές κυστούμι – πιζάμα, που έκρυβε ελάχιστα τα κρίσιμα σημεία της εντυπωσιακής της ανατομίας.
Μας υποδέχθηκε θερμά, ζήτησε συγγνώμη γιατί ο άνδρας της θα καθυστερούσε αλλά υποσχέθηκε ότι θα μας έβλεπε σύντομα. Είχα γνωρίσει σε άλλη περίσταση την κυρία Παπανδρέου και ήξερα ότι είχε τη φήμη μιας ελληνίδας Ιμέλντας Μάρκος. Η αλήθεια για το παρελθόν της ήταν κάπως ομιχλώδης αλλά είχα παρατηρήσει την ειλικρινή τρυφερότητα που υπήρχε ανάμεσα σε εκείνη και τον άνδρα της. Ηξερα ότι δεν θα συμμετείχε στη συνάντηση αλλά θα είχε πολύ μεγάλη επιρροή πάνω του. Την τράβηξα κατά μέρος και της είπα ότι μετέφερα ένα μήνυμα του Γκλιγκόροφ, το οποίο έδινε μια μοναδική ευκαιρία στον σύζυγό της. Της είπα ακόμη ότι ο πρωθυπουργός θα μπορούσε να γράψει ιστορία εκείνη την ημέρα και πως αν πετυχαίναμε μια θεαματική εξέλιξη, θα βοηθούσε σημαντικά τις πιθανότητες ειρήνευσης στην Βοσνία. Η νέα κυρία Παπανδρέου ήταν πολύ αμφιλεγόμενο πρόσωπο, και με βάση την αμφίεσή της μπορούσα να καταλάβω το γιατί. Αισθανόμουν όμως ότι κατάλαβε το μήνυμά μου και πως ήθελε κατά βάση να προστατεύσει τα συμφέροντα του συζύγου της. Δεν έδειξε ενδιαφέρον για τις λεπτομέρειες του θέματος αλλά έμοιαζε να επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην προστασία του άνδρα της και της θέσης του στην ιστορία…
Ο Παπανδρέου εμφανίστηκε, πολύ ασθενικός και με πολύ αργές κινήσεις. Τα χέρια του ήταν αδύναμα και ένιωσα τα κόκαλά του καθώς μου έσφιξε το χέρι. Ηταν σαφώς πιο εξασθενημένος από την τελευταία φορά που τον είδα. Το μυαλό του δούλευε όμως και ήταν πολύ ευγενής καθώς μας συνόδευσε στο γραφείο του. Η γυναίκα του έβαλε μερικά μαξιλάρια πίσω από το κεφάλι του, του ψιθύρισε κάτι, και μας άφησε μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών και τον διπλωματικό του σύμβουλο Δημήτρη Καραϊτίδη.
Του εξηγήσαμε τη νέα στάση του Γκλιγκόροφ. Σε αντίθεση με τον υπουργό του επί των Εξωτερικών, ο Παπανδρέου έδειξε αμέσως ενδιαφέρον. Ο Παπούλιας εξέφρασε όμως τις διαφωνίες του, ψιθυριστά και στα ελληνικά. Στην αρχή είπε ότι θα χρειαζόταν η συμφωνία όλου του υπουργικού συμβουλίου. Απάντησα ότι επρόκειτο για ψευδοπρόβλημα και παρατήρησα ότι ο πρωθυπουργός μάλλον συμφώνησε. Ο Παπούλιας στράφηκε στον Χιλ και τον ρώτησε «πότε είδες τελευταία φορά τον Γκλιγκόροφ; » και πρόσθεσε «γιατί αν τον είδες πριν από 24 ώρες» (ο Παπούλιας ήξερε ότι η συνάντηση είχε γίνει πριν από τρεις ημέρες) «ο λόγος του δεν αξίζει τίποτε».
Διστακτικός ο Παπανδρέου
Η φόρμουλα που προσφέραμε δεν έπληττε τα βασικά συμφέροντα της Ελλάδας. Αντιθέτως, έδινε στην Αθήνα αυτό που ήθελε σχετικά με τη σημαία, ήρε το οικονομικό εμπάργκο που προκαλούσε ζημία και στις δύο χώρες και δεν προέβλεπε καμία υποχώρηση στο θέμα της ονομασίας για το οποίο θα συνεχιζόταν η διαπραγμάτευση…
Τελικά και προκειμένου να δώσουμε κάποιου είδους πολιτική κάλυψη στον Παπανδρέου προτείναμε να εκδοθεί μια ανακοίνωση που θα έλεγε ότι οι μεσολαβητές Νίμιτζ και Βανς θα συγκαλούσαν μια τελευταία συνάντηση στη Νέα Υόρκη, την επόμενη εβδομάδα, για να «ολοκληρώσουν» τη συμφωνία.
Καθώς ο υπουργός Εξωτερικών επιχειρηματολογούσε, ο Παπανδρέου έμοιαζε εμφανώς κουρασμένος. Το ρόλοι έτρεχε… Επρεπε να συναντηθούμε με τον Γκλιγκόροφ στα Σκόπια και κατόπιν να δούμε τον Ιζετμπέγκοβιτς στην Αγκυρα, όσο το δυνατόν συντομότερα. Ο Παπανδρέου δεν έμοιαζε σε θέση να αποφασίσει. Εκλινε μάλλον προς τη δική μας άποψη αλλά απλώς δεν είχε πλέον την απίστευτη δύναμη με την οποία είχε κυριαρχήσει τόσο πολλά χρόνια στην ελληνική σκηνή. Αποφάσισα να κάνω μια τελευταία προσπάθεια, να τα παίξω όλα για όλα απευθυνόμενος προσωπικά στον θρυλικό αυτό άνθρωπο και τη μακρά όσο και περίπλοκη σχέση του με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Κύριε πρωθυπουργέ, εσείς και εγώ έχουμε κάτι κοινό» του ειπα. «Και οι δυο μας αρχίσαμε την ανάμειξή μας στην αμερικανική πολιτική εργαζόμενοι για τον Αντλαϊ Στίβενσον το 1952, εγώ ως ένα 11χρονο παιδί που μοίραζε αυτοκόλλητα σήματα, και εσείς ως ανώτερος οικονομικός σύμβουλος του οικονομικού του επιτελείου. Και οι δυο μας μεγαλώσαμε μισώντας τον Νίξον. Πρέπει όμως να παραδεχθούμε ότι χρειάστηκε ένας Νίξον για να επισκεφθεί την Κίνα και ένας Σαντάτ για να επισκεφθεί το Ισραήλ. Η ιστορία θα θυμάται το κουράγιο και το όραμά τους. Σήμερα, κύριε πρωθυπουργέ, μπορείτε να κάνετε το ίδιο για τη χώρα σας με τα Σκόπια, χωρίς κόστος για τα εθνικά σας συμφέροντα, μόνο οφέλη. Και μπορείτε να μας βάλετε εσείς στον δρόμο για την ειρήνη στη Βοσνία, την παραμονή της συνάντησης της Γενεύης. Μόνο εσείς μπορείτε να το κάνετε αυτό.
Ακόμη και εκείνη τη στιγμή, ο Παπανδρέου έμοιαζε να διστάζει. Ο υπουργός Εξωτερικών μάς κοίταζε και μιλούσε ελληνικά. Αποφάσισα να δώσω έναν επείγοντα τόνο και χρησιμοποίησα το τελευταίο μου χαρτί που μου ήλθε στο μυαλό ενόσω ο Παπούλιας προειδοποιούσε ότι ο λόγος του Γκλιγκόροφ δεν είχε καμία άξια.
«Κύριε πρωθυπουργέ, ο υπουργός Εξωτερικών δεν πιστεύει ότι μπορείτε να δεχθείτε τον λόγο των ηγετών στα Σκόπια. Αφήστε τότε τις ΗΠΑ να λειτουργήσουν ως εγγυητής για την υπόσχεση των Σκοπίων. Αφήστε μας να διασφαλίσουμε την υπόσχεση του Γκλιγκόροφ σαν υποθήκη» του είπα.
Ο Παπανδρέου έμοιαζε να παραξενεύτηκε. Συνέχισα: «Δεν χρειάζεται να δεχθείτε τον λόγο του Γκλιγκόροφ. Θα πάμε τώρα στα Σκόπια, θα ακούσουμε τον Γκλιγκόροφ και θα σας τηλεφωνήσουμε από το γραφείο του για να σας πούμε αν δίνει τον λόγο του ή όχι και αν εμείς οι Αμερικανοί πιστεύουμε ότι είναι αξιόπιστος. Δεν χρειάζεται να δεχθείτε τίποτε από τον ίδιο, μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Ακολούθησε μια μακρά παύση. Κατόπιν, με φωνή πολύ εξασθενημένη, ο γέρων συνομιλητής μού είπε: «Σας συμπαθώ. Θέλω να κάνω κάτι για να βοηθήσω την ειρήνη στη Βοσνία και να βοηθήσω τη χώρα σας. Θα σας εμπιστευθώ. Τηλεφωνήστε μου από τα Σκόπια».
Από την Αθήνα στα Σκόπια
Ηταν ώρα να φύγουμε. Ηταν όμως σαφές ότι ο Παπούλιας θα προσπαθούσε να τορπιλίσει την πρόοδο που πετύχαμε, μόλις θα φεύγαμε. Ζήτησα συνεπώς από τον Μίλερ να βρίσκεται στη ροζ βίλα όταν θα τηλεφωνούσαμε από τα Σκόπια. Με την ελπίδα ότι η σύζυγός του θα τον κρατούσε σταθερό στην ίδια θέση κατά τη διάρκεια του μεσημεριού, αποχαιρέτησα τον γέροντα του οποίου η ζωή αντικατόπτριζε κάθε πτυχή της τρικυμιώδους σχέσης Ελλάδας – Αμερικής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον είδα, για τελευταία φορά, να στέκεται στην πόρτα της ροζ βίλας και να μας χαιρετά ασθενικά.
Πήγαμε στα Σκόπια για να τελειώσουμε το «ντιλ». Ελπίζαμε να τελειώσουμε γρήγορα για να πάμε στην Αγκυρα αλλά ο Γκλιγκόροφ είχε άλλα σχέδια. Παρά το γεγονός ότι είχε διατυπώσει τη νέα του πρόσφορα στους Χιλ και Παρντιου τρεις ημέρες πριν, τώρα ήθελε να μας κάνει λίγο να «ιδρώσουμε». Είχαμε άλλωστε μάθει πλέον ότι η εγκατάλειψη προηγούμενων υποσχέσεων ήταν το βασικό στυλ που ίσχυε στα Βαλκάνια. Οι γέροντες αυτοί ο Γκλιγκόροφ όπως και ο Παπανδρέου ήταν εβδομήντα κάτι ετών ήταν πεισματάρηδες. Μπορούσαν όμως να υποκύψουν σε πίεση από τις ΗΠΑ, στην κατάλληλη στιγμή.
Ο Γκλιγκόροφ επανέλαβε όλα τα σημεία των προηγούμενων συζητήσεών του με τους Χιλ και Παρντιού… Τελικά υποχώρησε και σηκώθηκα βιαστικά για να τηλεφωνήσω στον Παπανδρέου. Ο Γκλιγκόροφ ήθελε όμως να καθυστερήσει και άλλο τη διαδικασία και επέμενε ότι έπρεπε πρώτα να γευματίσουμε. Εμφανίστηκαν μεγάλα πιάτα με κρέας και πέστροφα από τη λίμνη της Οχρίδας, μια τοπική σπεσιαλιτέ. Ενόσω τρώγαμε ζήτησα συγγνώμη και τηλεφώνησα στον Τομ Μίλερ στη ροζ βίλα. Μου είπε ότι ο Παπανδρέου ήταν τόσο ανυπόμονος να ακούσει νέα ώστε δεν κοιμήθηκε όπως κάθε μεσημέρι και περπατούσε πάνω – κάτω με άγχος, αναμένοντας το τηλεφώνημά μου. Είπα στον Παπανδρέου ότι η συμφωνία ήταν έτοιμη και πρότεινα να την ανακοινώσουμε ταυτόχρονα στην Ουάσιγκτον, στην Αθήνα και στα Σκόπια. Συμφώνησε αλλά μου ζήτησε μόνο να κάνουν οι Αμερικανοί την ανακοίνωση και στις τρεις πρωτεύουσες.
Τηλεφώνησα στον (αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών) Στρόουμπ Τάλμποτ και τον (αναπληρωτή σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου) Σάντι Μπέργκερ οι οποίοι βρίσκονταν στην αίθουσα επιχειρήσεων του Λευκού Οίκου απορροφημένοι από τις διαφωνίες για τους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς. Δεν είχαν καθόλου χρόνο για τη θεαματική εξέλιξη στο Μακεδονικό και μου ζήτησαν να τηλεφωνήσω στον Τζορτζ Στεφανόπουλο, τον σύμβουλο του Προέδρου που ήταν ο σύνδεσμος – κλειδί της κυβέρνησης Κλίντον με την ελληνοαμερικανική κοινότητα. Οταν άκουσε τα νέα, η φωνή του συνήθως επίπεδη, χωρίς συναίσθημα έσπασε για μια στιγμή, έδειξε να αντιδρά συναισθηματικά, πράγμα που με συγκίνησε πολύ. Μου είπε ότι θα τηλεφωνούσε αμέσως στα στελέχη της ελληνοαμερικανικής κοινότητας, με πρώτο τον γερουσιαστή Πολ Σαρμπάνη. Του ζήτησα επίσης να τηλεφωνήσει απευθείας στον Παπανδρέου, εκ μέρους του Προέδρου. Καθώς ολοκληρώναμε τη συζήτησή μας, η φωνή του έσπασε πάλι για μια στιγμή και μου είπε: «Ο Θεός να σας έχει καλά, εσένα και την ομάδα σου. Αυτά τα νέα είναι θαυμάσια».
Ο Νίκολας Μπερνς έκανε την ανακοίνωση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενώ ο Μακεδόνας υπουργός Εξωτερικών Στεβο Τσβερνκοφσκι και εγώ δώσαμε συνέντευξη Τύπου έξω από το προεδρικό μέγαρο στα Σκόπια. Υστερα από αίτημα του Παπανδρέου, ο Τομ Μίλερ έκανε την ανάλογη ανακοίνωση στην Αθήνα, μια ακόμη απόδειξη της βαθιάς επιθυμίας των ηγετών της περιοχής να αφήσουν τις ΗΠΑ να ηγηθούν στην αναγκαστική επιβολή λύσεων σε αυτά τα μακροχρόνια προβλήματα.
Η ευτυχής κατάληξη
Υπογραμμίσαμε τον ειδικό ρόλο του Βανς και του Νίμιτζ, οι οποίοι είχαν εργασθεί επί του προβλήματος για μεγάλο διάστημα… Ο «γόρδιος δεσμός» του Μακεδονικού είχε πλέον κοπεί, αν και σημειώθηκαν ορισμένες εξαιρετικά δυσάρεστες σκηνές μία εβδομάδα αργότερα, όταν οι δύο διαπραγματευτές απείλησαν να εγκαταλείψουν τη συμφωνία της 4ης Σεπτεμβρίου. Υστερα από αρκετές, θυελλώδεις συναντήσεις, οι δύο πλευρές υπέγραψαν μια επίσημη συμφωνία που έλυσε το θέμα της σημαίας και ήρε το εμπάργκο. Οι διαπραγματεύσεις για την ονομασία του νέου κράτους συνεχίστηκαν. Ο κίνδυνος όμως ενός πόλεμου στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας είχε εξαφανισθεί.
Συχνά λέγεται ότι το timing (η επιλογή της σωστής χρονικής στιγμής για κάθε κίνηση) είναι το παν. Αργότερα καταλάβαμε πόσο σωστό ήταν αυτό σε σχέση με το θέμα της Μακεδονίας/FYROM. Ο Παπανδρέου μπήκε στο νοσοκομείο τον Νοέμβριο και δεν συνήλθε ποτέ. Παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία τον Ιανουάριο του 1996 και πέθανε στις 22 Ιουνίου. Ο Γκλιγκόροφ παρ’ ολίγον να σκοτωθεί σε μια δολοφονική απόπειρα, στις 3 Οκτωβρίου. Το παράθυρο της ευκαιρίας είχε κλείσει, λίγες εβδομάδες αργότερα η συμφωνία δεν θα ήταν πλέον εφικτή. Αν δεν είχαμε πραγματοποιήσει την αποστολη μας τότε που την κάναμε, η επικίνδυνη αυτή πηγή αστάθειας μπορεί να παρέμενε ακόμη σε εκκρεμότητα.
Αποτέλεσμα της συμφωνίας ήταν ότι η ένταση μειώθηκε δραματικά και οι οικονομίες των δύο χωρών ωφελήθηκαν πολύ. Στα μέσα του 1997 η Ελλάδα ήταν ο μεγαλύτερος επενδυτής στη Μακεδονία και ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός συνεταίρος. Και δυο πλευρές ωφελήθηκαν, αν και το ζήτημα της ονομασίας δεν έχει ακόμη λυθεί.
Η παρέμβασή μας έδειξε δύο βασικές αλήθειες για την περιοχή: οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η μόνη χώρα που θα μπορούσε να εξαναγκάσει όλα τα μέρη να συμφωνήσουν σε μια λύση. Για να το κάνει όμως αυτό, έπρεπε να δράσουμε με πολύ μεγάλη αποφασιστικότητα.
Το βιβλίο του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
